Maymun çiçeği hastalığı

Uz.Dr.Melahat Cengiz*

1980 yılında çiçek hastalığının eradikasyonu (sonlanması) ve ardından çiçek aşısının durdurulmasıyla maymun çiçeği halk sağlığı için en önemli ortopoks virüsü olarak ortaya çıktı.

Maymun çiçeği öncelikle Orta ve Batı Afrika'da, genellikle tropik yağmur ormanlarının yakınında görülür. Hastalık kentsel alanlarda giderek daha fazla ortaya çıkmakta.

Maymun çiçeği virüsü ilk olarak Danimarka’nın Kopenhag şehrinde bir araştırma laboratuvarında tutulan maymunlarda görülen çiçek benzeri hastalık olarak 1959’da bildirilmişti.

İnsanda bu hastalık 1970’te Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde 9 yaşındaki bir erkek çocukta tanımlandı. 1970'den beri, 11 Afrika ülkesinde insanda maymun çiçeği vakaları bildirildi. 2018’den beri Afrika dışında seyahatle görülen vakalar son haftalarda değişik kıtalarda artışıyla önemli bir halk sağlığı sorunu haline geldi; Dünya Sağlık Örgütü bu artışa dikkat çekti.

Nasıl bulaşır?

Hayvandan insana (zoonotik) bulaşma, enfekte hayvanların kan, vücut sıvıları veya kutanöz veya mukozal lezyonlarıyla doğrudan temastan meydana gelebilir.

Afrika'da, ağaç sincapları, haşlanmış sıçanlar, maymun türleri ve diğerleri dahil olmak üzere birçok hayvanda maymun çiçeği virüsü enfeksiyonunun kanıtı bulundu. Enfekte hayvanların diğer hayvansal ürünlerini yemek olası bir risk faktörüdür.

İnsandan insana bulaşma, solunum salgıları, enfekte bir kişinin cilt lezyonları veya yakın zamanda kontamine olmuş nesnelerle yakın temastan kaynaklanabilir.

Belirtiler

Maymun çiçeğinin kuluçka süresi 5 ila 21 gün arasında değişebilir.

Enfeksiyon iki döneme ayrılabilir:

1. Dönem: Ateş, yoğun baş ağrısı, lenfadenopati (lenf düğümlerinin şişmesi), sırt ağrısı, miyalji (kas ağrıları) ve yoğun asteni (enerji eksikliği) ile karakterize istila dönemi (0-5 gün arası).

2. Dönem: Lenfadenopati (lenf düğümlerinin şişmesi)diğer hastalıklarla (suçiçeği, kızamık, çiçek hastalığı) karşılaştırıldığında maymun çiçeğinin ayırt edici bir özelliğidir.

Deri döküntüsü genellikle ateşin ortaya çıkmasından sonraki 1-3 gün içinde başlar. Döküntü, yüz (%90) ve el, ayaklarda belirgindir.

Ayrıca oral mukozalar (vakaların %70'inde), genital bölge (%30) ve konjonktiva (%20) ile kornea da etkilenir. Döküntü, maküllerden (düz tabanlı lezyonlar) papüllere (hafifçe kabarık sert lezyonlar), veziküllere (berrak sıvı ile dolu lezyonlar), püstüllere (sarımsı sıvı ile dolu lezyonlar) ve kuruyup dökülen kabuklara doğru gelişir.

Lezyonların sayısı birkaç ila birkaç bin arasında değişir. Şiddetli vakalarda, lezyonlar derinin büyük bölümleri dökülene kadar birleşebilir.

Maymun çiçeği komplikasyonları arasında sekonder enfeksiyonlar, bronkopnömoni, sepsis, ensefalit ve görme kaybıyla sonuçlanan kornea enfeksiyonu sayılabilir.

Hastalığın tanısında klinik belirtiler önemlidir. Bahsettiğimiz bulgularla gelen, özellikle de maymun çiçeği görülmüş ülkelere son bir ayda seyahat etmiş kişilerde mutlaka akla gelmelidir.

Korunma

Enfekte kişi izolasyonda kalmalı, cerrahi maske takmalı ve cilt lezyonları kuruyup cilt yenilenene kadar uygun şekilde lezyonları örtülmelidir. Enfeksiyonun solunum ve temas yoluyla önlenmesi için şüpheli ve doğrulanmış vakalara solunum izolasyonu gerekli bunun yanı sıra kabuklanmış döküntülerin bile bulaşıcı olacağından dolayı yatak takımları ve giysiler gibi temas yoluyla enfeksiyondan kaçınmak için özen gösterilmelidir. Ellerin sık sık yıkanması ve hijyen koşullarına özen gösterilmesi korunmada en etkili yöntemlerdir

MAYMUN ÇİÇEĞİ HAKKINDA BİLMENİZ GEREKEN 5 ŞEY

1. Çiçek hastalığına benzer bir virüs neden olur.

Monkeypox'a, çiçek hastalığıyla yakından ilişkili, aynı adı taşıyan ve şu anda gezegenden silinmiş olan bir virüs neden olur. Her ikisi de Poxviridae ailesindeki Orthopoxvirus cinsinin üyeleridir. Monkeypox ilk olarak 1958'de araştırma için esaret altında tutulan maymunlarda çiçek hastalığına neden olan bir hastalığın salgınları keşfedildiğinde keşfedildi. 1970 Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nde insanlarda görüldü. Şimdi Orta ve Batı Afrika'da endemiktir.

2020'de Dünya Sağlık Örgütü, 171 ölüm (vaka ölüm oranı %3,7) dahil olmak üzere 4.594 şüpheli maymun çiçeği vakası bildirdi. Teyit, endemik bölgelerde kolayca bulunamayan PCR testi gerektirdiği için şüpheli olarak tanımlandı.

2. Vücudun her yerinde püstüllere neden olur.

Belirtiler normalde enfeksiyondan 5 ila 13 gün sonra ortaya çıkar, ancak ortaya çıkmaları 21 gün kadar sürebilir. Erken belirtiler ateş, baş, kas, sırt ağrısı, şişmiş lenf düğümleri, titreme ve bitkinliği içerir. Ateş ortaya çıktıktan sonra, vücudun diğer bölgelerine yayılmadan önce yüz, el ve ayaklarda yoğunlaşan bir döküntü patlama eğilimindedir. Ağız içine, cinsel organlara ve korneaya yayılabilir. Döküntü, düşen bir kabuk oluşturana kadar ilerler.

Semptomlar genellikle bir ay içinde hafiflese de on vakadan biri ölümcül olabilir. Çocuklar, gebeler bağışıklık sistemi bozuk olanlar özellikle hassastır.

3. Teşhis için PCR testleri gerekir.

Suçiçeği ve kızamık gibi diğer birçok hastalıkta da döküntülerin görüldüğü göz önüne alındığında, DSÖ, teşhis gerektiğinde Poimeraz zincir reaksiyonu (PCR) önermekte. Bunun için, maymun çiçeği için en uygun teşhis örnekleri cilt lezyonlarından - çatı veya veziküllerden ve püstüllerden gelen sıvıdan ve kuru kabuklardan elde edilir. Lezyon örnekleri kuru, steril bir tüpte (viral taşıma ortamı yok) saklanmalı ve soğuk tutulmalıdır. Semptomlar başladıktan sonra numune toplama, viremi süresinin kısa olması nedeniyle PCR kan testleri genellikle yetersizdir, hastalardan rutin olarak alınmamalıdır.

4. Yakın temas yoluyla insanlar yayılabilir.

Virüs genellikle Afrika'nın yağmur ormanlarındaki kemirgen ve primatlar gibi enfekte vahşi hayvanlardan insanlara bulaşır, ancak insandan insana bulaşma da gerçekleşebilir. Ebola gibi virüslere benzer şekilde, bulaşma yalnızca lezyonlar, vücut sıvıları, solunum damlacıkları veya yatak takımı veya giysi gibi kontamine materyallerle temas yoluyla gerçekleşir.

5. Şu anda tedavisi yok ama (çok eski) bir aşımız var.

WHO tarafından maymun çiçeği için önerilen özel bir tedavi yok, ancak tecovirimat gibi ortopoks virüsleriyle savaşmak için lisanslı antiviraller bulunuyor.

Çiçek hastalığı aşısı, onlarca yıl önce çiçek hastalığını ortadan kaldırmanın anahtarıydı ve bu aşı, maymun çiçek hastalığını önlemede (%85) oldukça etkili. Bununla birlikte, orijinal birinci nesil çiçek aşıları artık halka açık değil. 2019'da çiçek hastalığı ve maymun çiçeğinin önlenmesi için yeni bir aşı onaylandı, ancak henüz yaygın olarak mevcut değil.

*Or-Ahayim Hastanesi - Enfeksiyon hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı