Prof. Dr.Moşe Koppel, antik Yahudi yazıtlarının okunabilmeleri için geliştirdiği yapay zeka teknolojisini önümüzdeki hafta içerisinde dünyayla paylaşacak.
Anadili İbranice olan kişilerin bile çoğu zaman çözmekte zorlandıkları, yüzlerce yıldır yayınlanmış kıymetli ve son derece önemli binlerce Yahudi yazıt ve kitabını, İbranice bilen herkesin okuyabilmesini sağlayacak yapay zeka teknolojisi önümüzdeki hafta piyasaya çıkacak.
Dicta adlı kurumun halihazırda var olan uygulamasına bir ek olarak paylaşılacak ve Dicta Maivin (dikte uzmanı) adı verilen yeni teknolojik buluş sayesinde, bugüne dek sadece bazı hahamların okuyabildikleri belgeler, otomatik olarak seslendirilme ve vurgulanma yoluyla ulaşılabilir hale gelecek. Uygulamada, yazılardaki kısaltmalar ve kaynakçadaki belgelere de erişim sağlanıyor.
Çığır açacak bu yeni teknoloji, pek yakında Yahudi yazıtlarıyla ilgilenen herkese açık şekilde kullanılabilecek. Programı geliştiren İsrail kökenli Amerikalı bilgisayar bilimci ve Talmud uzmanı Profesör Moşe Koppel işleyiş ile ilgili yaptığı açıklamada, “Dicta kütüphanesinden istediğiniz herhangi bir kitap ya da yazıyı seçip, onu işlenmiş ve elden geçirilmiş şekilde görebilir veya istediğiniz herhangi bir dini yazıyı programa yükleyip Maivin onu işlerken eş zamanlı olarak belgeyi anlaşılır şekilde görüntüleyebilirsiniz,” dedi.
İsrail’de konservatif yaklaşımları yayma amacıyla yürüttüğü kampanyalarla tanınan bilim adamının buluşu olan Dicta, dil eğitimine yeni bir anlayış getirerek doğal öğrenme sürecini, teknoloji yardımı ile kolaylaştırıyor. Klasik ve modern İbranice metinler üzerinde çalışmanın, araştırmacılar için angarya haline gelmemesini ve bu şekilde insanların daha derin ve mühim sorulara zaman ayırabilmelerini sağlamayı hedefleyen uygulama, kulağa henüz yeni yola çıkmış bir teknoloji firması gibi gelse de aslen kar amacı gütmeyen ve halka sunduğu teknolojik ve diğer hizmetler için ücret talep etmeyen bir kuruluş olduğundan geniş kitlelere hitap ediyor.
Koppel, The Jerusalem Post’a verdiği röportajda, “Ana amacımız yapay zeka kullanarak teknolojiyi antik belgelerle buluşturmak ve bu belgelere daha çok kişinin ulaşabilmesini sağlamak. Yaklaşık beş yıldır üzerinde çalıştığım bu projeyi artık paylaşma noktasına getirdiğimi ilk kez açıklıyorum. Kudüs’te bulunan İbrani Üniversitesi’nde düzenlenecek 18. Yahudi Bilimleri Dünya Kongresi’nde teknolojiyi herkesle paylaşacağım,” dedi.
Koppel, Dicta Maivin ile taranan ve tüm içeriği herkes tarafından anlaşılabilir hale gelen bir kitabı örnek göstererek, “Diyelim ki kökü 15. yüzyıl Sefarad el yazısına dayanan İbrani alfabesinin eski bir yazı türü olan Raşi harfleri ile yazılmış bir kitabınız var. Geçtiğimiz pek çok yüzyılda yazılan pek çok kitap bu yazı tipi kullanılarak yazılmıştı. Diyelim bu kitapta, kelimelerdeki ünlü harflerin ne olduklarını gösteren nokta ve çizgi işaretleri kullanılmamış. Noktalama işaretleri eksik ve hatta metin o zamanki matbaa şartlarından dolayı yanlışlarla dolu. Diyelim metnin içinde milyonla kaynaktan faydalanılmış, fakat kaynaklar belirtilmemiş. Pek çok Yahudi öğreti kitabında hahamların kullandığı, ‘Ramban’ın dediği gibi,’ diyerek cümleye girilmiş ama Ramban’ın bunu ne zaman ve nerede söylediği ya da yazdığı belirtilmemiş. Talmud’a atıfta bulunan pek çok yazı yazılmış ama bunların Talmud’un neresinde olduğu hiç söylenmemiş,” diye anlattı.
Ardından Koppel cep telefonunu eline alarak uygulamanın nasıl çalıştığını gösterirken, “Aslında yaptığımız şey şu: telefonunuzu alıp istediğiniz antik belgenin fotoğrafını çekiyorsunuz. Size fotoğrafınızı gösterdiğimizde, eş zamanda, artık fotoğraftaki yazı işlenmiş, hataları kaldırılmış ve anlaşılabilir hale gelmiş oluyor. Artık o sizin çektiğiniz fotoğraf değil, optik karakter tanıma sistemi yazıdaki yanlışları düzeltiyor, başta dil ve yazı tipi açısından olmak üzere aslen her açıdan çok daha ulaşılabilir ve anlaşılabilir hale geliyor. Yazıyı artık noktalayabilir, programın içinde sesli harflerin anlaşılabileceği küçük nokta ve çizgileri belgenize ekletebilirsiniz. İbranice tüm kısaltmaları eleyip, bunların tam kelime hallerinde olmalarını isteyebilir ya da sadece imlecinizi kısaltmaya sürüklediğinizde kelimenin tamamına ulaşabilirsiniz,” diye açıkladı.
Hem antik hem de güncel İbranice belgelerin çoğunda, özellikle de İbranicesi yeterince kuvvetli olmayan kişiler için anlaşılması güç pek çok kısaltma kullanılıyor. Koppel, bunlar yüzünden, İbranice bilmelerine rağmen kısaltmalara hakim olmadıklarından pes ederek, bu belgeler üzerinde çalışmayı ve öğrenmeyi bırakan pek çok kişi olduğunu ekliyor.
Uygulamayı geliştiren profesör, daha sonra yeni taranan belgenin diğerleri ile nasıl birleştirdiğini, örneğin ‘Hakim der ki,’ diyerek başlayan ve hangi hakim, yazdı mı, söyledi mi, kime söyledi, ne zaman söyledi gibi detayların paylaşılmadığı bir metinde Maivin’in otomatik olarak sayfalarda küçük notlar oluşturup, kaynak belirttiğini de anlattı. Koppel uygulamasının, eski Yahudi kitabının adeta bilimsel bir kopyasını oluşturduğunu söyledi.
Dicta Maivin’in bir diğer özelliği de Raşi adı verilen yazı karakterini, günümüzde İbranice okuyabilen herkesin anlayabileceği bir şekle sokmuş olması.
Koppel bununla da ilgili, “Gelinim bir yazı tipi yaratıcısı. Ondan bir yazı tipi satın aldık, Raşi adlı yazı tipini beğenen fakat bunu okumakta zorlanan kimseler için güzel bir karakter. Raşi’nin herkesin okuyabileceği bir türü oldu diyebilirim. Şu an kütüphanemizde sayısız derecede çok kitap bulunuyor. Bizler sizlerin bu kitapların fotoğraflarını çekip yüklemenizi istemiyoruz, bunu sizin için yaptık ve yapıyoruz. Bir saatten kısa sürede, tüm bir kitabı tarayacak ve işleyecek teknolojiye sahibiz,” diye konuştu.
