5-7 Aralık tarihleri arasında Necef grubunun yedi üyesi (N7), Fas´ın Rabat şehrinde toplandı. Fas´ın galibiyeti ile sonuçlanan Fas-İspanya maçının gölgesinde kalan zirvede, İsrail, Ürdün, Bahreyn, Sudan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Fas ve Mısır ´Birlikte Yaşama´nın yollarını aradı. Aynı coğrafyanın, özde benzer insanları, hala bunu başarmak, üstelik barış içinde yaşamayı öğrenmek ihtiyacında. Temanın, eğitim ile birleştirilmesi, bana insanı, insana düşman eden siyasete son vermek kararlılığı gibi geldi.
Zirve toplantılarının temalarını herhalde tanıtım şirketleri ile politikacılar birlikte seçer. Normalleşme sürecine ‘Abraham’ yakıştırmasını damat Kushner yapmıştı. Kökleri İbrahim Peygamber’e uzanan, dilleri onun dilinden türeyen ülkelere ortak paydalarını hatırlatan iyi bir seçimdi. Abraham süreci gibi, N7 toplantılarının da hedefi, tematik dokunuşlarla, katılımı arttırmak. Ama önce barışın olabileceğine inandırmak.
Sembollerin Önemi Necef’in Kerameti
Necef’in ‘mucizevî taş’ olduğuna, aydınlıkla karanlık, doğumla ölüm arasındaki dengeyi koruduğuna inanılır. Samimiyeti, saflığı temsil ettiği, bereket ve bolluk getirdiği, üzerinde necef taşı bulunduranların ummadıkları anda güzel sürprizlerle karşılaşacağı düşünülür. Herhalde başından beri Necef’ten kasıt, çöl değil, bu taştan beklenen kerametmiş. Necef özünde ümit barındıran mükemmel bir simge. Oysa geçen mart sonunda beş ülke olarak toplandıklarında, Şalom’un 20 Nisan 2022 sayısına, Bertolucci’nin 1990 yapımı ‘Çölde Çay’ filmine atfen, “Sakın çölde kaybolmasınlar” diye yazmıştım. Aslında zaten önce ‘Barış şehri’ olarak bilinen Şarm el Şeyh’te toplanmış ve Necef için ortak bir stratejik gündem belirlemişlerdi. Yılda bir kez toplanacaklarını açıklamışlardı. Yetmezdi ama belki daha iyi olurdu. Önlerine sağlam bir yol döşer, güven pekiştirir, ortak tehdit algılamaları ve ortak çıkarları koordine ederken hevesleri kaçmazdı. Şimdi Necef’in cesur yedilisi, bu yıl ikinci kez okyanus kıyısında toplanınca bu defa “Aman denizi geçip çayda boğulmasınlar” diye düşündüm. Tabii gündemi uygulamaya aktarırken ihtiyaçları olan şey necefin kerametinden fazla. Bölge liderlerinin önce siyasi egolarını bırakmaları; sonra, birlikte barış içinde yaşarlarsa Ortadoğu ve Kuzey Afrika’ya (MENA) bolluk ve bereket geleceğine inanmaları yeter. Şimdi N7 Rabat zirvesinin ayrıntılarına bakalım:
N7’de İş birliği Eksenini Kaybetmemek
İşe hala ‘Birlikte Yaşamak’ diye başlanıyorsa, önlerinde uzun bir yol var diye düşünülebilir. Ama Abraham normalleşmesi çerçevesinde ikili anlaşmalarla birçok ortak proje başladı bile. Konunun eğitim boyutunu planlamak da çok önemli. Birbirlerini boğazlamadan, tarım, gıda, su ve yaşamsal önemi olan projeleri hayata geçirmeye çaba gösterilmeli. Bolluğu her kesime yaymayı planlayan ortak politika hedeflerine odaklanmaları değerli. Bu iç içe yaşayan İsrail ve Filistin için de çok önemli. N7’nin, Abraham sürecine öncülük ve eşlik ederken, ortak projelerin finansmanı ile ilgili hazırlıkları anlamlı. N7, geçen yıl BAE’da toplanmıştı. Bu defa ABD, Atlantik Konseyi ve Talpin Vakfı Fas Krallığının da katılımını sağlayarak, Abraham coğrafyasını genişletme kararlılığını gösterdi. 2023’ün ilk aylarında yine BAE’de toplanarak, benzer konuları işleyecekler. Katma değer yaratan projelerin olması güvence ve katılım teşviki olacak. Bölgesel ticaretin serbestleştirmesi, bunlardan biri. Bu konuda zaten somut adımların atıldığını görmeye başladık.
Proje Öncelikleri Ne Olmalı?
Hemen uzay projelerine girmek gerekli mi? Bence gökyüzünden önce yeryüzünde yapılacaklar yapılmalı. Eğitim kapsamında öğrenci değiş tokuşuyla işe başlamak hem iyi, hem riskli. Gençleri çok iyi bilen bir insan olarak, en ufak bir yanlış anlama, kaza veya aşk meşk gibi iyi şeylerin bile işleri yokuşa sürebileceğini düşünürüm. Birlikte yaşamanın yolları olduğunu ancak fark eden 7+ ülkenin yaşamsal işlere girmeleri daha iyi olur. Akıllı şehir projeleri, tarım ve sulama, sağlık sektörleri iş birliği zaten bunların başında gelir.
Yeşillendirilip terörden arındırılacak Sina ve Necef çöllerine Abraham hastahaneleri açıp, yoksullar için ortak fonlu, düşük prim ve geniş kapsamlı sigorta poliçeleri hazırlamak bence çok iyi olur. Çölleşmenin engellenmesi, Ürdün ve İsrail’in yaptığı gibi nehir yataklarının yeniden düzenlenmesi projeleri iyi işbirliği örnekleri. İş birliği ruhunu kaybetmemek, olumlu atmosferi dumana boğmadan ateşini tüttürmek, Cezayir, Tunus hatta Libya’yı da aralarına almak, Abraham ve N7 sürecinin 2023 vizyonunda yer almalı.
