Latin Amerika Dosyası: Şili Yahudileri

Ülkedeki varlığını 1535 yılından beri sürdüren Şili Yahudi Cemaati´nin günümüz Şili´sinde elliden fazla kurum ve topluluğu bulunmakta. Şili´nin Yahudi nüfus yoğunluğu en fazla olan şehri başkent Santiago. Diğer şehirlerde de sayıları değişen küçük cemaatler mevcut.

Deniz SAYGI Kültür
17 Ağustos 2022 Çarşamba

Şili’nin ilk Yahudileri, Yeni Dünya’ya göç eden ‘converso’lardı. Yahudi gelenekleri ve inancına devam ettiğini saklamak istemeyen conversoların Amerika kıtasına bin bir zorluklarla gizlice göç etmesi Katolik kralların dini zulmünden ve Engizisyon Mahkemesinin ölüm fermanından kaçma istencinin bir sonucudur. Conversolar üzerinde Katolik kralların Papalık Fermanı ile oluşturduğu baskı ve zulüm, Şili’nin 1818 yılında bağımsızlığını kazanmasına değin, ne yazık ki, devam etmişti.

Buna ek olarak, diğer ülkeler yaşayan Yahudiler de Şili'deki Yahudi cemaati ile ilgilenmiş ve iletişim kurma girişimlerinde bulunmuştu diyebiliriz: Londra’da ikamet eden ve eski bir converso olan Simon de Caceres, 1656 senesinde Şili topraklarını fethetmek amacıyla Yahudi bir askeri birliğe liderlik etmek için Oliver Cromwell’den izin almaya çalışmıştı.

Şili’ye göç eden ilk Avrupalı Yahudiler, özellikle Alman ve Fransa Yahudileri olmak üzere, Valparaíso’ya yerleşmişti. 1851 senesinde Valparaíso İtfaiye Departmanı'nın kurucu ortaklarından biri olan Manuel de Lima Sola da Şili’ye göç eden Yahudilerden biridir. Şili’ye olan bu ilk büyük göçün ardından Yahudiler, Santiago, Valdivia, Osorno, Puerto Montt, Temuco, La Unión ve (o dönemde madenlerin çıkarılması ve ticaretin olması sebebiyle) Atacama Çölü’ne yerleşmişti.

19. yüzyılın sonundan 1930'lara kadar Sefarad Yahudileri, Şili’ye önemli oranlarda kitleler hâlinde göç etmişti. Buna ek olarak, aynı dönemde Çarlık Rusyasının Yahudi aleyhtarı antisemit politikalarından ve pogromlardan kaçan Aşkenaz Yahudileri de başta Santiago olmak üzere ülkenin güney kısımlarına göç edip yerleşmişti.

1907 yılında Şili genelinde gerçekleştirilen nüfus sayımına göre Temuco’da 14 Yahudi aile yaşamaktaydı. 1920’de yeniden yapılan sayımda ise 1916’da ‘Israelite Macedonian Center of Temuco’ gibi çeşitli sosyal organizasyonlar ve topluluklar kurmuş olan 300 Yahudi ailenin olduğu kayda geçmişti. 1900’lü yılların başında Temuco, en çok Yahudi göçü alan şehirlerden biriydi ve Makedonya, Manastır’dan göç etmek zorunda kalan Sefarad Yahudilerinin çoğu da bu şehre yerleşmişti. Sefarad Yahudilerine ek olarak, yapılan sayımlar neticesinde, 900 Polonyalı, Rus ve Ukraynalı Yahudi’nin de Temuco’da yaşadığı kaydedilmişti. Temuco, bir sinagogun yapıldığı ilk Şili şehri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenlerle Temuco, Şili’de Yahudi göçmenleri kabul eden başlıca şehirlerden biri olarak gösterilir.

1930’lu yılların başında birçok Yahudi, Almanya, Avusturya ve Çekoslovakya’da Naziler tarafından uygulanan antisemit politikalardan ve zulümden kaçmak için Şili’ye göç etmek zorunda kalmıştı. Ancak, Şili’nin o dönemki Devlet Başkanı Arturo Alessandri, 1932 ila 1938 yılları arasında Avrupa’dan kaçan Yahudi mültecilerin ülkeye gelişini kısıtlamıştı. 1941’de Şili’ye yapılan Yahudi göçlerine yeni bir yasak getirilmiş ve bu yasak, 1945’e kadar yürürlükte kalmıştı. II. Dünya Savaşı’nın sonunda ise toplama kamplarından kurtulan Yahudi mültecilerin ülkeye girişine izin verilmişti.

Şili Devlet Başkanı Sebastian Pinera Hanukiya yakarken

Arşivdeki kayıtlar, 1906’daki Roş Aşana Bayramında, ilk minyanın Santiago’da oluşturulduğunu ortaya koymakta. Daha sonraki süreçte ise 1909 senesinde 87 kişinin, Şili’nin ilk Yahudi Cemaati Merkezi olan ‘La Sociedad Unión Israelta de Chile’nin kuruluş belgesini İspanyolca olarak imzalamak için toplandığı kayda geçmiştir.

Siz de yorumunuzu yapın

Tüm Yorumları Görün