Pesah yaklaşırken

Yahudilerin Mısır esaretinden kurtulup artık sadece Tanrı’ya hizmet edecek özgür bireyler haline gelmeleri, Yahudi tarihinin dönüm noktasını oluşturur. Tanrı, Pesah kurtuluşunu Purim’deki gibi perde arkasından gizlice değil, açık mucizelerle gerçekleştirir. Bu kurtuluş bize, en umutsuz gibi görünen zamanlarda bile Tanrı’nın hep yanımızda olduğunu, doğru zaman geldiğinde göz açıp kapayana kadar her şeyin Tanrı’nın yardımıyla düzelebileceği gerçeğini hatırlatır.

Ebedi olan On Emrin başının Tanrı’nın evreni, dünyayı ve üzerindekileri yaratışını değil, bizi Mısır’dan kurtarışını odak alması, Tanrı’nın her zaman bizim yanımızda olmaya devam ettiğini/edeceğini gösterir: “Ben seni Mısır Ülkesi’nden- köle evinden-çıkarmış olan Tanrı’n Aşem’im” (Şemot 20:2; Devarim 5:6).

Pesah ayların başı, kurtuluş ve mucize ayı Nisan’ın 15’inde (bu yıl 15 Nisan Cuma akşamı) başlar ve Kutsal Topraklar dışında -diasporada- sekiz gün devam eder. Pesah Bayramına ruhsal olarak hazırlanmaya Purim’den önce başlarız. Günler yaklaştıkça bayram havasına girdiğimizi, Pesah ile doğaya, evlerimize, içimize yavaş yavaş baharın, arınmanın ve yenilenmenin hafifliğinin dolmaya başladığını hissederiz.

Pesah Bayramını adım adım yaşarken, bu günleri bilinçli bir farkındalıkla deneyimlemek, bayramın özgürleştirici gücünden üst düzeyde faydalanabilmemize yardımcı olur.

ADIM ADIM PESAH 5782 -2022                                                              

9 Nisan Cumartesi -8 Nisan- ŞABAT AGADOL

Büyük Şabat- Pesah’tan önceki Şabat, bu isimle anılır. Yahudiler Mısır’da esir olarak yaşadıkları halde, o yıl bir Şabat günü olan 10 Nisan’da Tanrı’nın Emrine itaat ederek evlerine birer kuzu alır ve 14 Nisan öğleden sonra bunları Pesah korbanı olarak kesmek, kanını kapı pervaz ve kirişlerine sürmek üzere dört gün boyunca evlerinde bağlı tutarlar (Şemot 12:3-7). Mısırlılar Yahudi komşularına bu kuzuları neden alıp bağladıklarını sorduklarında, kuzuları 14 Nisan’da Tanrı adına Pesah korbanı olarak kesecekleri cevabını alırlar. Mısırlılar, kuzuya tapmalarına, bu kuzuların korban edileceğini bilmelerine ve çok hiddetlenmelerine rağmen, bir mucize eseri Yahudilere hiçbir şey yapamaz. Şabat Agadol’de, bu mucize anılır.

Aynı zamanda bu Şabat’ta Peygamberler Kitabından okunan aftaranın son pasuğunda da Maşiah’ın geleceği ‘büyük gün’den bahsedilir: “İşte Ben [Tanrı] büyük ve dehşet verici günün gelişinden önce size Eliyau Anavi'yi göndereceğim” (Malahi 3:23).

Buna ek olarak, Pesah’tan önceki bu Şabat günü, rabiler, cemaate Pesah Bayramıyla ilgili detaylı bilgiler verdiklerinden dolayı bu Şabat, Şabat Agadol adıyla anılır.

14 Nisan Perşembe - 13 Nisan

Evdeki hametslerin satılması/Mehirat Hamets- Evdeki hametslerin satılması için Rabi’ye halen vekâletname yollanmadıysa, faks veya mail olarak bugün yollanılır. (Detaylar ve vekaletname için sinagogun rabisine ve/veya Hahambaşılığa başvurulu.r)

Bedikat Hamets- Akşam hamets kontrolü. Evdeki hamets’in mum eşliğinde aranıp bulunması. Aramaya başlamadan önce beraha söylenir. “Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam  Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Al Biur Hamets/Bizleri emirleriyle kutsayan ve bizlere Hamets’i yakma mitsvasını veren Evrenin Kralı, Sen, Tanrı’mız Mübareksin.”

Arama bittikten sonra evde kalmış ve gözden kaçan hamets için onların iptali deklarasyonu Kol Hamira üç kez söylenir. “Kal Hamira Vahamia Deika Birşuti,Dela Hazite Udla Biarte Udla Yadana Le,Livtil,Veleeve Keafra Deara/Sınırlarım içinde olup, görmediğim, yakmadığım ve varlığını bilmediğim her Hamets ve mayalı madde iptal olsun ve toprağın tozu gibi (değersiz) sayılsın.” Bu bölüm, Türkçe söylenir.

Kişinin yaptığı için pişman olduğu davranışlarını, kendisine ve etrafına iyi gelmediğini düşündüğü huylarını, üzerinden atıp spiritüel yükünden kurtulmak istediklerini bir kağıda yazıp, ertesi sabah yakılan hametslerle ateşe atması veya toprağa gömmesi anlamlı bir davranıştır.

15 Nisan Cuma - 14 Nisan

*Taanit Behorot-Siyum Masehet- Ailenin ilk doğan çocuğu erkekse (Behor), bugün oruç tutar. Oruç akşam Şabat ve Pesah kiduşu ile kesilir. Berit Mila (sünnet) sonrası verilen yemek gibi, herhangi bir mitsva (dinin gerekleri) için yapılan yemekle bu oruç bozulabilir. Aynı şekilde o günkü Tefila (sabah duası) sonrası, Siyum Masehet’i (Talmud’un bir bölümünün okunmasının tamamlanması) takiben, Seudat Mitsva (Mitsva Ziyafeti) öğünüyle, okumanın tamamlanması kutlanır. Siyumu dinleyip anlayan behorlar, siyum sonrasındaki bu öğünü yedikleri zaman bütün gün oruç tutma zorunlulukları kalkar. Halk arasında yanlış bilinen bir inanış, anne veya babanın bu törene katılıp o Seuda’dan bir parça eve getirip behor’a yedirmesidir. Bu şekilde behor’un orucu kesilmez. Behorların Siyum’a şahsen katılmaları gerekir.

Evdeki hametslerin satılması- Evdeki hametslerin satılması için rabi’ye vekâletname yollanmadıysa bugün artık son gündür; faks veya mail olarak yollanılır. (Detaylar ve vekâletname için sinagogun rabi’sine başvurulur.)

*09.30-Biur Hamets- Hametslerin bitirilme saati. Evvelki gece bulunmuş son hamets parçaları yakılır. Evde gözden kaçmış olan hamets için iptal deklarasyonu okunur: “Kal Hamira Vahamia Deika Birşuti Biarte, Dehazite Udla Hazite, Deviarte Udla Biarte,Livtil,Veleeve Efker Keafra Deara/ Sınırlarım içinde olup, gördüğüm ve görmediğim, yaktığım ve yakmadığım ve varlığını bilmediğim her Hamets ve mayalı madde iptal olsun ve toprağın tozu gibi sahipsiz sayılsın.”

Sabah 09.30’dan itibaren, artık ne ekmek ne de matsa yenebilir. Matsanın görülmeyeceği şekilde, matsadan ve matsa unundan yapılmış mamuller, biumelos, börek, köfte, pesah keki ve benzeri yemekler yenilebilir.

*Sadece Pesah akşamı- Akşam duası sırasında Tanrı’ya şükran methiyeleri olan Allel duası ligmor tam olarak okunur. Allel sadece Pesah’ta akşam duasında okunur.

*Şabat ve bayram mumları güneş batmadan önce yakılır (Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Şel Şabat ve Yom Tov/ Bizlere Şabat ve Yomtov mumlarının yakılması mitsvasını veren Evren’in Efendisi Tanrı’mız Sen Mübareksin.)

*Cuma akşamları söylenen, meleklerin evimize gelmesi Şalom Alehem söylenir. (Kimi toplumlar bu gece leil shimurim-korunmalı bir gece olduğu için Şalom Alehem’i söylemez.)

*Eşet Hayil okunur.

*Çocukların kutsanması, Kiduş’tan sonra yapılır.

*Akşam birçok mitsva içeren 15 bölümlü geleneksel Pesah Sederi yapılır.

*Afikoman (Seder sırasında saklanan ve Korban Pesah veya tatlı niyetine yenilen matsa parçası Afikoman, Birkat Amazon’dan önce yenilir) ilk gece en geç gece yarısına kadar yenilmiş olmalıdır.

16 Nisan Cumartesi -15 Nisan- YOM TOV

*Sabah duasında ligmor-tam Allel okunur.

*Tikun Atal-Sabah duasında Musaf Amida’sında Morid Atal’dan önce, çiğin düşmesi için okunan dua; Tikun Atal okunur.

*Morid Atal-Sabah duasında Musaf Amida’sından başlayarak, artık “Maşiv aruah umorid ageşem/Rüzgar estirir ve yağmur yağdırırsın” kısmının yerine “Morid atal/Çiyin düşmesini sağlarsın” bölümü söylenir.

*İkinci gece akşam duasında yine Allel okunur.

*Akşam, birçok mitsva içeren 15 bölümlü Pesah Sederi yapılır.

*Afikoman’ın gece yarısına kadar yenmesi şartı yoktur. Sabaha kadar yenebilir.

DİKKAT! Akşam-Sefirat Ha-Omer-Omer sayımına bu akşam başlanır. Bayramın ikinci gecesinden itibaren 49 gece boyunca Omer sayılır. 49 gecenin sonu, ellinci gün, Şavuot bayramıdır.

17 Nisan Pazar -16 Nisan- YOM TOV

*Sabah duasında ligmor-tam Allel okunur.

*Avdala- Yıldızlar çıktıktan sonra Yom Tov günlerini Hol Amoed’den (bayramın ara günleri) ayırmak için sadece şarapla Avdala yapılır (Şabat olmadığı için mum ve güzel kokulu baharatlar kullanılmaz).

Avdala yapıldıktan sonra bayramın ara günleri başlar.

18 Nisan Pazartesi-16 Nisan - 21 Nisan Perşembe-20 Nisan

18 Nisan’dan 21 Nisan’a kadar Hol Amoed-Medyanos bayramın ara günleridir.

*Sabah duaları sırasında tefilin takılmaz.

*Tanrı’ya şükran methiyeleri Allel; Pesah’ın ara günlerinde Likro-yarım olarak söylenir.

*Dualara ve Birkat Amazon’a Yaale Veyavo kısmı eklenir

21 Nisan Perşembe - 20 Nisan

Cuma ve cumartesi Yom Tov olduğu için bayram onuruna mumlar bugün güneş batmadan yakılır. (Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Şel Yom Tov /Bizlere Yom Tov mumlarının yakılması mitsvasını veren Evren’in Efendisi Tanrı’mız Sen Mübareksin)

 *Aynı zamanda 30 saat yanacak başka bir mum daha yakılır. Bu mumun ateşinden faydalanılarak cuma günü yemekleri yapılır ve cuma akşamüstü Şabat mumları yakılır. (30 saat yanan mumlar marketlerde bulunabilir.)

22 Nisan Cuma - 21 Nisan - YOM TOV

Şevii Şel Pesah-Pesah’ın yedinci günü.

*Pesah’ın yedinci günü, Keriat Yam Suf/ Kızıldeniz’in yarılıp Yahudilere geçit verdiği gün olarak kabul edilir. Kızıldeniz, Yahudiler geçtikten sonra, onları yakalayıp esaret hayatına geri döndürmek için peşlerinden gelen Mısırlıların üzerine kapanır, Firavun hariç bütün Mısır ordusu Kızıldeniz’de boğulur. Düşmanlarımız olsa bile, Tanrı’nın yarattığı bu kişilerin ölümü sebebiyle sevinmeyiz ve bugün tam değil, yarım Allel söyleriz.

*Şabat Mumları- Güneş batmadan Şabat onuruna mumlar, bir gün önceden yakılmış olan mumun ateşinden faydalanılarak yakılır: “Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam şer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Şel Şabat/Bizleri mitsvaları ile kutsayan ve bize Şabat mumlarının yakılması mitsvasını veren Evren’in Efendisi Tanrı’mız Sen Mübareksin.”

Yemekte Kiduş’tan sonra Hamotsi duası iki bütün matsa ile söylenir.

23 Nisan Cumartesi - 22 Nisan - YOM TOV

Şemini Şel Pesah- Pesah’ın sekizinci günü.

*Sabah duasında yarım Allel söylenir.

*Seudat Ha Maşiah/Maşiah Seudası- Pesah bayramının bu son öğününde, Maşiah’ın, kurtuluşun gelmesindeki rolü üzerinde yoğunlaşılır.

*Avdala- Yıldızlar çıktıktan sonra Yom Tov günlerini Hol Amoed’den (bayramın ara günleri) ayırmak için Avdala yapılır. (Şabat çıkışı olduğu için Avdala şarap, mum ve güzel kokulu baharatlarla yapılır.) Avdala töreni, Pesah Bayramı’nın sona erdiğini simgeler.

DİKKAT! Avdala’dan sonra yenmesi düşünülen hamets, gündüzden eve sokulmaz. Eve hamets’in kırıntısının bile girmemesi kuralı, Pesah bitene kadar geçerlidir. Pesah için kullanılan eşyalar yerlerine kaldırılıncaya kadar hamets yenilmez.

Önemli Not: Yazıda bir özet olarak verilen bilgiler, okuyucuya fikir vermek amacıyla Gözlem Yayıncılık’tan -Şemot, Pesah Agadası ve El Gid Para El Pratikante, ayrıca Every Person’s Guide to Passover, The Jonathan Sacks Haggada, And You Thought They Were Only Four, Explorations kitaplarından ve www.torahtots.com, www.aish.com, www.chabad.org, www.iyyun.com, http://torahinmotion.org sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri, yorumlamaları ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi rabilerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.