Para Aduma mitsvası, Şlomo Ameleh gibi bilgelerin bile bu uygulamanın arkasındaki mantığı anlamakta güçlük çektikleri halde Tora hükmü olarak sebebi anlaşılmasa da Tanrı inancı ile tereddüt etmeden yerine getirilen mitsvalar için çok uygun bir örnek temsil eder. Bu yıl Şabat Para 26 Mart Cumartesi günü.
Pesah yolunda Dört Özel Peraşa’nın üçüncüsünde yine haftanın Tora bölümü olan Şemini peraşasına ek olarak bu haftaya özel başka bir Tora peraşası bölümü ve özel bir Aftara; peygamberler kitabından alınan bölüm okunur. Bu hafta bilgelerin hatta gelmiş geçmiş en bilge insan olarak bilinen Şlomo Ameleh’in bile anlamakta güçlük çektiği Kızıl İnek ile arınma mitsvasının anlatıldığı Tora bölümünün okunduğu Şabat; Şabat Para’dır.
Bu ineğin kurban edilmesinin karmaşık ritüeli Pesah’a, kurtuluşa giden arınma sürecinin bir parçasıdır. Pesah korbanından yalnızca ritüel olarak arınmış, temiz durumda olanlar yiyebildiği için, Pesah’ın gerçekleştiği Nisan ayı öncesinde yapılan bu duyuru, ritüel olarak kirli/tame durumda olan kişilere Pesah’ta Yeruşalayim’i bayram gereklerini yerine getirmek amacıyla ziyaret etmeden önce kendilerini arındırmaları gerektiğini hatırlatır. Para Aduma ile yapılan işlem, ineğe ve küllerine dokunanı ritüel olarak kirleten, aynı zamanda üzerine su ve kül serpilenleri arındıran bir işlemdir. Yani külün bir tür çift değerliliği vardır; hem arındırır hem de kirletir. Şlomo Ameleh gibi bilgelerin bile bu uygulamanın arkasındaki mantığı anlamakta güçlük çektikleri halde Tora hükmü olarak sebebi anlaşılmasa da Tanrı inancı ile tereddüt etmeden yerine getirilen mitsvalar için çok uygun bir örnek temsil eder.
Bu yıl Şabat Para 26 Mart Cumartesi günüdür.
Para Aduma-Pesah temizliği
Ritüel temizlik-Kusursuzluk mümkün mü?
M. Lane, Para Aduma-Kızıl İnek ile arınma ritüelini düşünürken yılın bu zamanında yapılan diğer bir ritüeli düşünmeden edemediğini belirtiyor: Pesah öncesi evin temizlenmesi, hamets’ten arındırılması ritüeli.
Bu ritüelin ana fikri aslında evi herhangi bir hamets’ten (Pesah süresince yenilmesi veya bulundurulması yasak olan mayalı yiyeceklerden) kurtarmaktır. Bu amaçla farklı ülkelerden milyonlarca kadın evlerinin belki de uzun süredir dokunulmamış yerlerine ulaşmaya çalışarak düşüncesi bile insanın başını döndüren dip köşe bucak bir temizliğe girişiyor. Ancak elde edilmeye çalışılan temizlik ve ritüel saflığın sürekliliğinin hiçbir garantisi yok. Nitekim Mişna'da Pesah hazırlıklarının ele alındığı bölümde, bir farenin içine mayalı bir ekmek kırıntısı getirdiği evin arındırılma durumu hakkında bir soru vardır. Böyle bir durumda tüm bu temizlik sürecini en başından tekrarlamak zorunda mıyız? Evimizin Pesah temizliği bozulmuş olur mu? Ve cevap: En sof ledavar! Eğer böyle bir durumda temizliği en başından tekrarlamak gerekiyor diye düşünürsek bu işin sonu gelmez (Mişna Pesahim 1:2).
Kızıl İnek (veya kırmızı düve de denilebilir) hakkındaki Tora bölümü bize gururu, günahı ve hatayı hayatımızdan çıkarmak için yoğun bir şekilde çaba göstermemiz gerektiğini hatırlatır. Ancak Para Aduma ritüelinde işlem sonunda ölüyle temas eden kişi arınmış duruma geçerken ritüeli yerine getirenlerin tame-ritüel olarak kirli- kabul edildiklerini okuruz. Temizleyenin bir anda kirli duruma geçtiklerini gördüğümüzde mükemmellik diye bir şey olmadığını, kusursuz ve kalıcı saflık olasılığının aslında var olmadığını idrak ederiz. Temizlediğimiz neyse, bir anda tekrar kirlenebilir. Mişna’da yazılı olduğu gibi bu işin sonu gelmez; En sof ledavar!
Bu Şabat, Şabat Para bize büyük bir titizlikle evlerimizi hamets’ten ve kalplerimizi kibirden temizlememizi hatırlatır. Bu derinlemesine temizliğe kusursuzca temizlenmiş bir evin ya da kusursuzca erdemli bir insanın var olabileceği şeklinde bir hayalin kibri de dâhildir. Şlomo Ameleh’e atfedilen Kohelet’te yazılı olduğu gibi: “Çünkü yeryüzünde hep iyilik yapan, hiç günah işlemeyen kişi yoktur.” (Kohelet-Vaiz 7:20)
Şabat Para Aftarası-Ruhun temizliği
Şabat Para’da okunan aftarada Ezekiel Peygamber önce halkı İsrail Evi'ni kirlettikleri ve Tanrı'nın adını boş yere andıkları için azarlar. Tanrı’ya karşı yaptıkları saygısızlıklar onların sürgününe ve dağılmalarına sebep olmuştur. Aftara ayrıca kontaminasyon ve arınmadan da bahseder ancak bu durumdaki kirlilik, insanın işlemiş olduğu günahları sembolize eder. Ezekiel Peygamber bize, İsrail halkı Tanrı'nın kutsal adını karalamış ve kirletmiş bile olsa, yine de fiziksel kirlilik gibi işlenmiş günahların ve Tanrı yolundan anlık sapmaların üstesinden gelinebileceğini, onlar için arınma ve kurtuluş olasılığının var olduğunu hatırlatır.
“Üzerinize saf su serpeceğim ve tüm kirliliklerinizden arınacaksınız… Ve size yeni bir kalp (yeni eğilimler) ve yeni bir ruh vereceğim. Vücudunuzdan taş (kadar sert ve inatçı) kalbi çıkaracak ve size et (gibi yumuşak) bir kalp vereceğim. (Peygamberliği sağlayan ve sürgün boyunca sizden uzak duran Kutsal) Ruhumu da aranıza yerleştireceğim.” (Ezekiel 36:25-27).
Benliğin ve ulusun bu yenilenmesi, Pesah’ın kurtuluş temasını yansıtır. Şabat Para peraşasında ölüyle temas yüzünden ritüel olarak kirli-tame olanlar için Kızıl İnek külleriyle gerçekleştirilen bir arınma ritüeli sunması gibi, bu Şabat okunan aftara da İsrail'in Tanrı tarafından nasıl arındırılacağını ve yeni bir kalp ve yeni bir ruhla hayata geri getirileceğini anlatır.
Günümüzde Kızıl İneklerimiz ve bu tür arınma ritüellerimiz yok, o halde bu peraşanın öğretilerini günümüze nasıl taşıyabiliriz?
Kalbimizin ve ruhumuzun yenilenmesi gerekmektedir ve bize bunu sağlayacak olan da Şabat Para’nın aftara pasuklarda görüldüğü gibi Tanrı'dır. Peki, bu süreçte bizlerin, insanların rolü nedir?
Ortaçağ yorumcusu Raşi, yeni bir kalp olan lev hadaş'ı ‘iyiliğe yönelecek şekilde yenilenmiş eğilim’ olarak açıklar. Bu eğilim/ yetser, kötülüğe doğru (yetser ara) veya iyiye doğru (yetser atov) bir eğilim olabilir. İnsanların içinde bunların her ikisi de mevcuttur, yaşam süresince sonsuz seçimlerle karşı karşıya geliriz ve özgür irademizle yetser ara /yetser atov; bunlardan hangisine yöneleceğimizi biz kendimiz seçeriz, Raşi kelimelerin anlamını ‘yeni bir kalp’ değil ‘yenilenmiş bir kalp’ olarak yorumlar. Olan bir şeyin yenilenme süreci, onu kaldırıp yerine tamamen yeni bir şey koymakla aynı şey değildir. Yenilediğimizde, aslında eski bir şeyi alıp onu yenileriz ve geri yükleriz.
R.E.S. Wolintz-Fields de aftaranın mesajını modern bir bakış açısıyla şöyle yorumluyor. Bunu Roş Aşana'dan önceki Elul ayına benzer bir teşuva, tövbe dönemi olarak görebiliriz. Kızıl İnek odaklı ritüel, bir kişiyi arındırmak ve günahtan temizlemek için yapılıyordu. Günümüzde böyle ritüellerimiz yok ama belki de bugün eskiden yapılan korbanların yerini alan dualarımız (Hoşea 14 1:3) gibi, bu arınmayı da sözlü olarak yerine getirebiliriz. Bir an durup biraz düşünelim, kendisine karşı yanlış yaptığımız biri olabilir mi? Ve bunu nasıl telafi edebiliriz? Bunu yapmak için Elul'u beklememize gerek yok. Pesah kurtuluşu öncesi de bizi kısıtlayan, ilerlememize engel olan esaretlerimizden, bizi sıkan ve geride kalmamıza neden olan zincirlerden kurtulabilmemiz için eşsiz bir fırsattır. Günlük hayatın koşturmaları arasında bunu gözümüzden kaçırabiliriz ancak bazen insanlar kurumlarda veya sosyal ilişkilerinde algıladıkları ve kendilerine ters gelen bazı sebeplerle kendilerini uzaklaştırır ve uzak tutar. Son zamanlarda arkadaş çevremizde, toplantılarımızda, sinagogumuzda görmediğimiz biri var mı? Belki düşünmeden ve bu niyetle olmasa da farklı bir şekilde algılanmış bir şey söylemiş olabiliriz. Pesah'tan önce evimizi ve kendimizi arındırma sürecimizde bizden dolayı uzakta durduğunu düşündüğümüz kişilere yaklaşıp iletişimi tekrar başlatabilir, samimi bir şekilde özür dileyerek ilişkileri arındırabiliriz. Bunu bir adım ileri götürerek onlara karşı bir hata işlemiş olmasak bile uzak duran kişilere ulaşıp onları özlediğimizi, yokluklarını hissettiğimizi ifade ederek köprülerimizi yeniden kurabiliriz. Bu şekilde Raşi’nin dediği şekilde ilişkilerde eski, kalıplaşmış ve nasırlaşmış dengeleri saflaştırarak yenileme yolunda adım atmış oluruz.
Kısa kısa ŞABAT PARA
İsmi: Şabat Para. Para, inek, düve; aduma, kırmızı, kızıl anlamına gelir. Bu Şabatta Para Aduma- Kızıl İnek ile arınma- mitsvasının anlatıldığı Tora bölümü okunduğu için bu isimle anılır.
Nerede bahsedilir? Bamidbar 19:1-22 (Hukat Peraşası), en üst düzeyde manevi kirlilik-tuma kaynağı olan bir insan cesediyle temastan veya onunla aynı odada bulunmaktan kaynaklanan manevi kirlilikten arındırmak, kişiyi manevi saflığına geri döndürmek için yerine getirilen Para Aduma ritüelinden bahseder.
Para Aduma ritüeli: Tora’da belirtildiği şekilde, sedir dalı, zufa otu, kırmızı yün iplik eşliğinde yakılan kızıl bir ineğin külleri saf sularla karıştırılıp belli kurallara göre tame olan kişinin üzerine serpiştirilir, bu şekilde o kişinin manevi arınma işlemi gerçekleştirilir. Burada kullanmaya uygun olan inek tamamen kızıl renklidir, kusursuz, genç, doğum yapmamış, üzerine boyundurluk geçirilmemiş ve herhangi bir işte çalıştırılmamış olmalıdır.
Bugün ne yapılır? Bu Şabat okunacak normal haftanın peraşasına (bu yıl Şemini’ye) ek olarak, Para Aduma ritüelinin anlatıldığı Bamidbar 19:1-22 (Hukat Peraşası) ayrı bir Sefer Tora’dan okunur. Peygamberler kitabından da Şabat Para’ya ait aftara Ezekiel 36:16-36 bölümü okunur.
Neden bugün? Kutsal Tapınak Bet Amikdaş zamanında Pesah’ta Tapınağa korban getirebilmek ve Pesah korbanından yiyebilmek için kişinin manevi olarak arınmış, saf olması gerekmekteydi. Pesah yaklaşırken atalarımızın Pesah korbanı ile ilgili mistvaları yerine getirmeleri gibi biz de bu mitsvayı, anlatıldığı Tora bölümünü okuyarak, zaman ayırarak bu mitsvanın bize ne anlatmak istediğini düşünerek yerine getiriyoruz.
Günümüzdeki anlamı: Fiziksel kirlilik gibi ruhsal kirlilikten, bizi aşağı çeken durumlardan, Tanrı yolundan sapmalarımızdan da arınmamız, geri dönmemiz mümkündür. Bunun için özgürlük bayramımız Pesah yolunda bizi esir tutan, kendi kendimiz, etrafımız ve Tanrı ile ilişkilerimizde ilerlememizi engelleyen noktaları bulup bunlardan kurtulmak için adım atarak doğanın yenilendiği baharın gelmesi gibi biz de ilişkilerimize ve hayatımıza baharın yenileyici potansiyelini getirebilir, bahar bayramı olan Pesah’ı hayatımızda deneyimlemenin içsel doygunluğunu yaşayabiliriz.
*Dört Peraşa-
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem’den Teilim,Şemot, Bamidbar, Yahudilik Ansiklopedisi ve JPS-Jewish Study Bible, Tevrat-Tora-Neviim-Ketuvim kitaplarından ve www.ou.org; sefaria.org, chabad.org, https://ajr.edu, www.sevivon.com, www.wlcj.org, www.jtsa.edu sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
