Bu yıl 15 Nisan Cuma akşamı ve 16 Nisan Cumartesi akşamı gerçekleştireceğimiz Pesah Sederi´nin hakkını vererek deneyimleyebilmek için hazırlıklarımızı bugünden planlıyoruz.
Tanrı’nın Yahudileri Mısır’dan kurtarışı, Yahudi hayatının odak noktasını oluşturur. On Emrin birincisi, her gün okunan Şema’da, günlük dualarımızda, Kiduş’ta yer alan Mısır’dan Çıkış mucizesi yaşam boyu içimize işler, adeta bir parçamız olur. 3334 yıl önce Tanrı’nın açık mucizelerle Yahudileri 210 yıl süren Mısır esaretinden kurtarışını yaşamımızın her günü hatırlama mitsvasını yerine getirerek Tanrı’nın bize olan sevgisinin ve her daim hayatımıza dahil olduğunun farkındalığını, güvenini ve mutluluğunu içimizin derinliklerinde hissederiz.
Mısır’dan Çıkış’ı anmak günlük dualarımızın parçası olsa da bu benzersiz olayın yıldönümü olan Pesah Bayramının ilk iki akşamı Pesah kurtuluşunu hatırlamaya ek olarak büyük ailemizle masa etrafında toplanırız. Bir düzen/Seder çerçevesinde Pesah kurtuluşuna giden olayları simgesel yiyecekler ve anlatılarla canlandırır, içinde herkese yer olan interaktif bir Pesah deneyimine dönüştürürüz. Seder sadece bir ritüelden çok daha fazlasıdır. Malbim'in yazdığı gibi, bu bir eğitim deneyimidir. Seder'de hem öğrenir hem öğretiriz. Doğrudur ki Pesah çok fazla hazırlık içerir. Temizlik, yemek pişirme ve gecenin organizasyonu var. Bu hazırlıkların arasında Seder gecelerinden önce Agada’nın gözden geçirilmesi de yer almalıdır. Seder'in sırasını anlatabilecek şekilde anlamak, bu sürecin bir parçasıdır.
Pesah masasının etrafında Seder için toplandığımızda ne yaparız?
Seder masasının etrafında bir araya toplanmış, nesillere yayılan ve tartışmayı paylaşan aile, Yahudi evinin sadece bayram zamanları değil, her zaman nasıl olması gerektiğinin modelini gösterir. Büyükanneler, çocuklar, torunlar, farklı nesiller aynı masanın etrafında Mısır’dan Çıkış’ın anlatıldığı Agada/anlatı kitabındaki olayları binlerce yıldır atalarımızın yaptığı gibi özenle okur, matsa ile atalarımızın 14 Nisan akşamı ekmek hamurlarının kabarmasını beklemeden aceleyle Mısır’dan çıkışlarını, kereviz yaprağı/karpası tuzlu suya batırarak onların gözyaşlarını, acı otlar maror ile atalarımızın Mısır’daki acılarını, elma, ceviz, hurma ve şaraptan yapılan haroset ile kullandıkları harcı, zeroa/yanmış kuzu kolu ile korban Pesah’ı, betsa/haşlanmış katı yumurta ile o zamanlar yapılan bayram korbanını, dört bardak şarap ile Tora’daki dört kurtuluş ifadesini (Şemot 6:6-7) sanki o an kendimiz Mısır’da yaşıyormuşçasına tüm duyularımızla deneyimleriz.
Agada sırasında duyularımızın her birini kullanma fırsatı buluruz; görme (masadaki simgesel yiyecekler), tat alma (acı otlar ve gözyaşları gibi tuzlu su ile esaretin ve acıların tadını alma), duyma (Pesah olaylarının anlatısını duyma), dokunma (matsa ve maroru elimize alarak onlara ait berahaları söyleme, sembolik yiyeceklerle yapılan ritüeller) ve konuşma (Mısır’dan Çıkış ve bize bugün hissettirdikleri hakkında samimi paylaşımlarımız). Bu şekilde beş duyu organımızla Pesah olaylarını bilinçli bir farkındalıkla deneyimlemiş oluruz.
Agada’nın ana iskeleti ikinci yüzyılda ortaya çıksa da ancak 6.ve 7. yüzyılda Babil’deki büyük akademilerde bugün bildiğimiz formuna ulaşmaya başlar. Yüzyıllardır Rabilerimiz ve Tora bilgelerimiz, Agada kitabının derinliklerini araştırarak, bize iletmek istediği yeni hayat mesajlarını keşfetmeye devam etmektedir.
Bu yıl 15 Nisan Cuma ve 16 Nisan Cumartesi akşamları gerçekleştireceğimiz Pesah Sederi’ni anlamlı şekilde yaşayabilmemiz için önden planlama yapmamız, gece interaktif olsa da Seder’i yönetecek birinin olması ve bu kişinin önceden Agada’ya göz gezdirip konulara hâkim olması, bir moderatör gibi masadaki herkesin sesinin duyulmasını sağlaması gerekir. Pesah ve Agada ile ilgili farklı rabilerimizin yorumlarını okuyup, bunları masada paylaşıp, herkesin bu konularda fikir paylaşmasını, yorumlara ailenin kendi yorumlarının eklemesini, yaratıcılığı ve Mısır’dan Çıkış ile ilgili beyin fırtınasını teşvik etmesi gerekir.
Agada der ki…
A lahma anya/Mısır’dan telaşla çıkmıştık. Bu, atalarımızın Mısır Ülkesi’nde yedikleri fakir ekmeğidir. Aç olan herkes gelsin ve yesin. İhtiyacı olan herkes gelsin ve Pesah’ı kutlasın.
Bu kısımda aç olan herkesin gelip yemesi için sokak kapısı açılır. Bu sözleri dile getirirken aç ve yoksulluk çekenlere karşı sorumluluklarımızı aklımızda tutar ve bunun için hemen harekete geçmeye niyet ederiz. Bu sözler bize aynı zamanda Avraam Avinu ile özdeşleşen ve o zamanlardan beri Yahudi karakterinin önemli bir parçasını oluşturan ahnasat orhim/konukseverlik kavramını hatırlatır. Avraam Avinu, çadırına yaklaşan üç konuğu ağırlarken, midraşa göre Sara’nın misafirlere pişirdiği küçük ekmekler, aslında ilk olarak pişirilen matsalardı (Bereşit 18:6).
Ma Niştana/Bu gece diğer gecelerden ne şekilde farklı ki?
Bu kısımda yer alan dört soru, masadaki çocuklar tarafından sorulur. Masada çocuk yoksa da sorulur, kişi kendi kendineyse, yine sorulur. Seder boyunca çocukların ilgisini çekmek, onları soru sormaya teşvik etmek için karpas’ı tuzlu suya batırmak, ellerin yıkanıp berahasının söylenmemesi, afikomanın saklanması gibi farklı eylemler gerçekleştirilir. Burada asıl amaç, çocukların ve aslında bizlerin de merakını uyandırıp, soru sormaya alıştırmak, soru sormayı bir hayat felsefesi haline getirmemizi sağlamaktır. Bir dahi olmadığını, sadece çok meraklı olduğunu ve çok soru sorduğunu söyleyen Einstein da, annesinin onu sürekli okulda soru sormaya teşvik ettiğini ve bu düşünce yapısının onu Nobel Fizik Ödülü almaya götüren yolu açtığını söyleyen İzidor Rabi de soru sormanın ne kadar önemli olduğunun farkına varmışlardı.
Bene Berak’ta yaslanıp tüm gece boyunca Mısır’dan Çıkışı tartışan beş bilge Rabi
Bu beş büyük Rabi, tartışmaya o kadar dalmışlardı ki, şafağın geldiğini fark etmediler. Hepsi bilge, bilgili ve deneyimli Rabilerdi. Ancak kişilik olarak her biri diğerinden farklıydı, farklı bir geçmiş, farklı bakış açısı, farklı görüş ve duygulara sahiptiler. Bu uzun tartışmalar sonucu, her biri diğerlerinden bir şeyler öğrenebilme fırsatına sahip oldu. Farklı bakış açılarının getirdiği zenginlik ile belki de cevap bulamadıkları soruları aydınlatabilmeleri için gerekli ışığa ulaştılar. Birlikte sabaha kadar seviyeli bir şekilde aynı masanın etrafında tartışan beş bilge, ne kadar bilgili, ne kadar akıllı olursak olalım, başka değerli fikirlerini duymaya açık olmanın bize çok değerli ve yeni ufuklar kazandıracağı mesajını verir.
Tora, dört tip çocuğa hitap etmiştir: Biri bilge, biri asi, biri basit/saf ve biri soru sormayı bilmeyen
Buradaki farklı karakterdeki çocuklar bize kalıp gibi herkese aynı değil, her çocuğa onun karakterine uygun şekilde konuşmamız ve davranmamız gerektiğini öğretir. Farklı karakterdeki dört çocuğun aynı masa etrafında oturmaları, aynı sabaha kadar tartışan bilge Rabiler gibi, bizim de fikirlerimiz, karakterlerimiz, spiritüel seviyelerimiz farklı olsa da hepimizin kardeş olduğunu ve aynı masayı paylaşabileceğimizi simgeler. Burada merak etmemiz gereken hiç ortada olmayan, kendisini masadan, ailesinden, toplumundan soyutlamış olan beşinci çocuktur. Neredeyse onu bulup çıkarmak, onu sevgi ve anlayış ile kabul etmek ve gelecek sene Pesah Sederinde masadaki yerini almasını sağlamak bizim sorumluluğumuzdur.
Bizi ortadan kaldırmak için karşımıza sadece bir ulus/kişi dikilmiş değildir. Aslında her nesilde, bizi imha etme amacıyla karşımıza dikilenler olur. Fakat Kutsal ve Mübarek Tanrı, bizi onların ellerinden daima kurtarır.
Bu kısım, Pesah kurtuluşunun 3334 yıl önce yaşanmış ve bitmiş, tarihte kalmış bir olay olmadığını anlatır. Dönem dönem Yahudilere karşı nefret duyan ve onları yok etmeye cesaret edecek kişilerin var olabileceğini, ancak Tanrı’nın Mısır Çıkışında olduğu gibi her seferinde Yahudi halkını kurtaracağını ve Yahudilerin tüm olanaksızlıklara ve olasılıksızlıklara rağmen tarih yazmaya devam edeceklerini hatırlatır.
On bela
Mısır esareti sırasında Yahudilere eziyet eden, bebeklerini öldüren Mısırlıların başlarına gelen on felaket okunurken, okunan her belada damla damla şarap dökeriz. Şarap, mutluluk ve neşeyi simgeler. Düşmanımız bile olsalar, bize eziyet etmiş de olsalar, Mısırlıların çektiği bu acılardan dolayı sevincimizin azaldığını simgeler.
Dayenu
Dayenu bölümünde Tanrı'nın bize verdiği şeyler için şükranlarımızı ifade ederiz. Tanrı’ya ihtiyacımız olduğunu ve ihtiyaç duymaya devam edeceğimizi kabul ettiğimiz için alçakgönüllülük kasımızı da geliştirir. Seder gecesi Agada’da Dayenu'ya ulaştığımızda, hayatımızdaki tüm iyilikler için Tanrı’ya teşekkür etme fırsatımız olur. Tanrı’ya teşekkürlerimizi ifade ederken hayatımızdaki insanlara da minnettarlık göstermeyi ve onlara teşekkürlerimizi ifade etmeyi hatırlamalıyız. İnsanları takdir etmek, Tanrı’yı takdir etme yeteneğimizi güçlendirir.
Pesah’ta bu üç sözcüğü söylemeyen kimse, yükümlülüğünü yerine getirmemiş olur. Bu üç sözcük şunlardır: Pesah-Matsa-Maror.
Pesah; Pe/ ağız ve sah/ konuşmak olarak bölünebilir. Pesah’ta Mısır’dan Çıkışı en çok anlatan, en makbul kişidir. Ama sadece Pesah’ta değil, hayatımızın her gününde Mısır esaretini hatırlamamız gerekir. Mısır-mitsrayim kelimesi, kısıtlamalar, tıkanıklık anlamına gelir. Hayatta ileriye girmemizi, amacımıza ulaşmamızı engelleyen, bazen kendi kendimize, bazen de başkalarının bize koyduğu sınırlamaları temsil eder. Ağzımızdan çıkardığımız: ‘Bunu yapamam, bana göre değil’, tarzı kendimizi engellediğimiz durumlar, bizim esaretlerimizi oluşturur.
Matsa- İçeriği ekmekle aynı olmasına rağmen, matsa ile ekmek arasındaki fark, zamandır. Un ve su hiçbir şey yapılmadan 18 dakikadan fazla kaldığında kabarır, hamets olur. Matsa ise 18 dakikadan az bir sürede yoğrulur ve fırına verilir. Bu da bize hayatımız ile ilgili bizi ileriye götüreceğini düşündüğümüz durumlarda, erteleme yapmadan hemen harekete geçmemizi hatırlatır.
Maror ise, görünürde acı olarak başlasa bile, olayların sonunda tatlıya bağlanacağına olan umudumuzu ve inancımızı simgeler.
Her nesilde kişi, kendisini, sanki Mısır’dan o çıkmış gibi görmelidir.
Burada her Yahudi değil, her kişi, sözcüğü kullanılır. Herkesin hayatında onları durduran, ileri gitmesini engelleyen kısıtlamalar bulunur. Sosyal medya, maddiyat, takdir ve övgü beklentisi, günlük hayatta bizi kısıtlayan daha birçok esaretimizin farkına vararak, zaman geçirmeden (hamurun kabarmasını beklemeden) bunları aşmaya niyet etmemiz gerekir. Biz harekete geçtikten sonra, Tanrı’nın yardımı ile imkânsız gibi görünen şeyler bile olağan hale gelir.
Mıısr’dan Çıkış anlatısı, Yahudi halkının esareti, ezilmişliği ile başlar ve onların görkemiyle sona erer (Pesahim 116a).
Agada, Yahudilerin esir oldukları zamanlarla başlar ve özgür bir halk haline gelmeleriyle sonuçlanır. Agada’da anlatılan Mısır ve esaret olaylarını okurken, bir zamanlar esir olduğumuzu, ne kadar eziyet çektiğimizi, özgürlüğe kavuşmanın kolay olmadığını hatırlar ve özgürlüğün ne kadar değerli olduğunu idrak ederiz. Bize verilen/verilmeye devam edilen bu özgürlük hediyesi ile ne yaptığımızı ve bunu daha iyi değerlendirmek için daha neler yapabileceğimizi sorgularız. Bunun yanında kurtuluşun Tanrı’nın açık mucizeleriyle gerçekleştiğini okurken, en umutsuz gibi görünen durumlarda bile, Tanrı’nın yardımıyla göz açıp kapayana kadar, hamurların kabarmasını bile bekleyemeyecek kadar çabuk bir zamanda kurtuluşun geleceğini hatırlar, her yeni günün yeni güzellikler getireceği umuduyla güne başlarız. Tanrı’nın her zaman yanımızda olduğunun güveni ve inancı ile Tanrı’nın bize vermeye devam ettiği özgür yaşamı etrafımıza ve dünyaya güzellikler getirerek kutsallaştırmaya, bu hediyeye layık olacak şekilde yaşamaya çalışırız.
Pesah Sederi - Düzen
MUMLAR: Şabat ve Pesah Bayram mumları 15 Nisan Cuma güneş batmadan önce yakılır. (Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Şel Şabat ve Yom Tov/Bizlere Şabat ve Yomtov mumlarının yakılması mitsvasını veren Evren’in Efendisi Tanrı’mız Sen.)
ŞARAP: Seder’de sadece Kaşer Lepesah-Pesah’ta kullanmaya uygun şarap kullanılır.
SEDER TABAĞI / Sembolik yiyeceklerin dizilişi
Masanın ortasına yerleştirilen Seder tabağı/ tepsisinin üzerindeki her sembolik yiyecek belli bir sıraya göre yerleştirilir. Tepsiye önce üç matsa yerleştirilir. Ateşte kızartılan kuzu kolu, matsaların sağına, haşlanmış yumurta matsaların soluna, marul tabağın ortasına, haroset, kuzu kolun sağına alta ve kereviz yaprakları harosetin soluna alta yerleştirilir.
1.Matsa: Hiçbir kırığı olmayan üç adet matsa, üzeri örtülü olarak tepsiye yerleştirilir.
2.Karpas: Kereviz, maydanoz, turp yaprağı-ve tuzlu su veya Kaşer Lepesah sirke.
Dikkat! Kereviz, marul, maydanoz vb tarzı toprakta yetişen sebzelerin içlerindeki olası minik böceklerden tamamen temizlenebilmesi için kaşer sirke veya tuzlu suda bekletilmeleri gerekir.
3.Maror: Acı otlar.
4.Haroset: Ezilmiş elma, kuru üzüm, tarçın, hurma ve kırmızı şaraptan oluşan karışım.
5.Zeroa: Yanmış kuzu kolu.
6.Betsa: Haşlanmış katı yumurta.
AGADA KİTABI / Anlatı
Agada kitabını takip ederek Seder’in 15 adımı, her adımla ilgili beraha/uygulamalar yerine getirilerek yapılır. Agada’nın en önemli öğeleri çocuklar ve sorulardır. Gelen soru olursa, ara verilir, soru cevaplandırılır, ondan sonra Agada’nın okunmasına devam edilir.
1.Kadeş-Kiduş berahası okunur. Birinci bardak şarap, özgür insanlar, krallar gibi sola yaslanarak içilir. İkinci bardak şarap doldurulur.
2.Urhats-Eller berahasız olarak (el yıkama duası yapmadan) yıkanır.
3.Karpas-Kereviz, maydanoz veya turp yaprağı gibi bir ot, tuzlu su/ Kaşer Lepesah sirkeye batırılıp Aadma-berahası söylendikten sonra çok az bir miktar yenir. Ve beraha söylerken daha sonra yenecek marul da akılda tutulur.
4.Yahats-Üç matsadan ortada olanı bölünür, yarısı Afikoman-son lokma-için saklanır.
5.Magid-Mısır’dan çıkış öyküsünün anlatılması.
A Lahma Anya/Matsalara bakarken Mısır'daki olayları görsel bir şekilde hatırlarız. O dönem Magid’in sonunda, ikinci bardak şarap, sola yaslanarak içilir.
6.Rohtsa-Netilat Yadayim-Yemekten önce, eller, ‘dua edilerek’ yıkanır.
7.Motsi-Amotsi duası edilir.
Burası, Pesah süresince matsa yemek zorunluluğunun olduğu zamandır. Ekmek berahasının neden matsa berahasından önce neden okunduğu konusunda birçok açıklama vardır. Talmud’a göre, “Her zaman yapılan, dönem dönem yapılandan önce gelir (Berachot 51b). Bu nedenle, tüm ekmekler için söylenen söylenen Amotsi berahası Pesah'a özgü olan özel matsa berahasından önce gelir.
8.Matsa-Matsa duası edilir ve sola yaslanarak matsa yenilir.
9.Maror-Harosetle birlikte marul yaprağı sola yaslanmadan yenir.
10.Koreh-Sandviç/matsa, otlar ve haroset bir sandviç haline getirilir, sola yaslanarak yenir.
11.Şulhan Oreh/Bayram yemeğinin yenmesi. Yemekte çoğunlukla yeni bir hayatı sembolize eden yumurta yenilir.
12.Tsafun-Ortadaki matsadan ayrılmış Afikoman’ın yenmesi. Afikoman, yoruma göre, Seder’de yenilen son yemek olan Pesah sunusunun anısına, sola yaslanarak yenir.
Bundan sonra artık son iki bardak şarap ve sudan başka bir şey yenilip içilmez.
13.Bareh-Birkat Amazon-Yemekten sonra, üçüncü kadeh şarapla şükür ve kutsama duası yapılır ve berahadan sonra, sola yaslanarak içilir. Dördüncü bardak şarap doldurulur. Beşinci bir bardak Peygamber Eliyau Anavi için Seder masasına yerleştirilir. Eliau Anavi’nin; Maşiah’ın geldiğini, bir Pesah akşamı anons edeceğine inanılır. Bu noktada Eliau Anavi’nin içeri girebilmesi için sokak kapısı açılır.
14.Allel-Şarkılar ve ilahiler eşliğinde dördüncü bardak şarap içilir.
15.Nirtsa-/Kabul. Yapılanların Tanrı tarafından kabulü ve kurtuluşun başlangıcı olması dileğiyle dua ve ilahiler söylenir. Seder’in sonu.
Pesah Sederindeki mitsvalar
Pesah Sederindeki mitsvalardan ilk iki tanesi direkt Tora’dan gelir. Diğer üç tanesi ise Rabiler tarafından uygulamaya konulmuştur.
Önemli hatırlatma: OMER SAYMAYA-16 Nisan Cumartesi Akşamı Başlıyoruz.
Pesah'ın ikinci gecesinden başlayarak 49 gece boyunca gün gün Omer’i saymak, direkt olarak Tora'dan gelen mitsvalardandır. Şavuot'ta Tora'nın verilişine kadar devam eden bu 49 gün, kişinin her gün karakterinin, kişiliğinin farklı yönlerini geliştirdiği, ruhunu adım adım arındırdığı, kendini geliştirdiği ve bunun sonucunda en saf haline ulaşarak özü ile içindeki Tanrısal kıvılcım ile bağlantıda olarak Tora’ya kavuştuğu süreci belirtir.
Bu yıl Omer sayımı, 16 Nisan Cumartesi akşamı başlıyor, Şavuot’a kadar her gece saymaya devam ediyoruz.
Omer sayımının gün gün Tanrı ile, başkaları ile, kendimiz ile ilişkimize katabilecekleri, bu yolda önerilen ruhsal alıştırmalar R.Yaacov Haber ve R. David Sedley’in Sefiros- Omer sayarken ruhumuzu geliştirme ve arındırma yolculuğu her gün ww.salom.com.tr’den takip edilebilir.
Nasıl Sayılır? Omer sayma kuralları ve duaları, Yazdırılabilir Gün Gün Omer Sayım Çizelgesi
http://www.sevivon.com/images/stories/dokumanlar/omer_zaman_cizelgesi_2022.pdf
Pesah Seder Hazırlıkları, Hızlı Alışveriş Listesi: Pesah Seder Detayları Pesah Sederindeki Yiyeceklerin Simgeledikleri-Farklı Yorumlar: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1700:seder-hazirliklari&catid=46&Itemid=225
Agada KitabınınTamamı: http://www.sevivon.com/images/stories/kutuphane/kitaplar/agada.pdf
Önemli Not 1: Semboller bakımından en zengin bayramlarımızdan olan Pesah’ta Seder’deki yiyeceklerin ne ifade ettikleri hakkında birbirinden farklı sayısız yorum bulunur. Yazıda belirtilen yorumlar, bunlardan sadece çok kısıtlı bir bölümünü kapsar.
Önemli Not 2: Yazıda kısa bir özet olarak verilen bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem Yayıncılık’tan Şemot, Pesah Agadası ve El Gid Para El Pratikante, ayrıca Every Person’s Guide to Passover, The Jonathan Sacks Haggada, And You Thought They Were Only Four, Explorations, The Night That Unites, A Passover Haggadah-Elie Wiesel, Redemeption, Then and Now- R.Benjamin Blech kitaplarından ve www.torahtots.com, www.aish.com, www.chabad.org, sevivon.com, ncsy.org, torah.org, velveteenrabbi.blogs.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri, yorumlamaları ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
