Bir dua kitabının yolculuğu

‘Sefer Kinot’, Yahudilerin oruç tutma ve yıkılan Bet Amikdaşlar için yas tutma günü olan Tişa BeAv’da okunan, litürjik duaları içeren bir dua kitabıdır. İlk olarak 1836’da Rodelsheim, Almanya’da yayınlandı. Kitabın gerçek sahibinin adı Yidiş dilinde yazılmıştı, 1930’larda genç Heinz Eschwege’ye aitti. Heinz ve kardeşi Alfred, Nazi dönemi sırasında Almanya’nın Manheim kentinden kaçmak zorunda kaldıklarında Heinz kitabı yanında götürmüştü.

Ancak Heinz Nazilerce yakalanmış ve toplama kamplarına sürülmüştü.

Savaşın bitiminin ardından Sefer Kinot, Yahudi sahipleri tarafından terk edilen diğer kitapların arasında Brüksel’deki bir sahafta satışa çıkarıldı. Bu kitap bir gün sahaftan satın alındı. Satın alan kişi, 10 yaşındaki Samuel Rozenberg’in babasıydı. Oğlu için aldığı sembolik birkaç Yahudi dini objenin yanı sıra bu kitabı da satın almış ve sevgili oğluna armağan etmişti. Rozenberg, savaş süresince Paul Allan adıyla, yani sahte bir kimlikle, Quaregnon köyünde saklanmıştı. Maurice ve Lea Pierart’ın gözetiminde büyütülmüş ve onların sayesinde hayatta kalabilmişti. (Bu çift 1994’te Yad Vaşem tarafından Uluslararası Dürüst olarak onurlandırdı.) Babası, Yahudi olmayan bir aileyle bu kadar uzun bir zaman geçirdikten sonra, Samuel’in Yahudi gelenekleri ve ritüelleri hakkında bilgisini yenilemek ve pekiştirmek için elinden geleni yapmaya çalışıyordu. Sahaftan bu eski kitabın yanı sıra ona değerli birçok İbranice dua kitapları daha almıştı.

Bu kitaplar Samuel’in üzerinde büyük bir etki yaptı; 1950’de Brezilya’nın Rio de Janeiro kentinde tıp okuduğu ve Yahudi toplumunun saygın bir üyesi olduğu yeni bir hayata başlarken babasının kendisine hediye ettiklerini yanında muhafaza etti. Samuel Rozenberg Tişa BeAv günü ‘Sefer Kinot’unu kullanıyor, kitabın ilk sayfasında yazılı olan Heinz Eschwege’nin acaba kim olduğunu hep merak ediyordu.

Rozenberg’in Heinz Eschwege’yi bulma çabası

Rozenberg “Yaşlandıkça Heinz Eschwege’nin gölgesi beni takip etti” diyordu. “Babamın bana aldığı dua kitabını her Tişa BeAv arifesinde okurken kendime ‘bu kitabın sahibine ne oldu?’ diye sorardım.”

2005 yılında, Tişa BeAv günü bitişinde Rozenberg, Heinz Eschwege hakkında daha fazla bilgi edinmeye karar verdi. Yad Vaşem’in Holokost kurbanlarının isimlerinin kayıtlı olduğu veri tabanı merkezindeki listeleri araştırırken, 1990 yılında kardeşi Alfred tarafından Eschwege için bir tanıklık sayfası gönderildiğini buldu. Şaşıran ve sevinen Rozenberg, halen New York’ta yaşayan Alfred ile iletişime geçmeye karar verdi. Onun sayesinde Rozenberg sonunda dua kitabının esas sahibine ne olduğunu öğrendi.

Heinz’e ne oldu?

Savaş bittikten sonra Alfred, kardeşinin trajik kaderinin ayrıntılarını öğrenmeyi başardı. Heinz ilk olarak Belçika’da, nehir kıyısındaki eski bir kışlada bulunan Malines (Mechelen) toplama kampına, 4 Nisan 1944’te 24 numaralı nakliye aracıyla Auschwitz’e gönderilmişti. Müttefik orduları yaklaşırken, Heinz 29 Ocak 1945’te Mittebau Toplama Kampında bir ölüm yürüyüşünde hayatını kaybetmişti.

Rozenberg, “60 yıldır elimde tuttuğum dua kitabını Alfred’e göndermekten başka seçeneğim yoktu. Bunu gurur ve derin bir memnuniyetle yaptım ama aynı zamanda Heinz Eschwege’nin üzücü kaderini nihayet keşfettiğim zaman da acıyla sarsıldım” ifadesinde bulundu.

Alfred Eschwege, Holokost’tan kurtulan başka bir kişiden aldığı kardeşinin bir fotoğrafını yakın bir zamanda Yad Vaşem Holokost Müzesine gönderdi. Fotoğraf tanıklık sayfasına eklendi ve Alfred’in yolladıklarıyla, Nazi vahşeti nedeniyle, bu kadar genç yaşta hayatını kaybetmiş Heinz Eschwege için bir bölüm eklenmiş oldu.

Alfred Eschwege, kitabı Rozenberg’den aldığında çok duygulandı. “Kelimeler içinde kayboldum. Kitap kardeşime ait, elimde kalan tek somut nesne” dedi. Rozenberg’e duygu yüklü bir e-posta gönderen Eschwege şunları yazdı: “Heinz’ın dua kitabını sahip olduğum diğer tüm mülklerin üstünde tutuyorum. Kalbimin derinliklerinden tekrar teşekkür ederim. Sizin gibi nazik ve duyarlı insanları çok sık bulmak mümkün değildir.”