Küçük çocukların yalan konuştuğuna çok şahit olmuşuzdur. Bu konuyla ilgili aileler ne zaman kaygılanmaya başlamalı, yalanlar karşısında tavırları ne olmalı ve çocuklarda yalan söyleme davranışının altında yatabilecek sebepler nedir gibi konuları İTÜ Geliştirme Vakfı Okulları Dr. Sedat Üründül Anaokulu Psikolojik Danışman ve Rehber Öğretmen Alin Onar ile konuştuk.
Çocuklarda kaç yaşına kadar yalan söylemek normal karşılanır? Başka bir deyişle küçük çocukların yalan konuşması normal midir?
Yalanın tanımına baktığımızda, insanları aldatmak için uydurulmuş̧ kasıtlı davranış̧ veya söz olduğunu söyleyebiliriz. Ancak, 5-6 yaşına kadar çocuğun yalan söyleme davranışı endişe edilecek bir durum değildir. Çocuklarda gerçeklik duygusu tam olarak gelişmediği için bu dönemdeki ‘yalan’ı davranış̧ bozukluğu olarak değerlendirmek oldukça yanlış. Çocuklar bazen zengin hayal güçlerinden etkilenerek, bazen kendilerini savunma amacıyla, bazen gerçeği yetişkinler kadar sağlıklı değerlendirebilecek bilişsel olgunluğa sahip olamadıkları için yalan söyleyebiliyor.
ÇOCUKLARIN YALAN SÖYLEMESİNİN ALTINDA BİRÇOK NEDEN OLABİLİR!
Peki, çocuklar neden yalan söyler?
Çocuklar birçok farklı sebepten dolayı ailelere yalan söyleyebilir. Başlıca sebepler bu şekilde sıralayabiliriz: Kabul görmek istiyor olabilir, sizi üzmekten korkuyor olabilir, hata yapmaktan korkuyor olabilir, bir özlemini dile getiriyor olabilir, yaptırım uygulanmasından kurtulmak istiyor olabilir, takdir edilmek istiyor olabilir, eleştirilmekten korkuyor olabilir…
Çocuklar genelde hangi tür yalanlara başvuruyor?
Bu durum her çocuğa yapısına ve aile dinamiklerine göre değişse de sıkça rastlanan yalan kalıplarından bahsedeyim:
Hayali yalanlar: 3-6 yaş arasındaki çocuklar gerçeği yetişkinler gibi değerlendiremeyebilir ve doğru bir şekilde aktaramayabilir. Bu sebeple gerçeği hayalleriyle birleştirerek anlatabilir. Üç yaşındaki bir çocuğun eve giderek annesine “Öğretmenim o kadar güçlü ki, bahçedeki ağaçları yerinden sökebiliyor” demesi buna bir örnektir.
Taklit yalanlar: Bazı durumlarda çocuklar ‘yalan’ söylemeyi yetişkinlerden öğrenmiş̧ olabilir. Yetişkinlerin yalan söylediğine tanık olan çocuk ‘yalan’ söylemeyi normalleştirebilir. Örneğin telefonla gitmek istemediği bir yere davet edilen yetişkin, çocuğun yanında “Çok hastayım, gelemeyeceğim” diyor. Bunu duyan çocuk yalan söylemenin normal olduğunu düşünerek bunu tüm hayatına genelleyebilir. Bu sebeple yetişkinlerin çocukların yanında konuşurken çok dikkatli olması gerekir.
Araştırıcı yalanlar: Burada çocuk yalan söylemenin nasıl bir şey olduğunu araştırmakta ve sınırları yoklamaktadır. Çocuğun gelişimi açısından bu tip yalanlar normaldir.
Savunma yalanları: Çocuklarda sık rastlanan bir başka yalan türü ise, yanlış̧ bir davranışın gizlenmesini amaçlayan savunma yalanlarıdır. Çocuk doğru olmayan bir şey yaptığını bildiği ve ortaya çıkarsa yaptırım uygulanacağından korktuğu için yalana başvurur. Bu tür yalanları sık sık eleştirilen, yaptığı hatalar karsısında sert tepkiler alan, yaptırım uygulanan, mükemmelliğe zorlanan çocuklar söyler.
Yüceltilmiş yalanlar: Bu, çocuğun daha çok itibar görmek istediğine işaret etmektedir. Çocuklar zaman zaman hayranlık duydukları ya da çok sevdikleri kişilerin beğenisini kazanmak ya da ilgisini çekmek için de yalana başvurabilir. Örneğin, öğretmenin beğenisini kazanmak isteyen çocuk yapmadığı bir davranışı yapmış̧ gibi gösterebilir.
Yalan konuşan bir çocuğa yaklaşımımız nasıl olmalı?
Yalan söyleme davranışı, altında yatan bazı nedenleri ele verdiği için ciddiye alınmalı. Yalanla karşılaşan aileler, üzülmek veya şok olmak yerine, bu durumu çocukla daha yakın iletişim kurarak onu yalanın sonuçları konusunda eğitmek için bir fırsat olarak görmeliler.
Aileler çocuğun yalan söylediğini fark ettiğinde, birçok duyguyu bir arada hisseder. ‘Acaba görmezden mi gelmek gerekir, yoksa yüzleştirmek mi gerekir, çocukta yalan söylemek bir kişilik özelliği olarak kalacak mı?’ gibi akıllarına birçok soru gelir. Böyle bir durumda ilk yapılması gereken sakin kalmaktır. Çocuklar çeşitli nedenlerle yalana başvurabildikleri için anne babalar ilk önce çocukların neden doğruyu söylemediğini tespit etmelidir.
Bu tip sorularla karşılaştığımızda neler yapmalıyız?
Çocukluk döneminde söylenen yalanların altında yatan neden ve anne babaların tutumu doğru davranışı benimsetmekte çok önemli. Öncelikle her zaman yetişkinler davranışlarıyla çocuklara doğru örnek olmalı ve dürüstlüğe değer vermelidir. Çocuklar hangi yaşta olurlarsa olsunlar yaşlarına uygun bir dille doğruyu söylemek gerekir. Söylenen her yalan hem yetişkinlere olan güvenlerini sarsacak hem de bu konuda onlara olumsuz bir örnek olacaktır. Çocuk yaptığı bir hatayı ya da yanlış̧ davranışı itiraf ettiği zaman göstermiş̧ olduğu dürüstlüğe saygı duymak ve ona yaptığı hatadan dolayı yaptırım uygulamamak gerekir. Eğer çocuğa itiraf ettiği bir davranış sebebiyle yaptırım uygulanırsa bir dahaki sefere durumu ailesiyle paylaşmayı tercih etmeyecektir. Böyle bir durumda dürüstlüğü için onu takdir etmek, aynı zamanda yaptığı davranışın onaylanmadığını da belirtmek gerekir. Görmezden gelmek bu davranışın sönmesi için uygun bir yöntem değildir. Mutlaka çocuğun söylediği yalan ile ilgili onu yüzleştirmek gerekir.
Aşırı tepki göstermemeli ve baskıdan kaçınmalıyız.
Günlük olaylara gösterilen aşırı tepkilerden korkan çocuk yalan söyleyebilir. Bu sebeple gösterilen tepkilerin ölçülü olması gerekir. Çocukların yapmış olduğu hatalı davranışlara karşı tepkileri uygun bir dille ifade etmek önemlidir. Aksi takdirde, çocuk bundan sonraki yanlış̧ davranışını saklamak için yalan söyleyebilir. Çocuğun istek, sıkıntı, kaygı ve endişelerini anne ve babasıyla konuşabileceğini bilmesi onu 'yalan' söyleme davranışından uzak tutacaktır.
