Yazdığı, derlediği ve üç dilde yayınladığı ´101 Kuentos Modernos de Djoha´ kitabı ile Ladino, İngilizce ve İspanyolca okurlarını yürekten güldürecek, düşündürecek, kahkaha attıracak Selim Yehoshua Salti kim? Ladino´nun ayakta kalmasından öte, gelişmesi ve yaygınlaşması için zaman, çaba ve kaynak yaratan, yürekten destek veren beyefendiyi tanıyor musunuz?
Lina Filiba
Baştan başlayalım…
8 Mayıs 1945’te II. Dünya Savaşı bittiğinde, Selim Yehoshua Salti on yaşında idi. Çocukluğunun en önemli hatıralarından biri, o gün babası Hayim Marko Salti’nin Müttefik Kuvvetlerin Almanya’yı yenmiş olması karşısındaki sevinciydi. Babası savaşın bitimini kutlarken, aynı zamanda Balkanlar’da yaşamış Judeo Espanyol (Ladino) konuşan Sefarad Yahudilerinin neredeyse tamamının Nazilerce yok edilmelerinin yasını taşıyordu. Babası, Balkanlarda bundan sonra acaba Ladino dili duyulabilecek miydi, diye üzülüyordu.
Gençlik yıllarına geldiğinde, kalıpları, ailelerini ve ebeveynlerinin vermeye çalıştığı tüm mesajları sorgulayan ve sırtını dönen çoğu gencin aksine, Salti Ladino’nun yok olmaması ve yaygınlaşabilmesi için elinden geleni yapmaya karar verdi. Peki, Yahudi kimliklerine değer veren Salti Ailesi’nin evladı, sorumluluk sahibi bu genç delikanlı kimdi?
Saint Benoit Fransız Lisesi ve ardından İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Gazetecilik Enstitüsünden mezun olduktan sonra gazetecilik yapmaya başladı. Muhtelif gazetelerin dış haber servislerinde çalışırken ayrıca 1957’den 1964’e değin Şalom Gazetesi yazı işlerini üstlendiği dönemde Ladino bilgisini mükemmelleştirme fırsatını buldu.
Genç yaşlarından itibaren Yahudi Toplumu içinde aktif olan Salti, kendisi gibi aktif gençliğin bir diğer ferdi Naime Taragano ile tanıştı. Genç yaşta evlenen Naime ile Selim’in oğulları Hayim ve Moni doğdu.
Selim Salti, Türk Musevi Toplumunun gençliği için 1963’te Yıldırım Spor Kulübünü sosyal bir ortam sunmak ve sporun gençlerin yaşamlarının bir parçası olmasını sağlaması amacıyla kuran kişilerden biri ve eski başkanlarındandır.
Gazetecilik dışında bir meslek sahibi olabilmek için de üniversitede kimya fakültesinde okuyan Selim, Salti Ailesi şirketlerinde çalışmaya başladı. Ağabeyi İsak ile farklı iş kollarında yeni firmalar ve ortaklıklar kurarak iş alanlarını genişlettiler.
Dünya vatandaşı Selim Salti
Selim ve Naime, yaşadıkları toplum ve ülkenin sınırlarını aşarak yurt dışına gitmeye karar verdiler. İsviçre ve Fransa’da yaşamlarını sürdürürken ağabeyi İsak ile birlikte farklı ülkelerde ticari girişimler kurdular. Selim Salti, Cenevre’de yaşadıkları yıllarda, oradaki Yahudi toplumunda aktif görev alarak cemaat yönetimine katıldı.
Oğulları Hayim ve Moni kendi kurdukları aileleriyle İsrail’de yaşamak istediklerine karar verdiklerinden bir süre sonra, Naime ve Selim de uzun yıllar Avrupa’da yaşadıktan sonra İsrail’e göç ettiler.
Ladino’nun yaşatılması, Sefarad gençliğinin desteklenmesi
Selim Salti, Avrupa’da yaşarken, 1981 yılında İsrail’de Yehoshua Salti Vakfını kurdu. 1983 yılında faaliyete başlayan vakıf, İsrail üniversitelerinde okumakta olan özellikle Türk kökenli öğrencilere burs sağlamaya başladı. 40. yılını tamamlayacak olan vakıf halen Sefarad kökenli ailelerin çocuklarına eğitim seviyelerini iyileştirebilmeleri için burs vermeye devam ediyor.
Vakıftan burs almış olan ve bugün Bar İlan Üniversitesi Yahudi İlimleri Fakültesi dekanı olan Prof. Shmuel Refael’in teşvikiyle Bar İlan Üniversitesi ile anlaşarak 2003 yılında Naime ve Selim Salti Ladino Dili ve Kültürü Merkezini kurdu. Etkinliği ve kapsamı yıllar içinde artan merkez, 2017’de araştırma enstitüsü statüsünü kazandı. Salti Ladino Araştırma Enstitüsü 20 yılda onlarca kişiye master ve doktora vermiş, Ladino konuşan Sefaradların kültürünü ve tarihini bilimsel bir şekilde araştıran dünya çapındaki tek akademik kurumdur.
Selim Salti’nin Ladino için yürekten çalışmaları ile kurduğu vakıf ve Salti Ladino Araştırma Enstitüsü, yıllar içinde destek alan öğrencilerle kısıtlı kalmaksızın, İsrail’de Sefarad kökenlilerin veya Sefarad kültürüne meraklı herkesin de katılabileceği eğitim programları, uluslararası ve yerel konferanslar, etkinlikler sunmakta ve Ladino’ya ilgi çemberini gün be gün genişletmekte.
Ladino yazıları ve mizah sevgisi
‘101 Kuentos Modernos de Djoha’ kitabının gülümseten hafifliği okurlarımızı yanıltmasın! İsrail’deki Türkiyeliler Birliği Moatsa (Konsey) başkanlığını on yıl boyunca yapmış olan Salti, halen kurumu onursal başkanı olarak desteklemekte, kurumun web sitesinde ayda iki kez muhtelif konularda yazdığı Ladino makaleleri yayınlanmakta.
Yaşamın karmaşıklığının ve zorlukların esprilerle, aileyle ve dostlarla birlikte gülerek, güldürerek aşılabileceğine inanan, bunu kendi yaşamının vazgeçilmez bir unsuru haline getiren Selim Salti, daha çocukluk ve gençlik yıllarında aile büyüklerinden dinlediği fıkra ve hikayeleri hafızasına özenle kaydetmişti. Bulunduğu farklı ortamlarda, yaşadığı farklı ülkelerin kültürlerine özel mizahı aramış ve paylaşmaktan her zaman zevk almıştır.
Hayatını ve yaptıklarını titizlikle günlüklerine kaydeden, on yıllar sonra yazdıklarına göz atarken yaşadıklarını tekrar irdeleyen Salti, 1997 yılından itibaren Djoha fıkralarını kaydetmeye başlamıştı. Djoha fıkralarıyla o kadar içli dışlı olduktan sonra artık etrafını onun gözlüğü ile görebilmeye başlamış ve gördüğü, izlediği, şahit olduğu komiklikler ve gariplikler Djoha hikayesine dönüşmeye başlamıştı. Yıllar boyunca gözlemleri ve okudukları sonucunda oluşturduğu özgün hikayeler ve günümüze adapte ettiği fıkralar, Şalom’un Mozotros çizeri İrvin Mandel’in çizgileriyle zenginleştirildi; Djoha hikayeciklerinin kapsamı gibi baskısı da renkli kitabı günümüz okuruna hitap etmekte ve derinden etkileyip bir kahkaha attırabilmekte.
Selim Salti’nin yazıp derlediği 101 Kuentas de Djoha kitabından ufak bir fıkra sunarak yazıyı tamamlamak isterim.
Komemos Despues
Djoha una demanyada se suve al aviyon para irse a Eilat i se asenta al lado el Ministro de Djustisya de Israel. En avlando de aki de aya i azyendo konosensya, parte el aviyon.
Sovre esto Djoha kita de su bolsa una papelera, la avre onde se ve una sevoya chika, kezo blanko, un guevo enhaminado, dos revanadas de pan kon mues i se mete a komer.
Bien entendido, no manka de alikodar al ministro. Malgrado ke el ministro le dize “te rengrasyo”, el insiste en ofresiendole una revana de pan kon un medyo guevo. Sovre esto, el ministro lo rengrasya de muevo i le dize:
- Te dizere ke yo tengo ulser.
Sovre esto, Djoha meneya la kavesa i le dize:
- Sinyor ministro, tu kome este guevo en primero, despues mos partajamos tu ulser!
101 Kuentos Modernos de Djoha / 101 Modern Tales of Djoha / 101 Cuentos Modernos de Djoha
Yazar: Selim Yehoshua Salti / Çeviren: Daniel Santacruz / Karikatürler: İrvin Mandel
Renkli / 196 sf. / 16 X 23 cm.
