•1948´de İsrail Devleti kurulduktan sonra İsrail´e ufak çaplı göç dalgaları başladıysa da, 1960´lı yılların başında Karataş´tan İsrail´e ilk büyük göçler yaşandı. Gidenler için ayrı belirsizlik, geride kalanlar için ayrı bir kültürel çölleşmenin başlangıcıydı bu... Mahalleye çöken kalın bir hüzün örtüsü, her göçen aileyle birlikte daha da ağırlaşıyor; gidenler ise geride bıraktıkları anılarına dört elle sarılarak yıllar boyu arafta yaşamaya mecbur kalıyorlardı. •Başka çareleri de yoktu aslında. Mahalleleri onları şefkatli bir ana kucağı gibi çepeçevre sarsa da, ülkede yükselen Yahudi karşıtlığı, mahallenin çeperlerinden içeri sızıyordu. •Geçtiğimiz günlerde “Bu isimler şaka falan mı? Ayşe Fatma´ya noldu aloooo Netflix meslek lisesi mi burası” şeklindeki tweette Türkiye´de Yahudi gençlerin hazırladığı bir TikTok videosuna yapılan ve ülkedeki sağduyulu birçok kesimin itirazına yol açan aşağılayıcı yorumun çok ötesinde bir düşmanlık iklimiydi. MENEKŞE TOKYAY – www.gazeteduvar.com
Bu Haftanın “Takılanlar”ı
Tomris Uyar, “Doğum tarihi pek önemli değil aslında, dünyaya gözlerini açmak daha önemli” der. Dünyaya gözlerimi açtığım o anda neler hissettiğimi bilmek isterdim. Mesela doğumumun gerçekleştiği mahallenin, İzmir’in Yahudi cemaati açısından, Mösyö Nesim’ler, Madam Sara’lar, Esmeralda’lar ve Avramaçi’ler açısından taşıdığı özel ve biricik anlamı hissedebilmiş miydim soluduğum havada, beni doğurtan mahir ellerde ve bölgenin yaşanmışlık kokan sokaklarında?
Peki neden Karataş? Bilmeyenleriniz için kısa bir özet yapayım:
Karataş’ın tarihi 19. yüzyıl başlarına dek uzanır. Öncelikle 1820 yılında kimsesiz Ermeni çocukların barınmasına yönelik bir yurt ve okul yaptırılır. Ardından mektebe Ermeni çocukların yanı sıra Türk ve Yahudi çocuklar da gelmeye başlar.
Yahudiler, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ekonomik açıdan güç kazanarak bugünkü ismiyle İzmir’in Göztepe, Karataş ve Karantina bölgelerine yerleşirler. Aynı yıllarda bölge de imara açılır ve denize inen merdivenler, kayıkhaneler, fıskiyeli havuzların ve mermer heykellerin olduğu bahçeler ile birbirinden güzel sayfiye evler inşa edilir.
Karataş bölgesi, Nesim Levi Bayraklı’nın üç katlı 30 odalı evini ve ona bağlı üç ayrı binayı hastane olarak kullanılmak üzere İzmir’in Yahudi cemaatine hibe etmesiyle kurulmasına öncülük ettiği Karataş (Yahudi) Hastanesiyle, Dario Moreno Sokağındaki Tarihi Asansör’le ve 1907 yılında inşa edilen Beth Israel Sinagogu ile ön plana çıkar.
Yahudiler, 1800’lerin sonlarına doğru İzmir nüfusunun yüzde 7’sini oluşturuyordu ve sayıları 15 bin ila 16 bin arasında değişiyordu. İkinci Dünya Savaşı ve akabinde 1948'de İsrail Devleti kurulduktan sonra İsrail’e ufak çaplı göç dalgaları başladıysa da, 1960’lı yılların başında Karataş’tan İsrail’e ilk büyük göçler yaşandı. Gidenler için ayrı belirsizlik, geride kalanlar için ayrı bir kültürel çölleşmenin başlangıcıydı bu... Mahalleye çöken kalın bir hüzün örtüsü, her göçen aileyle birlikte daha da ağırlaşıyor; gidenler ise geride bıraktıkları anılarına dört elle sarılarak yıllar boyu arafta yaşamaya mecbur kalıyorlardı.
Başka çareleri de yoktu aslında. Mahalleleri onları şefkatli bir ana kucağı gibi çepeçevre sarsa da, ülkede yükselen Yahudi karşıtlığı, mahallenin çeperlerinden içeri sızıyordu.
Geçtiğimiz günlerde “Bu isimler şaka falan mı? Ayşe Fatma’ya noldu aloooo Netflix meslek lisesi mi burası” şeklindeki tweette Türkiye’de Yahudi gençlerin hazırladığı bir TikTok videosuna yapılan ve ülkedeki sağduyulu birçok kesimin itirazına yol açan aşağılayıcı yorumun çok ötesinde bir düşmanlık iklimiydi.
Önce 1934 Trakya Olayları’nın yarattığı ve belleklerden halen silinmeyen korkusu, ardından Varlık Vergisi’nde ve 6-7 Eylül Olayları’nda, Yahudiler ne canlarının ne de mallarının güvende olduğunun ayrımına varıyorlardı.
“Artık burada istenmiyoruz” algısı Karataş’ın her sokağına, her gün alışveriş yaptıkları mahalle esnafının yüz ifadesine, “yakında senin gibileri keseceğiz” diyerek bir gün önce sıkı fıkı olduğu Yahudi komşusuna bıçak çekecek ve göç eden Yahudi ailelerin evlerini hemen “ucuza kapatmanın” yollarını arayacak kadar komşular arası ilişkilere dek sinmişti. Ülkedeki çok-kültürlü mahallelerin hepsinin başına musallat olan o kâbus Karataş’ı da es geçmemişti.
İstanbul’da yaşananlarla kıyas kabul etmese de, Kemeraltı’nda dükkanları yağmalanmış, oradaki Yahudi erkekler dövülmüştü. Bir yandan da 60 darbesinden sonra Demokrat Partili iki Yahudi milletvekilinin Yassıada’ya yollanıp yargılanmaları da işin “zirve noktası” olmuştu.
Burada kalıp “aman başımıza bir şey gelmesin” endişesiyle diken üstünde yaşamak ile İsrail’de yepyeni bir yaşam kurmak arasındaki tercih dengesinde pamuk ipliğine bağlı olan ibre nereye doğru kayarsa onlar da göç kararını bu doğrultuda veriyor, küçücük bavullara tüm ömürlerini ve birikimlerini sığdırmaya çalışıyorlardı.
Tüm bu acılı süreçten süzüle süzüle günümüzde Yahudi nüfusunun İzmir bölgesinde sayılarının 1300 civarında olduğu tahmin ediliyor.
Menekşe Tokyay
https://www.gazeteduvar.com.tr/karatas-ve-kentsel-bellek-makale-1590369
Aslında Fenerbahçe stadının eski adı gayet uygundu: Şükrü Saracoğlu Stadı...
Hani Almanların bir stada "Joachim von Ribbentrop" adını vermeleri gibi bir şey.
Savaş yıllarında Saracoğlu, İnönü ve Peker'den sonra Türk faşizminin üçüncü adamıydı.
Merak ettiğim, Yahudi vatandaşlarımızın, Varlık Vergisi'ni salan ve onları inim inim inleten Saracoğlu'nun adını taşıyan bir stada gönül rahatlığıyla nasıl gidebildikleriydi...
Engin Ardıç
https://www.sabah.com.tr/yazarlar/ardic/2022/11/27/akillarina-84-yil-sonra-gelmis
“İsrail'in Bakü'de Büyükelçiliği vardı şimdi ise Azerbaycan'ın İsrail'de büyükelçiliğinin açılması diplomasi ve uluslararası ilişkiler bakımından olduğu gibi devletimizin çıkarları bakımından da çok olumlu bir gelişme, tarihi bir olaydır. Genel olarak Yahudi ve Azerbaycan halkları arasında kökeni derinlere giden iyi ilişkiler geliştirildi ve bugün de halen sürüyor. Daha 300 sene önce Yahudilere karşı soykırım girişimleri olduğunda Azerbaycan halkı Yahudilere kucak açtı. Kuba ilimizdeki Yahudi kasabası ve Azerbaycan'ın diğer bölgelerinde Yahudilerin yaşadığı yerler bizim bakımımızdan çok değerli. Azerbaycan'da tarihten günümüze kadar hiçbir etnik gruba karşı hasmane tavırlar olmadı. Ermenilerin bize beslediği hasmane tavırlar ise onların fantezi ve hayallerinden ileri geldi. Bunu tüm dünya biliyor. Yurtdışındaki Yahudi lobilerinin de Azerbaycan Cumhuriyeti ile her zaman iyi ve samimi ilişkileri oldu. Bunun en iyi örneğini ABD'deki Yahudi lobisinde görüyoruz. Azerbaycan'dan ABD'ye göç eden Yahudiler günümüzde de düğünlerinde bizim müziğimizi çalıyorlar. Bakü'deki birkaç sinagogun etrafına biz koruma görevlileri yerleştirmeyi bile gereksiz buluyoruz. Çünkü ülkemizdeki Yahudi mabetlerine karşı hiçbir tehdit ve tehlike bulunmuyor. Bu durum halkımızın kutsal değerlerin tamamına duyduğu saygının ifadesidir.” Azerbaycan Parlamentosu üyesi Melahat İbrahimkızı
“İsrail'in Bakü'de 1993 yılından beri büyükelçiliği bulunmuyordu. Ancak Azerbaycan'ın bugüne kadar İsrail'de Büyükelçiliği olmamasının sebeplerini tabii ki Azerbaycan diplomasisine sormak lazım. Ve nihayet Azerbaycan bu ay Kasım 2022 de İsrail'de bir büyükelçilik açmaya karar verdi ve bu durum iki ülke tarafından özellikle İsrail'deki Azeri Yahudiler ve Türk Yahudilerini oldukça sevindirdi.İsrail'deki Türkiyeliler Birliği ile İsrail'deki Azerbaycan Yahudileri dernekleri de kardeş derneklerdir. Bu kardeşlik ilişkileri ise rahmetli Gazeteci dostum Arie Gut ve Aziz Derneği Başkanı Bayan Yana ile Türkiyeliler Birliği Başkanları Momo Uzsinay ve Bayan Zali De Toledo görev dönemlerinde gerçekleşmiş özellikle her sene düzenlenen Hocalı Katliamını anma günlerine katılım başkanlık düzeyinde gerçekleştirildi. Sanıyorum ki, bu ilişki halen devam ediyor. Bu sadece minimal bir anlam ama Türk ve Azerbaycan ilişkisinin İsrail'deki izdüşümüdür.” Rafael Sadi
Mayis Alizade
Üç yılda beş seçimden sonra Likud lideri, Netanyahu nihayet, dinci Siyonist, ırkçı militarist partilerle kurduğu seçim blokuyla, mecliste çoğunluğu yakaladı; bakanlık paylaşım pazarlıkları başladı. Netanyahu en geç 14 Aralık’a kadar yeni hükümeti kurabilirse meclis çoğunluğuna dayanarak hakkındaki davaların dosyalarını kapatabilecek. Bu telaşla, Netanyahu, devleti “ultra milliyetçi”, Dinci Siyonist Parti’nin ve Otzma Yehudit partisi grubuna teslim etmeye başladı. İsrail basınında, “Judea (Yahudi dini) devletine hoş geldiniz” gibisinden başlıklar görülüyor.
Bu sürecin Netanyahu dışında iki aktörü var. Biri aşırı sağcı, ırkçı dinci, Otzmar Yehudit (Yahudi Gücü) partisinin başkanı Itamar Ben-Gvir. Öbürü de Dinci Siyonizm (Tkuma) partisinin lideri Bezalel Smotrich. İkisi birlikte meclise 14 temsilci soktular.
Ben-Gvir, İsrail’de yasaklanan, ABD’de terörist listesine alınmış, radikal dinci Kahane (Yahudi üstünlüğü) hareketinin üyesiydi. Ben-Gvir, İsrail’e sadakati olmayanları ülke dışına çıkarmak istiyor. Smotrich de benzer bir ideolojik-siyasi profil sergiliyor ve Filistin topraklarına sistemli biçimde el koyan yerleşimci hareketini temsil ediyor.
Bu iki adamın ait olduğu radikal dinci hareket, yargının yürütme üzerindeki denetimini kaldırmaya, Tevrat okulları öğrencilerinin ödeneklerini artırmaya, “kadını ait olduğu yere koymaya kararlı”. Bunun için ilk önce, kadın erkek ayrımcılığını, kamusal alanlarda kadınları ve erkekleri ayırmayı yasaklayan yasayı kaldırmak istiyorlar. Gözlemciler, bir kez bu yasa kalkarsa LGBT bireylere, Araplara, diğer azınlıklara yönelik ayrımcılık suç olmaktan çıkacak, dinci Siyonizm’in yaşam tarzı, Ortodoks Yahudi kesimin kadınlara dayattığı giysi kuralları zamanla topluma da dayatılacak diyorlar.
Netanyahu hükümeti kurabilmek için Smotrich’e, hastanelerde Filistinli ve Yahudi anneleri ayırmak isteyen adama, İsrail’in, Batı Yakası sivil askeri idaresinin, altyapı, güvenlik işbirliği, inşaat ruhsatları, yerleşim izinleri yönetimini veriyor. Böylece yerleşimlerin yayılmasının, Filistin topraklarının gasp edilmesinin önündeki tüm engeller kalkıyor; iki devletli çözüm de fiilen ölüyor.
Netanyahu Ben-Gvir’e, daha geçenlerde bir toplantıda sinirlenip silah çeken adama, ABD’deki İç Güvenlik Örgütü örnek alınarak kurulan Ulusal Güvenlik Bakanlığı’nı veriyor, sınır polisi de bu bakanlığa bağlanıyor. Böylece toprak alım satım, çevre kuralları ruhsatı vermenin yanı sıra Ben-Gvir, eski Savunma Bakanı Gantz’in deyimiyle “bir özel ordu sahibi oluyor”.
Ergin Yıldızoğlu
https://www.cumhuriyet.com.tr/yazarlar/ergin-yildizoglu/topal-demokrasiden-dinci-fasizme-2006743
Takılan tweetler
Ankara’dan güzel bir haberle daha döndüm:
Gelecek ay, kitabımın 2. baskısını raflarda görebilirsiniz. Son gözden geçirmeleri bitmek üzere; ancak her şeyden önce, akademik bir çalışmaya yıl içinde 2. baskı şansı verdiğiniz için teşekkür ederim.☺️
-Kapak tasarımı değişebilir-
https://twitter.com/remzzicetin/status/1595865728535740417
🙌 Birleşik Arap Emirlikleri'nin okul müfredatının bir parçası olarak Holokost tarihini dahil etme kararını memnuniyetle karşılıyoruz!
Shoah'ın derslerini öğretmek, her türlü nefret ve ayrımcılığın kök salmasını önlemek için çok önemlidir.
https://twitter.com/eurojewcong/status/1595675836199337985
Balat, Hasköyle birlikte Yahudi nüfusun en yoğun olduğu yerlerden biriydi. Solda Yanbol sinagogu hemen karşıdaki kırmızı renkteki yapı ise Makedonya'nın Ohri kentinden gelen Yahudilerce inşa edilen Ahrida. İki sinagog bu kadar yakın
#İstanbul #Balat #Jews
https://twitter.com/onderkayaistan1/status/1596843216497569792
Yüksekkaldırım Aşkenaz Sinagogu. İstanbul’da sayıları yaklaşık 200 kişi kadar olan orta Avrupa ve Rusyadan İstanbula göçen Aşkenaz Yahudilerce kurulan en büyük sinagog. Aşkenazlar eskiden kendi aralarında Yidiş denilen Almanca ağırlıklı bir dil konuşurlardı
#İstanbul #Jews
https://twitter.com/onderkayaistan1/status/1596829915093291008
Yahudi bir grubun gerçekleştirdiği iddia edilen eylemleri aktaran haber, söz konusu eylemlerin sorumluluğunu Yahudi kimliğine genelliyor. Haber başlığında Yahudiler, ırkçılık ve şiddetle ilişkilendiriliyor. Bu yolla, Yahudilere yönelik düşmanlık duygusu körükleniyor.
https://twitter.com/HrantDinkVakfi/status/1596821142936993793
Almanya'da Nazizm ve Anti-semitizmin yükselişi sırasında Filipinler, sınırlarını Avrupa'dan gelen Yahudi mültecilere açmışlardı.
https://twitter.com/tarihenstitu/status/1595860043160846336
15 Kasım'da dünya nüfusu 8 milyar eşiğini geçti. Küresel büyüme oranı azaldı ve şu anda yıllık %1'in altında, İsrail'de ise ortalama büyüme oranı şu anda %1,6 ve nüfusun 2065 yılına kadar yaklaşık 20 milyona ulaşacağı tahmin ediliyor.
https://twitter.com/IDIisrael/status/1595495265766674436
Bu yıl MSGSÜ'nün 28.'sini düzenlediği, Docomomo Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları'na Kiraz Çifcibaşı Durna ile birlikte araştırdığımız Arditti Apartmanı (nam-ı diğer Simotas Apartmanı) ile katılarak, Kuzguncuk'taki bu tarihi yapıyı envantere dahil etmeyi başardık.
Apartman, her ne kadar mimarın ismiyle Simotas Apartmanı olarak anılsa da (çünkü cephede göz hizasında adı yazılı) ya da bugünkü adıyla Refika'nın Mutfağı diye popüler kültüre kurban edilse de özgün ismi, apartmanın bânisi, Musevi bir vatandaş olan Arditti Ailesi'nden gelmekte.
https://twitter.com/NurBanuOzbalta/status/1596478123242967040
Kneset Yisrael "Apollon" Synagogue (1923-1982). Şişhane, Istanbul.
https://twitter.com/mchitrik/status/1595724280557363200
Rabbi @EliChitrik gözetiminde Katar’da üretildiler 🥯🇶🇦⚽
#KosherInQatar
https://twitter.com/mchitrik/status/1595387280222523392
Burası İstanbul'daki Sefarad mezarlığı. Mezar taşlarını Ladino (İbrani harfleriyle de yazılmıştır), Fransızca ve birkaç Türkçe okumak büyüleyici.
Dünyada Ladino'da mezar taşı bulunan tek ülke Türkiye'dir. 🧵
https://twitter.com/yurisasson/status/1595398844149387267
Likud ve Noam partisi koalisyon anlasmasi imzaladilar. Noam mecliste 1 kisiyle temsil ediliyor: Avi Maoz. Kendisi kadin ve LGBTQ haklarina karsi amansiz bir savas yurutuyor. Yeni gorevi: Basbakanlikta Yahudi ve Milli kimlik bolumunden sorumlu basbakan yardimcisi..
6 sandalye ile basbakan olunan ulkede maalesef 1 sandalyeyle de basbakan yardimcisi olunabiliyor. Aci ama gercek. Bu arada bu adamin dini liderine, polis, cinsel taciz ve tecavüz iddiasiyla arastirma baslatti. Asla sekmez...
https://twitter.com/gbehiri/status/1596958168613269504
ALİ POYRAZOĞLU TİYATROSU
Evlere Şenlik
İsrail Tel Aviv - Yad Lebanim Tiyatrosu - 27 Kasım Cumartesi
https://twitter.com/alipoyrazoglu/status/1596649970312019968
https://ocakmedya.com/butun-yahudileri-karsisina-alan-adam/
Öte yandan, geçmişte Türkler’in yanı sıra Sefarad Yahudileri, Levantenler, Rumlar ve Ermenilerin birlikte yaşadığı İzmir gibi kentlerin gastronomik kimliklerinin zenginleşmesinde de bu etnik mutfakların etkisi büyük.
Örneğin İzmir’de Karataş ve Alsancak gibi semtlerde Türk ve Yahudi mahallelerinin birbirine bitişik olması, kültürel ve gastronomik etkileşimleri de artırmıştı. İzmir’de Sefarad lezzetlerinden boyoz, sübye ve kavrulmuş karpuz çekirdeği halen kent kültürünün bir parçası. Bellek tazelemek isteyenler Raşel Meseri’nin son romanı Meskûn Zaman’ın Sefarad lezzetleri kokulu sayfalarını karıştırabilirler.
https://www.gazeteduvar.com.tr/topik-de-biziz-yahni-de-borekitas-da-makale-1590833
https://www.turkisrael.org.il/single-post/eddy-hamel-auschwitz-deki-tek-ajaxl%C4%B1-futbolcu
