Yahudiler neden mum yakar?

Gila Erbeş

Her şey Şabat ile başladı… Tevrat, Yahudilerin Şabat’ta ateş yakmasını yasaklar ancak Talmud Bilgeleri Şabat’tan önce yakılmış ateş(ler)i kullanabileceğimize hükmettiler ve Şabat yemeğini daha neşeli kılmak için gün batımından önce bir ışık yakmamızı emrettiler. O dönemlerde kandillerden bahsedilirdi. Hatta Talmud, Şabat kullanımı için ideal olan kandil ve yağ türleri hakkında ayrıntılı tartışmalara bile girmekte.

Aslında, günümüzde Şabat mumlarını yakarken okuduğumuz kutsama, özel olarak mumlara değil, Şabat ışıklarına (“ner şel Şabat”) atıfta bulunur.

Nihayetinde, Şabat ışıklarının yakılması, insanların zihninde Şabat’ın ‘resmî başlangıcı’ olarak ilişkilendirildi. Çünkü bu, kişinin Şabat’tan hemen önce yapacağı son ‘melaha’ ya da ‘yasaklanmış iş’ idi.

Kandilden muma nasıl geçtik?

Tarih boyunca Yahudilerin yaşadıkları birçok yerde, özellikle Avrupa’da, mumlar yağdan daha kolay erişilebilir ve uygun fiyatlı idi; bu nedenle yaygın olarak kullanılmaya başlandı. Bu yüzden mumlar, nesillerce, Yahudi aydınlatma ritüelleriyle güçlü bir şekilde ilişkilendirildi.

Günümüzde, Şabat’ın ve büyük bayramların başlangıcını ve bitişini, Hanuka’nın sekiz gecesinden her birini kutlamak ve vefat etmiş yakınlarımızın ruhlarını anmak için mumlar kullanıyoruz.

Yahudilikte mum ışığının manevi önemi

Işık(lar)ın ve mumların daha derin bir manevi anlamı da vardır; İlahi Varlığı simgeler. Süleyman’ın Meselleri (20:27) bize, “Tanrı’nın mumunun/ışığının, İnsanın ruhu olduğunu” söyler.

Bir Şabat ya da bayram günündeki mum ışığı, o günün, dünyevi günlük yaşamdan farklı olarak, kutsal ve özel olduğunu bize hatırlatır.

Mum ışığı ile ilgili sık sorulan sorular

Şabat’tan önce neden bir mum yerine iki mum yakarız?

Yahudi ailelerin çoğu, geleneksel olarak, her Şabat’ta birbirinin aynı iki mum yakar. Bunun nedeni ya Şabat ile ilgili olarak bize verilen iki emir (gözetmek ve hatırlamak) ya da evin karı-kocasını temsil etmek içindir (genelde buna, her çocuk için küçük mumlar da eklenmiştir).

Bazıları ayrıca, Şabat’ın Yahudi takviminde en özel gün olduğunu, bundan dolayı iki mumun birlikte birden daha önemli olduğu için yakıldığını söylerler.

Şabat’ın sonunda neden bir avdala mumu yakarız?

Şabat’ın sonunda avdala (ayırım) ritüelinin bir parçası olarak, (Şabat boyunca yasak olan ‘ateş yakma’ eylemini kullanarak) Şabat’tan normal haftaya geçişi belirtmek için bir mum yakarız. Yeni haftanın ilk anlarını, o hafta yakmamıza izin verilen ilk ateşle karşılarız.

Bilgelerimiz tarafından belirtilen bir başka neden de Yaratılıştan sonraki ilk Şabat’tan hemen sonraki akşam, Tanrı’nın insana ateşi vahyetmesidir ve biz bu geleneği bugüne kadar sürdürmekteyiz.

Bir avdala mumunun neden birden fazla fitili vardır?

Avdala mumları, iç içe geçmiş iki ya da daha fazla fitil içermeleri bakımından benzersizdirler. Bunun nedeni, avdala’da söylenen kutsamada, birden fazla ateş olduğu ima edilerek “Ateşin ışıklarını yaratan O’dur” denmesidir. Bu yüzden, tek bir alevde birleşen birden fazla ateşi bir araya getirmek için birden fazla fitil kullanırız.

Bu nedenle, birçok avdala mumu örgülüdür (bazıları ise tek ve kalın bir parça olmasına rağmen, fitilleri iç içe geçmiştir). Çoklu örgülerin, dünyadaki farklı Yahudilerin tek bir insan olarak birleşmiş halini simgelediği de söylenir.

Antik yağ kandili 

Yahudiler hala yağ yakıyor mu?

Bazıları yakıyor. Aslında bu, günümüzde özellikle İsrail’de yükselen bir trend, çünkü bazı kişiler yağı orijinal Yahudi ritüeline göre kullanmayı tercih etmekte.

Bu, özellikle Hanuka için yaygın bir tercih, çünkü Tapınak Menorası’nın esas mucizesi yağ içermekteydi. Bu nedenle de yağla yakılmak üzere yapılmış birçok Hanuka menorası (Hanukiya) mevcuttur.

Hanuka için kaç muma ihtiyaç var?

Günümüzde Hanuka mumları (ya da yağ kapları) 44’lü setler halinde satılmakta - bu da bayramın sekiz gecesi boyunca menoranızı aydınlatmaya tam olarak kâfi gelmektedir.

Hanuka’da mumlar nasıl yakılmalı?

Mumlar (ya da yağ kapları) bir menora içine, sağdan sola yerleştirilir. (Bunu hatırlamanın kolay bir yolu İbranicenin sağdan sola yazılmasıdır!) Bayram devam ederken her akşam sola fazladan bir mum eklenir ve onlar soldan sağa doğru yakılır. Böylece her zaman önce en yeni mum yanmış olur; her gece yakılan ilk mum o geceye ait olan mumdur.

Menoranın üzerinde farklı bir yer veya konumda bulunan 9. mum -şamaş- diğer mumların yakılmasında kullanılır ve söndürülmez, refakat mumu olarak yanık tutulur.

Geleneksel olarak, bir Hanuka menorası hava karardıktan sonra yakılmalı ve ışığı en az yarım saat sürmelidir. Mumların gün batımından önce yakılma istisnası Şabat’tır. Bu nedenle de Şabat’ta kullanılan mum yaklaşık 1,5 saat dayanacak kadar uzun olmalı ve akşam karanlığından sonra en az yarım saat yanık kalmalıdır.

1. Mum, Yaratılışta Tanrı’nın “Işık olsun” buyruğunu anımsatır.

2. Mum, Tora’nın ilahi ışığını simgeler.

3. Mum, ‘adalet’ ışığıdır.

4. Mum, ‘merhamet’ ışığıdır.

5. Mum, ‘kutsallık’ ışığıdır.

6. Mum, ‘sevgi’ ışığıdır.

7. Mum, ‘sabır’ ışığıdır.

8. Mum, ‘cesaret’ ışığıdır.

Diğer bayramlarda kaç mum yakıyoruz?

Çoğu kişi Roş Aşana, Yom Kipur, Pesah, Sukot ve Şavuot gibi büyük bayramların başlangıcında sadece bir mum yakar.

İki gün süren bayramlarda birçok Yahudi 24 saat veya daha uzun süren büyük bir mum -genellikle anma mumları- kullanır, böylece alevi ikinci günden itibaren ikinci bir mumu yakmak için kullanabilirler.

Anma mumlarını ne zaman yakarız?

Yahrzeit veya yizkor mumları olarak da bilinen anma mumlarını, vefat etmiş olan sevdiklerimizin anısına yakarız; bu mumlar yaklaşık 24 saat dayanır. Yahudi geleneğinde, merhumun ölümünün İbrani yıldönümünde (gün batımından hemen sonra), bunun dışında Yom Kipur’da, Şavuot’ta ve Pesah ile Sukot’un son günlerinde de yakarız.

Ayrıca, Holokost’u Anma Günü’nde soykırım kurbanları için de anma mumları yakılır.

Kaynak:

https://blog.judaicawebstore.com/candles-in-judaism/

Yahudilikte Kavram ve Değerler, Gözlem Gazetecilik AŞ, 2018