Derleyen: Can Gümüşgerdan
Yaklaşık bir asır önce, Alman filozof Franz Rosenzweig, Frankfurt şehrinde ‘Freies Jüdisches Lehrhaus’ları kurarak Yahudi entelektüel yaşamının yeniden doğuşuna olanak sağladı. Diğer bir deyişle, Serbest Çalışma İçin Yahudi Evi.
Bu eğitim mekanında yaklaşık 1100 yetişkin Yahudi, laik Yahudilere yönelik hazırlanmış derslere katıldı. Çalışma Evinin bir amacı vardı; o döneme kadar sadece midraşın* kontrolünde olan resmi Yahudilik çalışmaları demokratikleştirmek…
Bugünlerde 1920’lerin Frankfurt ruhunu yansıtan yeni bir Lehrhaus, Boston’da kapılarını açıyor. Yeni çalışma evinin fikir babası Rav Charlie Schwartz ve Joshua Foer, mekanın Yahudiliğin farklı kesimlerinden herkesin, geleneksel şekilde çiftli olarak Talmud ve diğer metinleri çalışabilecekleri bir eğitim yuvası olacağını belirtiyor.
Dünyanın farklı bölgelerinden Diaspora Yahudilerinin geleneksel lezzetlerinden oluşan yiyecek ve içecek menüsüne sahip olan mekan, Yahudilerin ders almaktan fazlası için geleceği bir mekan olma arzusunda. Boston Lehrhaus kurucuları, Yahudi olmayanların da gelip, günlük yaşamda Yahudi kültürü ile tanışabilecekleri bir mekan yaratmak amacında.
“Sokaktan geçen biri, buranın bir Yahudi mekanı olduğunu bilmeden kapıdan girip, bu lezzetleri tadıp, mekanın sürprizlerini deneyimledikten sonra burayı harika bulursa, ne mutlu bize” diyor Schwartz ve devam ediyor: “Burayı ilk kez deneyimleyen Yahudi olmayanlar, mekanı öncelikle bir Yahudi tavernası olarak görecek; tıpkı bir Yahudi şarküterisi ya da bagel büfesi gibi.”
Mekanın içecek menüsü Maccabee Bar’ın ödüllü barmeni Naomi Levy tarafından oluşturuldu. Yemen’den baharatlı espresso martini, baharatlı margarita, çilekli kokteyl ‘Krakow’da Yaz’, menünün dikkat çeken içeceklerinden bazıları… James Beard Ödülü adayı Şef Michael Leviton ve Bostonlu yerel Şef Noah Clickstein da mekanın yemek menüsüne danışmanlık yapıyor…
ZENGİN İÇERİK, GÜZEL YEMEK
Mekanın programı ise epey yoğun: çiftli olarak çalışma, dersler, laik kesimden eğitimcilerin, hahamların ve entelektüellerin katıldığı halka açık etkinlikler, sohbet geceleri… Eğitim programının oluşturulmasında ise Hadar ve Shalom Hartman Kuzey Amerika Enstitüsü katkı sağladı. Mezhepler üstü olan bu iki Yahudi düşünce kuruluşları aslen New York merkezli, ancak etki alanlarını farklı şehirlere yaymak istiyor.
Yemek, içki ve öğrenme… Bu hizmet kombinasyonu çok güzel görünse de bazı zorluklar barındırıyor: Her türlü dini inanç sahipleri Lehrhaus’da memnuniyetle karşılansa da, mekanın yaratıcılarının asıl amacı, ibadet yerlerine kendini yakın hissetmeyen ancak Yahudilik hakkında daha fazla bilgi edinmek isteyen genç Yahudilere ulaşmak. Hem zengin Yahudilik içeriğinin hem de sosyal buluşmaların, bu amaca ulaşmakta yardımcı olacağına inanıyorlar.
Schwartz, “Amacımız insanları daha dindar yapmak değil. Daha çok, derin Yahudilik öğrenimi ile buluşturmak” sözleriyle amacını dile getiriyor. “Şunu demek istiyoruz: Eğer dindarsanız, burası sizin için uygun bir yer. Eğer dindar değilseniz de sizin için uygun bir yer; Yahudilik hakkındaki metinlere ulaşabileceğiniz ve bir cemaate ait olabileceğiniz bir yer.”
Bu amaç, önde Yahudi yardım organizasyonlarını da harekete geçirdi. Boston Ortak Yahudi Yardım Kuruluşları, Jim Joseph Vakfı, Maimonides Vakfı, Aviv Vakfı, Charles ve Lynn Schusterman Aile Yardım Kuruluşları ve daha birçok kuruluş, yeni kurulan Lehrhaus’a maddi kaynak sağlamak için destek oldu.
Bağışseverlerin birçoğu Schwartz ve Foer’in daha önce başardıklarını bildiği için, ikilinin yeni projelerine inanıyor. Schwartz, PocketTorah (Cep Tevratı) adlı uygulamanın yaratıcısı. Uygulama, Tevrat okuyanların ezgileri öğrenmelerine yardımcı oluyor. Foer ise Yahudi metinleri için online ve açık bir dijital kütüphane olan Sefaria’nın yaratıcılarından biri.
Geniş Boston bölgesinde çok geniş bir genç Yahudi topluluğu olduğu bilinse de bu grubunun yarısının -2015’te Brandeis Üniversitesinin yaptığı bir çalışmaya göre yaklaşık 250 bin- kendini ‘herhangi bir gruba ait’ hissetmediği belirtiliyor. Habad Lubavitch, Moishe House, Hillel International gibi organizasyonlar, bölgedeki genç Yahudilere ulaşmak için çabalarını aralıksız sürdürüyor. Ancak bu ‘ulaşma’ çabasını sinagog dışında yapan pek yok. İbadet alanları dışında genç Yahudilerin buluşabileceği mekanların eksikliği bölgede büyük bir ihtiyaç.
Foer ve Schwartz, Lehrhaus’un geleceği hakkında çok umutlu. Schwartz, barla tam zamanlı ilgilenebilmek için Hillel International’daki işinden haziran ayında ayrıldı.
Yine de mekanın başarılı olacağının garantisi yok. 1999 yılında, New York’un Yukarı Batı bölgesinde, benzer bir mekan açıldı. Markor, 20’li ve 30’lu yaşlardaki Yahudilerin, bira içip, kabala üzerine sohbet edip kaynaşabileceği, sanat eserlerine ve müzikal performanslara ulaşabileceği bir yer olarak dizayn edildi. Ödüllü şarkıcı ve söz yazarı Norah Jones bile kariyerinin başlangıcında birkaç kez Markor’da sahne aldı. Ancak mekan 2006 yılında kapandı.
Kapılarını 1974’te açan Berkeley merkezli, yetişkinlere yönelik eğitim organizasyonu Lehrhaus Judaica ise finansal zorluklar nedeniyle 2021’de kapanmak zorunda kaldı.
Schwartz ve Foer, mekanlarının pub, kafe, taverna gibi belli bir kategori altında değerlendirilmesini istemiyor; kendine özgü bir mekan olarak anılmasını istiyor. Boston Lehrhaus, bu sonbaharda, bayramlardan sonra kapılarını açacak. Tarihte Almanya’daki örneklerinin yaptığı gibi, toplumun genç entelektüellerini çatısı altında toplamayı umuyor.
* Midraş (bet midraş), genellikle ‘çalışma salonu’ olarak tercüme edilen Tevrat çalışması için ayrılmış bir salondur. Bir sinagogdan farklıdır, ancak ikisi genellikle bir arada bulunur.
Kaynak: Times of Israel
Resim altı:
Lehrhaus, ilhamını Frankfurt’un Serbest Çalışma İçin Yahudi Evinden aldı. Bertha Pappenheim, Leo Lowenthal, Martin Buber gibi 20. yüzyılın entelektüelleri, mekanda hem öğrenir hem de öğretirdi…
