Her geçen gün sayıları azalan Bosna Yahudi Cemaati, Bosnalı Yahudilerin geçmişini korumak için çeşitli belgeler, fotoğraflar, eserler ve soy ağaçlarından oluşan Balkan Yahudi tarihine ilişkin bir arşiv oluşturuyor.
Bosna Hersek Yahudi Cemaati Grubu, oluşturdukları arşivi bir müzeye dönüştürme umuduyla sonbaharda Saraybosna şehir merkezinde 7.500 metrekarelik bir alan satın aldı.
Bosna Yahudi kültürü ve tarihi üzerine çok sayıda kitap yazmış olan 72 yaşındaki Eli Tauber, projeye liderlik ediyor.
Eli Tauber
Tauber, Jewish Telegraphic Agency'ye “Niyetimiz, Bosna ve Hersek'teki Yahudi halkının tarihini yazmak. Ancak bu o kadar kolay değil, burada 500 yıllık bir tarihten bahsediyoruz ve sadece tarihten değil, insanlardan, ailelerden ve 500 yıl boyunca tüm bu insanların kaderlerinden bahsediyoruz” dedi.
Bugün Bosna Hersek'te en fazla 900, başkent Saraybosna'da ise 500 kadar Yahudi yaşıyor. Ancak Holokost'tan önce Saraybosna'nın yaklaşık yüzde 20'si Yahudilerden oluşmaktaydı. Saraybosna hem Katolik hem de Ortodoks olmak üzere çeşitli kiliseleri, sinagogları ve camileri ile ‘Küçük Kudüs’ olarak biliniyordu.
İspanyol Engizisyonundan kaçan Sefarad Yahudileri, bölgeye ilk kez Osmanlı İmparatorluğu döneminde geldi. Aşkenaz Yahudilerinin bölgeye yerleşmesi ise, bölgenin 1870'lerde Avusturya-Macaristan egemenliğine girdiği döneme denk geliyor.
Bosna Yahudi Cemaati Holokost sırasında, Batı Yugoslavya'da acımasız bir Nazi kukla rejimi olan Ustaše (Hırvat Devrimci Hareketi) tarafından katledildi. 40 yıldan kısa bir süre sonra, 1990'larda Yugoslavya'nın dağılması sırasında patlak veren başka bir soykırıma neden olan Bosna Savaşı, cemaatten geride kalanların çoğunun İsrail'e ve diğer ülkelere göç etmesine neden oldu.
Bu proje için Balkanlar'ı boydan boya kat eden Tauber, devlet arşivleriyle çalışırken Belgrad'dan Viyana'ya ve Budapeşte'ye uzanan şehirlerde Bosnalı Yahudilerin torunlarıyla görüşmeler yapıyor.
Yakın tarihli bir telefon görüşmesinde JTA’ya konuşan Tauber "Belgrad'dan birkaç ay önce 7 bin yeni görüntü ile döndüm" dedi.
Tamamlanmasına en az iki yıl daha olan arşivin, bir zamanlar kendilerinin veya atalarının yaşadığı ülkeye giden herkesin yeniden bağ kurmasına yardımcı olacağını umduğunu söyledi.
Tauber, "Önemli olan, sonunda kökleri Bosna'da olan tüm insanlar için soy ağaçları olan bir bilgisayar programı kuracağız ve yaptıkları her şeyi bulacağız" dedi.
