Roş Aşana´nın her iki akşamı, bu yıl 25 Eylül Pazar ile 26 Eylül Pazartesi akşamları kurulan sofra, yeni yıl için dilekleri simgeleyen yiyeceklerle donatılır. Her iki gece de yemek ve dualar bir düzen çerçevesinde gerçekleşir. Roş Aşana masasındaki simgesel yiyeceklerin her birinin hatırlattığı kelime oyunundan yola çıkarak yeni yıl için dileklerimizi belirtme fırsatı buluruz.
Tanrı’nın Krallığı’nın ilan edildiği, dünyanın ve insanoğlunun yaratılışının hatırlandığı, şofar sesi ile insanın yargılanmasının başladığı, Tanrı’nın bizi hayat için hatırlamasını ve Yaşam Kitabına yazması için dua ettiğimiz Roş Aşana, kelime anlamıyla ‘yılın başı’ anlamına gelir. Roş Aşana Bayramı, sinagogda özel dualar ve şofar sesleri, evlerde ailelerin bir araya geldiği bayram sofraları, simgesel yiyecekler ve neşeyle kutlanır.
Roş Aşana masasındaki simgesel yiyeceklerin her birinin hatırlattığı kelime oyunundan yola çıkarak yeni yıl için dileklerimizi belirtme fırsatı buluruz. Masamıza daha fazla anlam katmak için bu kelime oyunlarının anımsattıkları hakkında kişisel yorumlarımızı birbirimizle paylaşabilir, Roş Aşana Sederini interaktif bir deneyime dönüştürebiliriz. Örneğin pırasa yerken söylediğimiz Yei Ratson’un tercümesi olan ‘Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin- İçindeki Kötülüğün- Yok Olması Sen’in İsteğin Olsun’ üzerine konuşarak dünyadan nelerin - açlık, hastalık, nefret, savaş vb gibi- yok olmasını istediğimiz üzerine konuşabilir, bunu bütün Yei Ratson’lar için yapabiliriz. Bunun yanında geleneksel Roş Aşana yiyeceklerine ek olarak bize yaşamdaki güzellikleri çağrıştıran kendi simgesel yiyeceklerimizi oluşturabiliriz. Örneğin mücver, mücevheri çağrıştırır, güzel davranışlarımızın ve etrafımıza yaptığımız iyiliklerin mücevher gibi parlaması dileğimizi mücver ile yansıtabiliriz. Yüzük makarna ile nişan yüzüğünü çağrıştırıp çocuklarımızın Tora değerleri çerçevesinde evlilikler yapmaları dileğimizi ifade edebiliriz. Çocuklarımızı ve misafirlerimizi evrensel ve geleneksel Roş Aşana yiyeceklerine ek olarak bunlar gibi yeni simgeler bulmaları için teşvik edebiliriz. Bunları yaparken de gelecek yılın güzelliklerle dolu olmasının bizim yediğimiz simgesel yiyeceklerden daha çok kendi davranışlarımızla orantılı olduğunu aklımızda tutarız. Yeni başlayan 5783 yılında ailemize, arkadaşlarımıza, komşularımıza, iş arkadaşlarımıza, uzakta olanlara, bizden farklı olanlara, kısacası Tanrı’nın tüm yarattıklarına karşı Tora’nın bize öğretmeye çalıştığı gibi daha sevecen, daha iyi, daha şefkatli, daha duyarlı, daha dürüst ve adaletli olarak davranmaya niyet eder, bu yolda Tanrı’nın Yardımı’nı dileriz.
Roş Aşana’nın her iki akşamı, bu yıl 25 Eylül Pazar akşamı ile 26 Eylül Pazartesi akşamları kurulan sofra, yeni yıl için dilekleri simgeleyen yiyeceklerle donatılır ve her iki gece de yemek ve dualar bir düzen çerçevesinde gerçekleşir.
Tören
Bu iki gecedeki küçük törende, topluluklar arası farklılıklar görülse de İstanbul geleneklerine göre tören, aşağıdaki gibidir:
1.KİDUŞ
Bayramın her iki gecesinde; bu yıl 25 Eylül Pazar ve 26 Eylül Pazartesi akşamları sinagogdan eve gelindiğinde kaşer kırmızı şarap veya kaşer üzüm suyu eşliğinde Kiduş yapılır.
(Şabat olmadığı için) ‘Savri Maranan!’ ile başlanır ve devam edilir:
“Savri Maranan! Lehayim!
Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam Bore Peri Agefen.(Amen)
Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam, Aşer Bahar Banu Mikol Am, Veromemanu Mikol Laşon, Vekideşanu Bemitsvotav. Vatiten Lanu, Ad.Elo-enu, Beaava, Et Yom Azikaron Aze,Et Yom Tov Mikra Kodeş Aze,Yom Terua, Mikra Kodeş, Zeher Litsiyat Mitsrayim, Udvareha, Malkenu, Emet Vekayam Laad.
Baruh Ata Ad.Meleh Al Kol Aarets Mekadeş Yisrael Veyom Azikaron. (Amen).”
Şeeheyanu: Her iki gece de Kiduş’ta ‘Şeeheyanu’ berahası (şükür duası) söylenir.
“Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam, Şeeheyanu Vekiyemanu Veigianu Lazeman Aze. (Amen) / Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Bizi Yaşatan, Ayakta Tutan ve Bu Günlere Eriştiren.”
*Roş Aşana’nın ikinci akşamı Şeeheyanu berahasını söylerken masaya nargetirmek adettir. Bulunamıyorsa yeni bir kıyafet, yeni bir gömlek, takım elbise vb. üzerine de söylenebilir. Onlar yoksa da Şeeheyanu berahası söylenir.
2. NETİLAT YADAYİM
Kiduş’tan sonra Netilat Yadayim ritüeline uygun şekilde eller yıkanır.
Bu pasuğu söylemeyi adet edinmiş kişiler, Netilat Yadayim berahasından önce bu pasuğu söyler:
“Seu Yedehem Kodeş Uvarehu Et Ad. Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav, Vetsivanu Al Netilat Yadayim. / Ellerinizi Kutsal’a (Tanrı’ya) Doğru Yükseltin ve Tanrı’yı Kutsayın: Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Bizleri Mitsvalarıyla Kutsayan ve Bize Ellerimizi Yıkama Mitsvasını Veren.”
3.AMOTSİ
Roş Aşana için halla, yuvarlak olarak yapılır. Yuvarlak şekil, yaşam döngüsünü ve kesintisiz mutluluk ve bereket dileklerimizi simgeler.
İki bütün ekmek üzerine beraha söylenir. Amotsi berahasını söylemeden şu cümleyi okumak adettir:
“Ene Kol Eleha Yesaberu,Veata Noten laem Et Ohlam Beito
Poteah El Yadeha,Umasbia Lehol Hay Ratson
Baruh Mekadeş Yisrael Veyom Azikaron. /
Herkes Umutla Gözlerini Sana Doğru Çevirir ve Sen Onlara Gıdalarını Zamanında Verirsin.
Elini Açıp Tüm Canlıları İsteklerine Göre Doyurasın.
Kutsaldır İsrailoğullarını ve Anımsama Günü’nü Kutsayan.”
Ekmek kesilir ve Türk Sefarad Cemaatinde şekere veya bala batırılır. Bunun amacı, yeni yılın şeker ve bal gibi tatlı geçmesini dilemektir.
“Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam Amotsi Lehem Min Aarets. / Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Topraktan Ekmek Çıkaran.”
SİMGESEL YİYECEKLER
Sofradaki her simgesel yiyecek, onunla ilgili ‘Yei Ratson’ duası söylendikten sonra yenir. Sofrada bu yiyeceklerden herhangi biri (ya da hiçbiri) yoksa bile, Yei Ratson’lar okunmalıdır. ‘Yei Ratson’, ‘Sen’in isteğin şöyle olsun ki….’ anlamını taşır. Ardından yenilen yiyeceğe uygun bir cümle okunur.
Ekmek yendikten sonra bir parça elma bala batırılır veya elma tatlısı alınarak ilk Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şetithadeş Alenu Şana Tova Umtuka, Mereşit Aşana Vead Aharit Aşana. /
Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Yeni Yılın Başından Sonuna Kadar İyi ve Tatlı Bir Yıl Olması Sen’in İsteğin Olsun.”
Ardından elma tatlısı yenilir. Bu şekilde, başından sonuna kadar yeni ve tatlı olacak bir seneye başlama dileği ifade edilir.
İbranicede pırasa, ‘karti’dir. Bu kelime, düşmanların içlerinde var olan kötülük için söylenen ‘şeyikaretu (içlerindeki kötülükler) yok olsunlar’ ile benzeşir. Aynı şekilde günahlarımızın da yok olması isteğini dile getirir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyikaretu Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu. Tarum Yadeha Al Tsareha Vehol Oyeveha Yikaretu. /
Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin -İçindeki Kötülüğün- Yok Olması Sen’in İsteğin Olsun. Kolunu Kaldırıp, Sana Karşı Gelenlerin -İçindeki Kötülüğü- Yok Et.”
Ardından pırasa ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.
İbranice pazı, ‘salka’dır. Bu kelime, yine düşmanlar için söylenen ‘şeyistalek/ uzaklaşsınlar’ ile aynı kökten gelir. Aynı şekilde günahların da bizden uzaklaşması dileğini ifade eder. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu Şeyistaleku Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu.
Suru Mimeni Kol Poale Aven Ki Şama Ad. Kol Bihyi, Suru Suru Tseu Mişam Tame Al Tigau Tseu Mitoha İbaru Nosee Kele Ad. /
Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin Uzaklaşmaları Sen’in İsteğin Olsun. Kötülük Yapanlar, Benden Uzaklaşsın! Çünkü Ad. Ağlayışımı Duydu. Çekilin! Çekilin! Oradan Ayrılın! Ritüel Olarak Temiz Olmayan Nesnelere Dokunmayın! Oradan Çıkıp Temizlenin, (Siz) Ad.’ın Eşyalarını Taşıyanlar.”
Ardından pazı ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.
İbranicede hurma, ‘tamar’dır. Bu kelime, düşmanların içindeki kötülükler için söylenen, ‘şeyitamu (içlerindeki kötülükler) sona ersinler’ ile benzeşir. İlgili Yei Ratson okunur:
‘Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyitamu Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu. Yitamu Hataim Min Aarets Urşaim Od Enam Barehi Nafşi Et Ad.
Uvhasdeha Tatsmit Oyevay Veaavadta Kol Tsorere Nafşi Ki Ani Avdeha. /
Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin -İçlerindeki Kötülüğün- Tükenmiş Olması Sen’in İsteğin Olsun. Günah ve Kötülük Yeryüzünden Silinsin. Ruhum, Ad.’ı Kutsa. Tanrı’yı Övün. Ve Tanrı’m Sonsuz İyiliğinle, Düşmanlarımı ve Ruhuma Eziyet Edenlerin -İçindeki Kötülüğü- Yok Et. Çünkü ben, Kulunum.”
Ve birer hurma yenilir.
İbranicede kabak, ‘kara’dır. Bu kelime, hem hakkımızda verilmiş olabilecek olumsuz kararlar için söylediğimiz ‘şetikra/ yırtılsın’ sözcüğünü çağrıştırır, hem de hak ettiğimiz iyilikler için söylediğimiz ‘veyikareu/ okunsunlar’ ile aynı kökten gelir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şetikra Roa Gezar Dinenu, Veyikareu Lefaneha Zahiyotenu. /
Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Bizimle İlgili Olumsuz Kararların Yırtılması ve Sen’in Önünde Sadece Sevaplarımızın Okunması, Sen’in İsteğin Olsun.”
Ardından kabak ağırlıklı bir yiyecek yenir.
Balık, bereketi ve çoğalmayı simgeler. Bazı ailelerde, İbranicesi ‘rubya’ olup, ‘rav/ çok’ kelimesini çağrıştıran börülce yeme adeti vardır. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyirbu Zahiyotenu. /
Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, İyi Davranışlarımızın Balıklar (börülce) Gibi Çoğalması, Sen’in İsteğin Olsun.”
Ardından bir parça balık ve/veya börülce yenir.
İbranicede baş, ‘roş’tur. Bunun amacı, daima baş olmamız ve kuyruk olmamamız için dilekte bulunmaktır. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad.Elo-enu Veloe Avotenu, Şeniye Leroş Velo Lezanav. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Daima Baş Olmamız ve Kuyruk Olmamamız Sen’in İsteğin Olsun.”
Ardından baş kısmından bir parça yenilir.
İkinci gece de Şeeheyanu berahasını söyleyebilmek için, sofrada o zamana kadar yenmemiş olan yeni bir meyve bulundurulur. Bazıları için bu meyvenin nar olması adettir. İkinci gece Kiduş’ta Şeeheyanu berahası söylenirken akılda bu yeni meyve bulundurulur.
Nar yemeden ilgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyirbu Zahiyotenu Karimon. /
Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Sevaplarımızın Nar (taneleri gibi çoğalması) Sen’in İsteğin Olsun.”
Ardından nar yenir.
*Kutsal Topraklar’da yetişen yedi meyveden biri olan nar, (diğerleri buğday, arpa, üzüm, incir, zeytin ve hurma) geleneksel olarak bereket, verimlilik ve sevgiyi (Şir Aşirim 4:3, 8:2) simgeler. Narı yerken gelen yeni senenin de narın simgelediği şekilde bereketli, verimli ve sevgi dolu olmasını dileriz.
Roş Aşana Sederi: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1587:ros-asana-sederi&catid=19:ros-asana-nasil-kutlanir&Itemid=205
Uygulamalı Roş Aşana Sederi Videosu:
Önemli Not: Yazıda özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem Yayıncılık - Roş Aşana, Rubin Ofset -Şabat ve Bayramlar için Kiduş ve Berahalar, Haftanın Peraşası Grubu’nun RoşAşana Sederi, Rosh Hashanah-Its Significance, Laws and Prayers, The Koren Sacks Rosh Hashana Mahzor, Every Person’s Guide to the High Holy Days kitaplarından ve www.chabad.org, www.myjewishlearning.com, www.morashasyllabus.com, www.jewishledger.com, www.torah.org sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiğinden, Özel Günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
