Paroles et Contradictions*

Kafalar uzun zamandır karışık. 17 Nobel Ödüllü İktisatçı Hazine yardım paketleri enflasyon yaratmaz derken, Fed enflasyon geçici derken dünya şimdi resesyon stagflasyona döner mi kaygısında. Çin’den gelen son verilerle yavaşlamayı ve konut fiyatlarındaki hızlı çekilmeyi yine kriz emaresi olarak görüyor. Çin büyümesi de negatifken bu gelişmeler üzerine faizleri indirince, bir anda dünyanın iki numaralı ekonomisi bu enflasyonist dönemde niye faizleri arttırmak yerine azaltıyor sorusunun cevabını, ana akım ekonomi yorumlarında bulmak mümkün olmadığından, geçtiğimiz haftalarda “Büyüme mi, enflasyon mu?” diye bu sayfada konuya ışık tutmaya çalışmıştık. Kelimeler bunlarla bitiyor mu, hayır. NY Fed yeni sipariş endeksinin 36’dan -29,6’ya ve gemi yükleme endeksinin 50’den -24,1’e gerilediğini söylerken Baltık Kuru Yük Endeksi serbest düşüşüne devam ediyor. Kimileri de buna “soft landing” yani enflasyon karşısında faiz artışına rağmen yumuşak iniş diyor. Piyasalar son gelen %8,5 enflasyon oranı ile Fed faizi 75 değil de 50 baz puan arttırır diye bir sevgi yumağı şeklinde haberi olumluyor. Peki, enflasyon aslında ABD’de kaç? Steve Hanke geçen gün yine kendi enflasyon süper ligini yayınladı. Üçüncü kezdir soruyorum ABD enflasyonunu reelde modeliniz kaç ölçüyor diye. Hala cevap gelmedi. Belki okumadı, belki okudu cevap vermek istemiyor, belki modeli ABD dışında çalışıyor, belki modeli çalışıyor ama kelimelerle “Çalışma İstatistikleri Bürosu (Ulusal İstatistik Kurumu)” arasında tezat yaratmak istemiyor. Öte yandan tezatları Cumhuriyetçi Senatörlerin tivitlerinde görmek mümkün. Beyaz Saray Temmuz enflasyonu %0 diyor ama yumurta fiyatları sadece %47 artmış, market (çarşı, pazar) fiyatları %13,1 artarken enflasyon nasıl %9,1’den %8,5’a iner, diye soruyorlar. Üstelik daha enflasyon %6-7 bandındayken eski metodoloji ile %15 ise enflasyon belki de şu anda %20’lerde gerçeği. Galon ve ev fiyatları gerilerken Brent petrol bir parça nefes aldırmış gibi duruyor. Tabii tahıl anlaşması esas emtia fiyatlarındaki geri çekilmenin mimarı. Ancak tüm bunlara rağmen ABD’de enflasyon düşse de Abigale Teyze’nin mutfak sepetine etki etmez diyorlar. Bir de gizli enflasyon var tabii. Wall Street Silver hesabı paketler küçülürken fiyatlar aynı kalıyor şeklinde çocuk bezi üzerinden örneği tivitledi geçenlerde. Şimdi esas soru şu, tezatları irdelerken. ABD ulusal enflasyon verisi bu bilgiler ışığında doğruysa Fed’e mi, Steve Hanke’ye mi, Cumhuriyetçi senatörlere mi, yumurtaya mı, ulusal istatistiklere mi, Wall Street Silver’a mı, yumurtanın fiyatını “All Time High” olarak haberleştiren Bloomberg Economics haberine mi inanacağız. Geçenlerde bir yorumum sırasında “boşverin ABD’yi bize bakalım” dedi bir ekran sunucusu. Yahu 215 milyar dolar DTH, Kur Korumalı Mevduat tartışmaları, dolar mı alalım altın mı sorularını günde 72 saat tartışırken her taraf, ABD’nin enflasyon gerçeğini tartışmazsak forward kuru, swap point’i, altının onsunu nasıl fiyatlayacak Ayşe Teyze? Hadi dünya piyasaları ABD tahvillerini yanlış veya doğru fiyatlamış bize ne ama Benjamin hayatımıza bu kadar nüfus etmişken boş verin elin ABD’lisini diyebilir misiniz? Alın işte size babalar gibi bir tezat daha. Kelime oyunları yapma Hoca diyenler varsa bu kış Avrupa’da Açlık Oyunları var. En büyük ihracat pazarımız, parite eşitlenip ve hatta altına gidecekken derdimiz ama soğuktan donacak Alman ekonomisini dert ederken Steve Hanke Hoca’dan ABD gerçeğini duymak istememiz mi sorun? Kazanın doğurduğuna inanıp öldüğüne inanmayalım mı? Eylül’de Fed’in yapacağı faiz artışı bu anlamda doğru mu, yanlış mı, az mı, fazla mı nasıl bileceğiz? En azından faiz arttırıyorlar diyebiliriz belki ama olması gereken şahinliği yapmıyorlarsa aslında piyasaları o hep ana akımda güzellenen iletişimleri ile aslında yanlış mı yönlendiriyorlar? Ya da yeterince şahinlerse dünyanın içinden geçtiği süreç resesyon değil de nedir? Resesyon tanımında malum iktisat kurallarını değil Beyaz Saray bloğunu dikkate alan bir Fed var karşımızda. Offf, kelimeler ve tezatlar. Belki de tam zamanı, internetteki fiyatları dikkate alan bir enflasyon hesaplama çalışması olsa, Steve Hanke Hoca’ya gönderse, Steve Hoca bu vesile ile kendi verisini paylaşsa. Bütün dünyaya on numara hizmet olur. Malum dünyada %85-90 payı olan bir baz para kabul edilen doların kaderini belki de değiştirecek bir kazanım olurdu insanlık için. Öte yandan Rusya’nın cari fazlası savaş öncesine göre üç katına çıkmış. Ana akımda üç ay dayanamazlar diyenler ile Fed’in iletişimle bizi enflasyona hazırlamasını güzelleyenler genelde aynı küme. Bitmiyor ki. Türkiye’nin CDS’leri çıkarken tekil şahıs, düşerken gelişmekte olan ekonomilerle aynı hareket ediyor diye çoğul şahıs yorumlar varken bunları da resmin bütünü açısından görmek gerekiyor. Ki sağlıklı yorum yapabilelim. Yanlış anlaşılmasın, bütçe açığı, cari açık ve enflasyon bu sene işler pek parlak değil. Siyah Kuğu görününce resim tam toparlama emaresi gösterirken bir anda tersine döndü. Ruble ile dış ticaret sonrası gelen Moody’s not düşüşü ile resmiyete döküldü. İyi haber zaten pek gelen giden yabancı fon yoktu. İyi derken bu kadar tezatta bu da normal. Kur korumalı mevduatta süre sonuna yaklaşırken para politikasının adımları iyi tasarlanmalı. Sonuçta Bernanke’nin politika faizi sabit olmalı böyle petrol ve fiyat şokları varken makalesi ile dünyanın geldiği noktada her şey oynakken sizin sabit kalmanız da çok kolay değil haliyle.

Norveç’in Fiyortları Kelimelerin Lortları

Petrol zengini Norveç. Bütçe fazlası/GSYİH %9,10, cari fazla/GSYİH %15, kamu borcu/GSYİH %43,2, enflasyon %6,30. Demek ki ekonomik verileriniz çok iyi olsa, petrol zengini dahi olsanız enflasyon olabiliyor. Politika faizi artışlarına rağmen %1,25 ile enflasyonunun altında. Nedeni ise 5,3 milyon nüfusunda %3,3 işsizlik rakamı. Nüfusun kabaca yarısı 18-65 yaş bandı içinde. Her dört kişiden birinin (%24,2) 65 yaş üzerinde yaşlı olduğu bu demografik verilere göre yaklaşık 100 bin işsiz mutlak değeri ile büyümeyi önceliklendirmek durumunda. Ama nominal ama reel. Büyümesi genelde düşük veya eksi iken, %6,2 çeyreklik büyümesi son bir senede düşüş trendinde %4,8 olmuş. Fosil bazlı yakıtlar devreden çıkarsa şayet (Suudi Arabistan'dan farklı olarak) ekonomik aktiviteleri çeşitlendirememesi sıkıntı yaratabilir. Nitekim pandemi döneminde petrol gelirlerine rağmen bütçe açığı vermesi bu anlamda önemli bir sinyal. Norveç'te faiz artışı dışında bunlar da var. Ayrıca enflasyon Norveç'te pandemi sonrası ortaya çıkan bir olgu değil, daha önce de alevlenen ve zaman zaman hedef seviye üzerinde yüksek seyreden bir durum. Ancak aynı petrol zengini Norveç tüm bunlara rağmen politika faizini uzun zamandır enflasyonunun altında tutuyor. Ortodoks olmadıklarını biliyoruz aslında. Bu politika değişikliği de ortodoks politikalara geçiş denemez geçmişlerine bakıldığında. İşte o Norveç bu Norveç. Politika faizini uzun zaman sonra arttıran 40 merkez bankasından biri. %2'yi bile geçmemiş olan. Şayet para politikalarında samimi iseler kendi tarihsel verileri %6 ve üstünü işaret ediyor politika faizinde. Oldu mu size iktisat dünyasında yeterince tezat. Yoksa kelimelere devam mı?

Winter Is Coming

Özetle, resmin bütününü göstermeyince, salt bir kesitten yorum verince, iktisattaki ekolleri tekmiş gibi lanse edince Ayşe Teyze ve Abigail Teyze dünyanın her yerinde aynı dinamikleri farklı şekilde yorumlayınca bunun adı ekonomi olmuyor. Sürekli rekor kıran ABD dış ticaret ve cari açığı karşısında doların fair value’su ne olmalı diye Robin Brooks’a sordum diye blok yemiştim. Hakkını yemeyeyim Steve Hoca henüz beni bloklamayarak tezat yarattı. Fakat bu açıklar nedeni ile değer kaybetmesi gereken dolar faiz artışı ile değer kazanırken oluşan tezatı kim ölçüyor? Tahvil yatırımcıları muhtemelen. Çünkü tahvil getiri ve faizlerinin durumu ortada. Bu konuya da dünyada ilk defa bu sayfada değinmiştik. Trump ile ilgili son gelişmeler muhtemelen riski ve oynaklığı daha da arttıracak. Bu sonbahar ve kış tüm dünya için ekonomik durgunlukta hareketli geçecek. Haliyle biz de payımıza düşeni kendi verilerimiz dâhilinde alacağız. Zaten Ağustos ayı kışı şimdiden belli etti.

*Kelimeler ve Tezatlar