DÖRT ÖZEL ŞABAT- DÖRT ÖZEL PERAŞA-3: ŞABAT PARA
“…herhangi bir kusuru olmayan, üzerine boyundurluk geçirilmemiş tamamen kızıl bir inek getirsinler… Koen, bir sedir dalı, bir zufa otu ve (bir miktar) kırmızı (yün iplik) alıp, (bunları) ineğin yanışına atsın” (Bamidbar- 19:2-19:6).
Birinin ritüel olarak temizlenmesini sağlarken, prosedürü yapanların kirlenmesi, Para Aduma kanununu anlaşılamayan ve açıklanamayan, sadece Tanrı’ya olan inançla yerine getirilen bir mitsva sınıfına koyar.
Bu yıl Şabat Para 11 Mart Cumartesi günü.
Şabat Şekalim ve Şabat Zahor’dan sonra Dört Özel Şabat’ın üçüncüsü, bu yıl 11 Mart Cumartesi gününe gelen Şabat Para’dır.
Bu özel Şabat'ta çıkarılan ek Sefer Tora’dan Para Aduma - kızıl inek ile arınma mitsvasının anlatıldığı bölüm okunur. Pesah Bayramı’na yaklaşırken, bu mitsva ile Pesah arasındaki bağlantı, Bet Amikdaş zamanında, Pesah’ta Tapınağa kurban getirebilmek, Pesah korbanından yiyebilmek için, kişinin manevi olarak arınmış, saf olması gerekliliğinin olmasıdır. Günümüzde ise bu mitsvayı, bu özel Şabat’ta Para Aduma ile manevi arınmanın anlatıldığı Tora bölümlerini okuyarak, üzerine konuşarak, günümüzdeki anlamı üzerine düşünerek yerine getiriyoruz.
Pesah-Kızıl inek-altın buzağı bağlantısı
Her gün dualarımızda dile getirdiğimiz Mısır’dan kurtuluşun gerçekleştiği Pesah Bayramı, ayların başı Nisan'da kutlanır. Pesah Bayramı'na doğru neredeyse her Şabat'ta okuduğumuz özel bölümlerle yaklaşan özgürlük bayramımız için ruhsal olarak kendimizi hazırlarken, bayramın manevi ön hazırlıklarına da başlamış oluruz. Bu hafta ‘Pesah Yolunda Dört Özel Peraşa’nın üçüncüsü olan Şabat Para, Tora’dan okuduğumuz ek bölüm, Para Aduma ile arınma ritüelini anlatır. Para Aduma/kızıl inek, kurallara göre kurban edilir ve külleri daha sonra ölüyle temas veya onunla aynı odada bulunma suretiyle ritüel olarak kirlenmiş olanları arındırmak için kullanılır. Zaman içinde Tora bilgelerinin bu alışılmadık ritüelin içeriğinin derinliklerini anlayabilme çabaları, bize farklı yorumların zenginliğini getirir. Örneğin Midraş Tanhuma (Hukat, 8) şöyle der:
“Bir zamanlar genç bir kadının çocuğu kraliyet sarayını kirletir. Padişah bunun üzerine 'Annesi gelip çocuğunun pisliğini toplasın' der. Aynı şekilde Tanrı da 'kızıl inek altın buzağının kefaretini ödesin' der.”
Buna göre kızıl inek veya kırmızı düve ritüeli, İsrailoğulları’nın altın buzağı günahına panzehir oluşturur. Kızıl inek ve altın inek (buzağı); biri ölümle temastan arınarak hayata dönüşü ve Tanrı’nın kanunlarına uymayı sembolize ederken, diğeri putperestliğin baştan çıkarıcılığını, hayatı gerçek anlamından (Tanrı Benzeyişinde bir yaşam sürmekten) uzaklaştıran ve insanın ruhunun körelmesine yol açan hedonizme (hazzı hayatın temel amacı haline getirme felsefesi) ve anarşiye yönelişi sembolize eder. Pesah için hazırlıklarımıza başlarken Şabat Para’da neden bu iki farklı, karşıt sembol hatırlatılıyor?
Kızıl inek-altın buzağı karşıtlığı ne anlatıyor?
Rabi D. Edut bu karşıtlıktan bugün hayatlarımızla ilgili neler öğrenebileceğimizi şöyle yorumluyor:
“İlk olarak bunu Pesah'tan önceki temizlik sürecimizin başlangıcı, hayatlarımızı körelten, donuklaştıran, duygusuzlaştıran eskimiş, yararsız şeylerden kurtulmanın bir yolu olarak düşünebiliriz. Hem kızıl inek ritüeli için hem de altın buzağı günahı sonrasında suyla bir tür temizleyici solüsyon yapmak gerekiyordu. Bu nedenle Pesah ve önümüzdeki bahar mevsimi için hazırlıklarımızı yaparken Yahudilikte yaşamın sembolü olan suyu, diğer temizleyicilerle birlikte çevremizde biriken ‘kirleri’ yıkamak için kullanırız. Rabi S. Gold, Hukat peraşası hakkındaki yorumunda, Bamidbar 19:6'da bahsedilen kızıl inek ritüelinde kullanılan bileşenlerin daha derin ruhsal anlamından bahseder: sedir gururu, zufa otu alçak gönüllüğü ve kırmızı hırsı temsil eder. Bütün bunlar R. Gold’un ‘Yaşamın şefkatli akışı’ dediği su ile karıştırıldığında, yenilenmemiz için mükemmel simyasal formülü yaratmış oluruz.
Pesah'a hazırlık dönemini en iyi şekilde değerlendirebilmek için hem geriye hem de ileriye doğru bakıyoruz. Geriye baktığımızda, altın buzağı günahı Mısır'dan ayrılıp Tora'yı aldıktan sonraki ilk büyük manevi düşüşümüzü hatırlatıyor. Midraş Şemot Raba 51:6'ya göre, her İsrailoğlu’nun Sina Dağında “Naase venişma /Tanrı’nın konuştuğu her şeyi yapacağız ve dinleyeceğiz” (Şemot 24:7) sözlerini dile getirdikten sonra aldığı iki İlahi taç (Şabat 88a), altın buzağı günahından sonra onlardan geri alındı. “Böylece Bene-Yisrael Horev (Sina) Dağından beri taktıkları mücevherlerinden mahrum bırakıldılar” (Şemot 33:6). İleriye doğru baktığımızda, kızıl inek ritüeli ölümün gizemiyle yüzleşir, ancak Raşi'nin bu özel inek hakkındaki yorumunda açıkladığı gibi, ‘mükemmel’ kelimesi İsrailoğullarının altın buzağı günahı nedeniyle ilahi taçlarını; mükemmelliklerini kaybetmelerini ima eder.
"Bırak bu (kızıl inek) gelsin ve onların kefaretini ödesin ve İsrailoğulları da mükemmelliklerini geri kazanabilsinler."
Pesah’a hazırlık yolunda Şabat Para’da hayatımızdaki ‘altın buzağı’lardan vazgeçmeye ve Tora'nın etik öğretilerini anlamaya, içselleştirmeye ve takip etmeye niyet ederek Sina Dağındaki ruhsal mükemmellik durumumuzu yeniden kazanabileceğimizi umuyoruz.”
Teşuva sürecinin devamlılığı
Kızıl inek ve altın buzağı; bu iki ineğin sembolizmini akılda tutmak, özellikle Yahudi takviminin bu döneminde özel önem taşır. Bu dönem, Roş Aşana'da Tanrı Yolu’na dönüş/ teşuva sürecine başladığımızdan beri neler olup bittiğine bakma, hayat amacımızda hizmet etmeyen kalıplardan, eski alışkanlıklardan, düşüncelerden ve içimizdeki Tanrısallığı yansıtmayan eylemlerden dönme zamanıdır. Roş Aşana’da kendimize hedef koyduğumuz, etrafımızı ve dünyayı iyileştirmede, kendimizle, etrafımızla ve Tanrı ile ilişkilerimizi geliştirmede, etrafımıza dokunmada, bir fark yaratmada ufak da olsa bir ilerleme kaydettik mi yoksa eski alışkanlıklarımıza geri mi kaydık? Fiziksel olarak evimizi Pesah’a hazırlamadan, Seder'i layığıyla yapmadan ve ilk matsa parçasını tatmadan önce, işe bugünden kendi ruhsal ev temizliğimizle başlayabiliriz. Hayatımızda bizi geriye çeken her kırıntıyı temizlemeyi başaramasak bile, kesinlikle toplayıp atabileceğimiz şeylerden kurtulmayı deneyebiliriz. Yaşamlarımızın ve bağlı olduğumuz diğer kişilerin yaşamlarının iyileştirilmesi yolunda adımlar atarak (ileriye doğru) bir sonraki Roş Aşana'ya kendimizin en iyi haliyle ulaşmamıza yardımcı olacak temizliğe başlamak için bugünden harekete geçebiliriz.
Şabat Para’da okunan aftara
Şabat Para’da Peygamberler Kitabı’ndan Şabat Para’ya ait aftara (Ezekiel 36:16-36) bölümü okunur. Bu aftarada Ezekiel Peygamber önce halkı İsrail Evi'ni kirlettikleri ve Tanrı'nın adını boş yere andıkları için azarlar. Tanrı’ya karşı yaptıkları saygısızlıklar onların sürgününe ve dağılmalarına sebep olmuştur. Aftara ayrıca kontaminasyon ve arınmadan da bahseder ancak bu durumdaki kirlilik, insanın işlemiş olduğu günahları sembolize eder. Ezekiel Peygamber, İsrail halkı Tanrı'nın kutsal adını karalamış ve kirletmiş bile olsa, fiziksel kirlilik gibi işlenmiş günahların ve Tanrı yolundan anlık sapmaların üstesinden gelinebileceğini, onlar için arınma ve kurtuluş olasılığının var olduğunu hatırlatır.
“Üzerinize (ölüye temas nedeniyle Tame olan bir kişinin arınması için Para Aduma ile yapılan törene benzer bir şekilde) saf su serpeceğim ve tüm kirliliklerinizden arınacaksınız… Ve size yeni bir kalp (yeni eğilimler) ve yeni bir ruh vereceğim. Vücudunuzdan taş (kadar sert ve inatçı) kalbi çıkaracak ve size et (gibi yumuşak) bir kalp vereceğim. (Peygamberliği sağlayan ve sürgün boyunca sizden uzak duran Kutsal) Ruhumu da aranıza yerleştireceğim” (Ezekiel 36:25-27).
Kısa kısa ŞABAT PARA
İsmi: Şabat Para. Para-inek, düve; aduma-kırmızı, kızıl anlamına gelir. Bu Şabat’ta Para Aduma- kızıl inek ile arınma mitsvasının anlatıldığı Tora bölümü okunduğu için bu isimle anılır.
Nerede bahsedilir? Bamidbar 19:1-22 (Hukat Peraşası), en üst düzeyde manevi kirlilik-tuma kaynağı olan bir insan cesediyle temastan veya onunla aynı odada bulunmaktan kaynaklanan manevi kirlilikten arındırmak, kişiyi manevi saflığına döndürmek için yerine getirilen Para Aduma ritüelinden bahseder.
Para Aduma ritüeli: Tora’da belirtildiği şekilde, sedir dalı, zufa otu, kırmızı yün iplik eşliğinde yakılan kızıl bir ineğin külleri saf sularla karıştırılıp belli kurallara göre tame olan kişinin üzerine serpiştirilir. Bu şekilde kişinin manevi arınma işlemi gerçekleştirilir. Burada kullanmaya uygun inek tamamen kızıl renklidir, kusursuz, genç, doğum yapmamış, üzerine boyundurluk geçirilmemiş ve herhangi bir işte çalıştırılmamış olmalıdır.
Anlaşılamayan bir ritüel: Para Aduma ile arınma töreni sırasında kızıl ineği yakan, küllerini toplayan ve seremoniyi gerçekleştiren herkesin arınmış ve saf halde olmaları gerekir. Tören Tora’nın belirttiği şekilde yerine getirildikten sonra ise ölüyle temas etmiş kişi manevi olarak arınmış hale gelirken, törene iştirak edenler; Koen, korbanı yakan kişi, küllerini toplayan kişi, hepsi tame / manevi olarak kirli olur. Birinin ritüel olarak temizlenmesini sağlarken, prosedürü yapanların kirlenmesi, Para Aduma kanununu anlaşılamayan ve açıklanamayan, sadece Tanrı’ya inançla yerine getirilen bir mitsva sınıfına koyar. Gelmiş geçmiş en bilge kişi-Haham mikol Aadam olarak adlandırılan Kral Şlomo’nun, “Bilge olacağım dedim, ama bu beni aşıyordu” (Vaiz 7:23) sözlerini, Midraş Raba, şöyle açıklar: “Tora’nın bütün emirlerini kavradım. Ama Para Aduma ile ilgili bölümü dikkatle gözden geçirip, araştırmama ve sorgulamama rağmen, bunu bilgece anlayabileceğimi sansam da bu beni aşıyordu.”
Bugün ne yapılır? Bu Şabat okunacak normal haftanın peraşasına (bu yıl Ki Tisa’ya) ek olarak, Para Aduma ritüelinin anlatıldığı Bamidbar 19:1-22 (Hukat Peraşası) ayrı bir Sefer Tora’dan okunur. Peygamberler kitabından da Şabat Para’ya ait aftara Ezekiel 36:16-36 bölümü okunur.
Neden bugün? Bet Amikdaş zamanında Pesah’ta Tapınağa korban getirebilmek ve Pesah korbanından yiyebilmek için kişinin manevi olarak arınmış, saf olması gerekmekteydi. Pesah yaklaşırken atalarımızın Pesah korbanı ile ilgili mistvaları yerine getirmeleri gibi biz de Para Aduma-kızıl inek ile arınma mitsvasını, anlatıldığı Tora bölümünü okuyarak, bu mitsvanın bugün için ne anlatmak istediğini, hayatımıza neler katabileceğini düşünerek yerine getiriyoruz.
Günümüzdeki anlamı: Kendimizi ve dünyayı daha iyi bir hale getirmek için verilen mitsvaların arkasındaki nedenlerini anlayabilmek, kısıtlı insan idrakımız sebebiyle her zaman mümkün olmayabilir. Bunların açıklamaları hakkında farklı yorumları okuyup bakış açımızı zenginleştirebiliriz, ancak bu mitsvaları mantığımızla değil, kalbimizdeki Tanrı İnancı ile yerine getiririz. Para Aduma ritüeli, yün ve ketenin, et ile sütün, farklı meyvelerin tohumlarının birbirine karıştırılma yasağı, çocuğu olmadan ölen bir adamın dul karısının merhumun erkek kardeşiyle evlenerek onun adını devam ettirmesi, Yom Kipur’da Azazel’e gönderilen keçi gibi mantığı açıklanamayan ve Tanrı’nın İsteği olduğu için yerine getirilen hok/hüküm tarzı bazı mitsvaları Tanrı’ya olan inancımız ve güvenimizle yerine getiririz.
Dört Peraşa
Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem’den Teilim, Şemot, Bamidbar, Yahudilik Ansiklopedisi ve JPS-Jewish Study Bible; Tevrat-Tora-Neviim-Ketuvim kitaplarından ve www.ou.org; sefaria.org, chabad.org, https://ajr.edu, www.sevivon.com, www.wlcj.org, www.jtsa.edu sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
