Hans Dohnanyi, Nazi rejiminin adalet bakanlığında üst düzey bir danışman olarak çalışırken Yahudileri kurtaran ve Hitler´e suikast düzenlemeyi planlayan bir Alman avukat ve direniş savaşçısıydı.
Hans 1902’de Viyana’da tanınmış müzisyenler olan Macar göçmenlerinin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası bir besteci ve annesi bir konser piyanistiydi. Hans, anne ve babası boşandıktan sonra Berlin’de büyüdü ve önde gelen entelektüelleriyle, Hıristiyan ilahiyatçı bir ailenin çocukları olan Dietrich ve Klaus Bonhoeffer kardeşler ile aynı okula gitti. Hans ve Bonhoefferlar ömür boyu yakın arkadaşlar olarak kaldı. 1920’den 1924’e kadar Berlin’de hukuk okuyan Hans mezun olduktan sonra baro sınavını geçerek Hamburg Senatosunda avukat olarak çalışmaya başladı. 1925’te arkadaşlarının kız kardeşi Christel Bonhoeffer ile evlendi.
Dietrich Bonhoeffer ve Hans Dohnanyi
Hans, 1929’da Reich Adalet Bakanlığında savcı oldu ve birkaç yıl içinde üst düzey hükümet danışmanlığına terfi etti. 1930’ların başında Hitler iktidara geldikten sonra, Hans hükümetle çalışmaya devam etti ve Hitler’in Adalet Bakanı Frank Gurtner’in danışmanı oldu. Bu görevde, Hans üst düzey güvenlik yetkisine sahipti ve Hitler, Goebbels, Himmler ile Göring gibi önemli konumda olan Nazilerle etkileşime girdi.
1934 yılı Hans için bir dönüm noktasıydı. ‘Uzun Bıçaklar Gecesi’, Hitler’in gücünü tehdit ettiğine inanılan Nazi yetkililerinin kanlı bir tasfiyesiydi. 85 kişi öldürüldü, binden fazla siyasi muhalif tutuklandı ve birçoğu ortadan kayboldu. Cinayetler yargısız işlendi. Bu noktada, Hans’ın gözleri Nazi rejiminin tehlikeli ahlaksızlığına açıldı ve boş durmayı reddetti. Hans’ın ilk direniş eylemi, Hitler’in özel sekreteri ve sağ kolu Martin Bormann’ın onu daha az prestijli ve hassas bilgilere erişimi olmayan mevkie indirmesine yol açan, Nazi ırkçı politikalarına açıkça karşı çıkmaktı.
Hans, korkunç insan hakları ihlallerine dair kanıtları bir araya getirebilmek amacıyla Nazi rejimi için çalışmaya devam etti. Bu arada, Wehrmacht’ta (Alman Ordusu) bir general olan ve karşı istihbaratın başı Hans Oster gibi Hitler’e karşı çıkan diğer önemli hükümet ve askeri yetkililerle bağlantı kurdu.
1942’de Hans Dohnanyi, Berlin’den iki Yahudi avukat, Friedrich Arnold ve Julius Fliess’in Almanya’dan kaçıp İsviçre’de güvenli bir yer bulmalarını ayarladı. Hans Hitler’in kendi hükümeti içindeki bağlantılarından Arnold, Fliess ve geniş ailelerinden toplam on üç kişinin hayatlarını kurtarmak için sahte belgeler hazırlamak konusunda yardım istedi. Hans, Yahudi ailelerin girmesine izin verildiğinden emin olmak için İsviçre’ye gitti ve onlara geçimleri için para da sağladı.
Hitler’e başarısız suikast
Bu arada, Alman Ordusu Subayı Henning von Tresckow tarafından Hitler’e karşı bir darbe hazırlanıyordu. Hans, Hitler’in suikastını planlayanlara katıldı. Hitler’in uçağına bir bomba yerleştirildi. Ne yazık ki, bilinmeyen nedenlerle bomba patlamadı. Gestapo Hans’ın suikast planına karıştığından asla şüphelenmedi, ancak faaliyetlerinden şüphelendi ve Yahudilere yardım edebileceğini düşündü. 5 Nisan 1943’te Hans Dohnanyi, kurtardığı Yahudilere yardım etmek amacıyla Almanya’dan bir İsviçre bankasına para transfer ettiği için, döviz ihlalleri suçlamasıyla Gestapo tarafından tutuklandı.
Yargıç Karl Sack, Nazi karşıtı direnişin bir üyesiydi ve zaman kazanmak için Hans’ın davasını defalarca erteledi. Ancak 1944’te Hans, siyasi mahkûmlar için bir toplama kampı olan Sachsenhausen’e (Saksenhausen) gönderildi. Kamptayken Gestapo, onun Hitler’e suikast düzenlenen başka bir başarısız komploya, 20 Temmuz komplosuna karıştığını keşfetti. Hans’ı suçlayan bazı belgeler buldular ve onu ‘Komplonun Manevi Lideri’ olarak suçladılar.
Hans bir Gestapo mahkemesinde yargılandı ve Hitler’in doğrudan emriyle ölüme mahkûm edildi. 8 Nisan 1945’te Hans Dohnanyi bir parça piyano teliyle boğularak infaz edildi. Uzun zamandır arkadaşları olan Dietrich ve Klaus Bonhoeffer kardeşler de suikast planına katıldıkları için, aynı gün idam edildiler. Tam bir ay sonra Almanya teslim oldu ve Avrupa’da savaş sona erdi.
2003 yılında İsrail’deki Holokost Müzesi Yad Vaşem, Hans Dohnanyi’yi, kendi hayatını büyük risk altına sokarak 13 Yahudi’nin yaşamını kurtardığı ve Hitler’e suikast düzenleyerek kendi idamına yol açtığı için ‘Uluslararası Dürüst’ unvanı ile onurlandırdı.
