Pesah yaklaşırken

Özgürlük zamanımız Pesah Bayramında Tanrı’nın İsrailoğulları’nı açık mucizelerle 210 yıl süren Mısır esaretinden kurtarmasını kutlarız. Pesah kurtuluşu Yahudilerin içine öyle işlemiştir ki, bunu sadece Pesah Bayramı süresince değil, hayatlarının her gününde, tefilin takarken, Şema söylerken, günlük dualar, Şabat ve bayram Kiduşlarında ve diğer dualar ile tekrar tekrar hatırlar. Bu şekilde en umutsuz anda bile kurtuluşun yine Tanrı tarafından geleceğine dair inancını sürekli canlı tutar. Yahudi hayatının merkezinde olan Pesah bayram günlerinin kendine ait hazırlık ve ritüelleri, bayramı daha derinden deneyimlememize yardımcı olur.

ADIM ADIM PESAH 5783 -2023                                                              

1 Nisan Cumartesi-10 Nisan

Şabat Agadol-Büyük Şabat

Pesah’tan önceki Şabat, bu isimle anılır.

4 Nisan Salı-13 Nisan

Evdeki hametslerin satılması-Mehirat Hamets

Evdeki hametslerin satılması için Rabi’ye halen vekâletname yollanmadıysa, faks veya mail olarak bugün yollanılır. Detaylar ve vekâletname için sinagogun Rabi’sine ve/veya Hahambaşılığa başvurulur.

Bedikat Hamets: Akşam hamets kontrolü. Evdeki hametsin mum eşliğinde aranıp bulunması. Aramaya başlamadan önce beraha söylenir. “Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam  Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Al Biur Hamets/ Bizleri mitsvaları ile kutsayan ve bizlere Hamets’i yakma mitsvasını veren Evrenin Kralı, Sen, Tanrı’mız Mübareksin.”

Kal Hamira: Arama bittikten sonra da evde kalmış ve gözden kaçan hamets için onların iptali deklarasyonu, Kal Hamira üç kez söylenir. “Kal Hamira Vahamia Deika Birşuti, Dela Hazite Udla Biarte Udla Yadana Le, Livtil, Veleeve Keafra Deara/ Sınırlarım içinde olup, görmediğim, yakmadığım ve varlığını bilmediğim her Hamets ve mayalı madde iptal olsun ve toprağın tozu gibi (değersiz) sayılsın.” Bu bölüm, Türkçe olarak söylenir.

Kişinin yaptığı için pişman olduğu davranışlarını, kendisine ve etrafına iyi gelmediğini düşündüğü huylarını, artık üzerinden atıp spritüal yükünden kurtulmak istediği şeyleri bir kâğıda yazıp, ertesi sabah yakılan hametslerle ateşe atması veya toprağa gömmesi de anlamlı bir davranıştır.

5 Nisan Çarşamba-14 Nisan

Taanit Behorot-Siyum Masehet

Ailenin ilk doğan çocuğu erkekse (Behor), bugün oruç tutar. Oruç akşam Şabat ve Pesah kiduşu ile kesilir. Berit Mila, Şeva Berahot veya Pidyon Aben seudaları gibi, herhangi bir mitsva (dinin gerekleri) için yapılan yemekle bu oruç bozulabilir. Aynı şekilde o günkü tefila (sabah duası) sonrası, Siyum Masehet’i (Talmud’un bir bölümünün okunmasının tamamlanması) takiben, Seudat Mitsva (Mitsva Ziyafeti) öğünüyle, okumanın tamamlanması kutlanır. Siyum’u dinleyip anlayan behorlar, siyum sonrasındaki bu öğünü yedikleri zaman bütün gün oruç tutma zorunlulukları kalkar. Halk arasında yanlış bilinen bir inanış, anne veya babanın bu törene katılıp o Seuda’dan bir parça eve getirip behor’a yedirmesidir. Bu şekilde behor’un orucu kesilmez. Behorların Siyum’a şahsen katılmaları gerekir.

Evdeki hametslerin satılması: Evdeki hametslerin satılması için Rabi’ye vekaletname yollanmadıysa bugün artık son gündür -faks veya mail olarak yollanır.

09.45 Biur Hamets: Hametslerin bitirilme saati. Evvelki gece bulunmuş olan son hamets parçaları yakılır. Evde gözden kaçmış olan hamets için iptal deklarasyonu okunur: “Kal Hamira Vahamia Deika Birşuti Biarte, Dehazite Udla Hazite, Deviarte Udla Biarte, Livtil, Veleeve Efker Keafra Deara/ Sınırlarım içinde olup, gördüğüm ve görmediğim, yaktığım ve yakmadığım ve varlığını bilmediğim her hamets ve mayalı madde iptal olsun ve toprağın tozu gibi sahipsiz sayılsın.”

Sabah 09.45’ten itibaren, artık ne ekmek ne de matsa yenebilir. Matsanın görülmeyeceği şekilde, matsadan ve matsa unundan yapılmış mamuller, biumelos, börek, köfte, Pesah keki ve benzeri yemekler yenilebilir.

İruve (Eruv) Tavşilin

7 Nisan Cuma günü Yom Tov’dur. Yom Tov’da Şabat için yemek pişirme hazırlığı yapmak yasaktır. Bu nedenle bugün (çarşamba günü) bir yumurta haşlanır ve iki bütün matsa alınır, Eruv berahası söylenir: “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Al Mitsvat Eruv / Bizleri mitsvalarıyla kutsayan ve bizlere Eruv (İruv-karıştırma/birleştirme) mitsvasını veren Evrenin Kralı, Sen Tanrı’mız Mübareksin.”

Ayrıca şu sözcükler söylenir: “Beden Eruva Yee Şare Lana Laafuye, Ulvaşule, Ulatmone, Ultakone, Uladloke Şeraga, Ulmebad Kol Tsorkana Miyom Tov LeŞabat/ Bu karışım ile Şabat günü için her türlü gereksinimimizi Yom Tov’dan yapmamız, fırında ya da tencerede pişirmemiz, sıcaklığın korunması için üzerini örtmemiz kandilleri hazırlayıp yakmamız mümkün olsun.”

Bu Eruv ile cuma günkü yemek hazırlama işlerine başlanmış sayılır. Yoksa cuma günü yemek pişirilemez.

Şabat için yemek pişirmeyi dinen uygun hale getiren Eruv Tavşilin-İruve Tavşilin (pişmiş yiyeceklerin birleştirilmesi) bayram şerefine mumların yakılmasından önce yapılır.

Rabilerimiz tüm şehir için Eruv Tavşilin yapmaktadır, ama kendi evlerinde Eruv tavşilin mitsvasını yerine getiren kadınlarımız takdire layıktır.

İruve Tavşilin kuralları: Pesah Agadası s.14 (Gözlem), Dini Uygulama Rehberi s. 249 (Gözlem). 

Sadece Pesah akşamı: Akşam duası sırasında Tanrı’ya şükran methiyeleri olan Allel duası; ligmor-tam olarak okunur. Allel sadece Pesah’ta akşam duasında okunur.

Bayram onuruna mumlar güneş batmadan önce beraha ile yakılır: “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Şel Yom Tov/ Bizleri mitsvaları ile kutsayan ve bizlere Yomtov mumlarının yakılması mitsvasını veren Evren’in Efendisi Tanrı’mız Sen Mübareksin.”

*Bayram mumlarını yakmadan önce 48 saat yanacak başka bir mum daha yakılır. Bu mumun ateşinden faydalanılarak ocak yakılır ve cuma günü Şabat yemekleri yapılır ve cuma akşamüstü Şabat mumları yakılır. (48 saat yanan mumlar marketlerde bulunabilir.)

Akşam birçok mitsva içeren 15 bölümlü geleneksel Pesah Sederi yapılır.

Afikoman (Seder sırasında saklanan ve Korban Pesah veya tatlı niyetine yenilen matsa parçası Afikoman, Birkat Amazon’dan önce yenilir) ilk gece en geç gece yarısına kadar yenilmiş olmalıdır.

6 Nisan Perşembe- 15 Nisan

Yom Tov

Sabah duasında ligmor-tam Allel okunur.

Tikun Atal: Sabah duasında Musaf Amida’sında Morid Atal’dan önce, çiğin düşmesi için okunan dua, Tikun Atal okunur.

Morid Atal: Sabah duasında Musaf Amida’sından başlayarak, artık “Maşiv aruah umorid ageşem/Rüzgâr estirir ve yağmur yağdırırsın” kısmının yerine “Morid atal/ Çiyin düşmesini sağlarsın” bölümü söylenir.

İkinci gece akşam duasında yine Allel okunur.

Akşam, birçok mitsva içeren 15 bölümlü Pesah Sederi yapılır.

Afikoman’ın gece yarısına kadar yenmesi şartı yoktur. Sabaha kadar yenebilir.

*Dikkat! Akşam-Sefirat Ha-Omer-Omer sayımına bu akşam başlanır. Bayramın ikinci gecesinden itibaren 49 gece boyunca Omer sayılır. 49 gecenin sonu, ellinci gün, Şavuot Bayramıdır.

7 Nisan Cuma-16 Nisan

Yom Tov

Sabah duasında ligmor-tam Allel okunur.

Şabat mumları bayram başlamadan önce yaktığımız ve 48 saat yanan mumun ateşinden faydalanılarak güneş batmadan önce beraha ile yakılır: “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Şel Şabat/ Bizleri mitsvaları ile kutsayan ve bizlere Şabat mumlarının yakılması mitsvasını veren Evren’in Efendisi Tanrı’mız Sen Mübareksin.

Şabat masasında bayram Kiduşu yapılır, hamotsi berahası iki tam matsa ile yapılır.

8 Nisan Cumartesi-16 Nisan

11 Nisan Salı-20 Nisan

8 Nisan Cumartesi’nden 11 Nisan Salı’ya kadar Hol Amoed-Medyanos/Bayramın ara günleridir. Sabah duaları sırasında tefilin takılmaz.

Tanrı’ya şükran methiyeleri Allel; Pesah’ın ara günlerinde Likro-yarım olarak söylenir. Dualara ve Birkat Amazon’a Yaale Veyavo kısmı eklenir.

11 Nisan Salı-20 Nisan

Bayram onuruna mumlar bugün güneş batmadan yakılır. “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Şel Yom Tov/ Bizleri mitsvalarıyla kutsayan ve bize Yomtov mumlarının yakılması mitsvasını veren Evren’in Efendisi Tanrı’mız Sen Mübareksin”.

12 Nisan Çarşamba-21 Nisan

Yom Tov-Şevii Şel Pesah

Pesah’ın yedinci günü, Keriat Yam Suf/Kızıldeniz’in yarılıp Yahudilere geçit verdiği gün olarak kabul edilir. Kızıldeniz, Yahudiler geçtikten sonra, onları yakalayıp esaret hayatına geri döndürmek için peşlerinden gelen Mısırlıların üzerine kapanır, Firavun hariç bütün Mısır ordusu Kızıldeniz’de boğulur. Düşmanlarımız olsa bile, Tanrı’nın yaratmış olduğu bu kişilerin ölümü sebebiyle sevinmeyiz ve bugün tam değil, yarım Allel söyleriz.

13 Nisan Perşembe-22 Nisan

Yom Tov-Şemini Şel Pesah

Pesah’ın sekizinci günü.

Sabah duasında yarım Allel söylenir.

Seudat Ha Maşiah-Maşiah Seudası: Pesah Bayramının bu son öğününde, Maşiah’ın, kurtuluşun gelmesindeki rolü üzerinde yoğunlaşılır.

Avdala: Yıldızlar çıktıktan sonra Yom Tov günlerini Hol Amoed’den (bayramın ara günleri) ayırmak için Avdala yapılır. (Şabat çıkışı olmadığı için Avdala sadece şarap ile yapılır.)

Avdala töreni, bu yılki Pesah Bayramı’nın sona erdiğini simgeler.

Dikkat! Avdala’dan sonra yenmesi düşünülen hamets, gündüzden eve sokulmaz. Eve hamets’in kırıntısının bile girmemesi kuralı, Pesah Bayramı bitene kadar geçerlidir. Pesah Bayramı bitişinde, Pesah için kullanılan eşyalar yerlerine kaldırılıncaya kadar hamets yenilmez.

Pesah Agadası için: http://www.sevivon.com/images/stories/kutuphane/kitaplar/agada.pdf

El Gid Para El Pratikante-Dini Uygulama Rehberi İçin: http://www.sevivon.com/images/stories/kutuphane/kitaplar/el-gid.pdf

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilen bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem Yayıncılık’tan Şemot, Pesah Agadası ve El Gid Para El Pratikante ayrıca Every Person’s Guide to Passover,  The Jonathan Sacks Haggada, And You Thought They Were Only Four, Explorations kitaplarından ve www.torahtots.com, www.aish.com, www.chabad.org, www.iyyun.com, http://torahinmotion.org sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri, yorumlamaları ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.