J. Gruen´in belirttiği gibi, Agada´nın birincil odak noktası, Tanrı´nın Yahudi halkını ne bir melek, ne bir Saraf, ne de bir elçi aracılığıyla; aksine tüm Onuru ve Azameti ile Bizzat Kendisinin kurtarmış olmasıdır. Bu, her gün dualarımızda dile getirdiğimiz bir temadır. Bizim Tanrı ile ve O´nun bizimle olan bağı, O´nun evreni ve insanı yaratmış olması ile sınırlı değildir. Mısır´dan çıkış olayları bize Tanrı´nın hayatlarımızın her anında, ihtiyacımız olan her zaman yanımızda olduğunun çarpıcı şekilde açık bir ifadesidir.
Mısır’dan çıkış olaylarının anlatıldığı Agada kitabında Tanrı’nın Yardımıyla İsrailoğulları’nı adım adım kurtuluşa götüren Moşe Rabenu’nun ismi, sadece bir kere, o da yüzeysel olarak geçer: “Halk Tanrı’ya derin bir saygı duydu; Tanrı’ya ve kulu Moşe’ye inandı.”
Moşe Rabenu’ya ek olarak Agada’da bahsedilmeyen diğer kahramanlar, Mısır’dan çıkış olaylarında büyük emeği olan cesur kadınlarımızdır.
Talmud, İsrailoğulları’nın Mısır'dan kurtarılmalarının erdemli kadınların liyakatleri sayesinde gerçekleştiğini yazar (Sota 11b).
Rabi G. R. Rafael’e göre, bu cesur kadınlar, Pesah hikâyesinin büyük rol modelleri ve Mısır'dan çıkış sırasında toplumsal değişimi getirmenin sorumluluğunu üstlenmiş olan Moşe Rabenu’nun annesi Yoheved, Moşe’nin ablası Miryam, Tanrı inancı olan ebeler Şifra ve Pua, Moşe’nin karısı Tsipora ve Firavun’un kızı Batya’dır. Biz de Pesah masamızda halkın kurtuluşuna götüren yolu açan bu altı cesur kadın kahramandan bahsederek onlarının isimlerini onurlandırabilir, Yargıç Ruth Bader Ginsburg ve Rabi L. Holtzblatt’ın da belirttiği gibi onların kahramanlık hikayelerini yeniden anlatarak, kızlarımıza ve kadınlarımıza vizyon ve harekete geçme cesareti ile bu cesur kadınların başlattığı geleneği onların daha da ileriye taşıyabileceklerini gösterebiliriz.
Pesah çıkışının kahraman ve vizyoner kadınları
Yoheved – Moşe’nin annesi, Firavun'un her yeni doğan Yahudi erkek çocuğu için verdiği ölüm fermanına rağmen çocuk sahibi olur. Midraşa göre Moşe prematüre doğduğu için annesinin ilk aylarda onu saklaması ve ölümden kurtarması mümkün olmuştu. Artık onu gizleyemeyecek duruma geldiğinde oğlunu bulup öldürmesinler diye onun için asfalt ve ziftle sıvadığı bir sepet hazırlayarak Nil Nehrinin kenarındaki sazlığa bırakır ve bu şekilde Mısırlılardan koruyarak onun hayatını kurtarır.
Miryam – Moşe Rabenu’nun kız kardeşi Miryam’ın, erkek kardeşinin doğumunda ve onun ilk yıllarını annesinin yanında geçirmesinde büyük payı vardır. Miryam’ın babası Amram, Mısır’da Firavun İbranilerin erkek bebeklerinin öldürülmesini emredince doğacak çocukları öldürülmesin diye karısından ayrılır. Amram o devrin önde gelen liderlerinden olduğu için diğer İsrailoğulları da onun izinden giderek onlar da eşlerinden ayrılırlar. Miryam buna sessiz kalmaz, babasının karşısına çıkar ve söyledikleri ile Yahudi tarihinin akışını değiştirir. Talmud (Sota 12a) bu konuda şöyle yazar: “Siz, Firavun’dan da daha acımasızsınız. Onun kararı sadece erkek çocuklar içindi. Sizin kararınız ise kız çocuklarını da kapsıyor’ der. Miryam’ın babası Amram, kızına söyleyecek söz bulamaz. Bir zaman sonra Amram ve Yoheved’in bir erkek çocukları olur: geleceğin kurtarıcısı ve Yahudi halkının lideri olacak olan: Moşe.”
Daha sonra annesi Yoheved Moşe’yi ölümden kurtarmak için bir sepet içinde Nil nehrinin kıyısındaki sazlığa bıraktığında da Miryam, nehrin kenarında erkek kardeşine ne olacağını dikkatle takip eder. Firavun'un kızı erkek kardeşini kurtardığında Miryam yine aklını kullanarak ona yaklaşır ve bebeğe bir sütanne bulmayı önerir. Önerdiği sütanne de Moşe’nin kendi öz annesi Yoheved olur.
Şifra ve Pua – Şemot kitabında (1:15-20) ortaya çıkan ilk dikkat çekici kadın karakterler, ebeler Şifra ve Pua'dır. Firavun, bu ebeleri huzuruna çağırır ve İbranilerin erkek bebeklerini öldürmelerini ister. İçlerinde Tanrı İnancı olan ebeler, İbrani kadınların çok usta olduklarını ve kendileri daha oraya ulaşmadan doğum yaptıklarını iddia ederek Firavun’un bebekleri öldürme emrini yerine getirmezler. Bu, tarihte sivillerin etik olmayan emirlere karşı koyduğu ilk sivil itaatsizlik eylemlerinden biridir. Tora’da, Şifra ve Pua’nın aslında İbrani ebeler mi (bazı yorumculara göre onlar Yoheved ve Miryam’dı) yoksa İbraniler için Mısırlı ebeler mi olduğu net olarak belirtilmemektedir. Her iki durumda da Firavun'a karşı çıkmaları onların Tanrı yolunda yürüyen erdemli kişiler olduklarını ve inandıkları değerler doğrultusunda hareket etmekten çekinmediklerini gösterir.
Tsipora – Moşe Rabenu’nu karısıdır. Moşe’nin Tanrı ile karşılaştığı yanan çalılık olayından sonra Mısır’a dönerlerken Moşe bir meleğin saldırısına uğrar. Karısı Tsipora kıvrak zekâsı ile bunun nedenini anlar ve hemen keskin bir alet alıp oğlunu sünnet eder ve bu şekilde Moşe’nin hayatını kurtarır (Şemot 4:24-26).
Batya veya Bitya – Firavun'un kızıydı. Onunla Şemot 2:5-10’da yıkanmak için Nil Nehrine gidişiyle karşılaşıyoruz. Firavun babası, tüm İbrani erkek bebeklerin öldürülmesi için bir kararname çıkarır, ancak Batya Firavun babasının emirlerine uymaz, tam tersine İbrani olduğunu bildiği bebeği nehirden çıkartarak kurtarır. Bu aşamada Firavun’un kızının bir ismi yoktur, ancak bu bebeği kurtararak o kadar büyük bir hesed-sevecenlik gösterir ki, Rabilerimiz ona ‘Tanrı'nın kızı’ anlamına gelen Batya ismini verirler.
Şifra, Pua, Miryam, Yoheved, Tsipora ve Batya tarihteki en büyük hikâyelerden birinin doğumuna yardımcı oldular. Agada’nın dediği gibi, “Mısır’dan çıkışı en çok anlatan en makbul kişidir.” Biz de tarihin akışını değiştiren bu harika kadınları hatırlayarak Sederimize daha fazla renk ve derinlik katabilir, dünyaya biraz iyilik katmak ve iyileştirmek için biz ne yapabiliriz, bunu sorgulayabiliriz. Çocukların yetiştirilmesinde, onlara doğru değerlerin verilmesinde, Tanrı Benzeyişinde olmanın ne demek olduğunu yaptıklarıyla örnek olarak anlatmada kadının katkısı çok büyüktür. The Rebbe ismiyle anılan Rav Menachem Mendel Schneerson, Mısır’dan kurtuluşta olduğu gibi kurtuluşun gelmesinin, yine kadınlar tarafından gerçekleşeceğini önemle vurgular.
Pesah Seder Hazırlıkları, hızlı alışveriş listesi, Pesah Seder detayları Pesah Sederindeki yiyeceklerin simgeledikleri farklı yorumlar: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1699:pesah-sederi&catid=46&Itemid=225
Agada kitabının tamamı: http://www.sevivon.com/images/stories/kutuphane/kitaplar/agada.pdf
Not 1: Semboller bakımından en zengin bayramlarımızdan olan Pesah’ta Seder’deki yiyeceklerin ne ifade ettikleri hakkında birbirinden farklı sayısız yorum bulunur. Yazıda belirtilen yorumlar, bunlardan sadece çok kısıtlı bir bölümünü kapsar.
Not 2: Yazıda kısa bir özet olarak verilen bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem Yayıncılık’tan-Şemot, Pesah Agadası ve El Gid Para El Pratikant, Every Person’s Guide to Passover, The Jonathan Sacks Haggada, And You Thought They Were Only Four, Explorations, The Night That Unites, A Passover Haggadah-Elie Wiesel; Redemeption, Then and Now- R.Benjamin Blech kitaplarından ve www.aish.com, www.chabad.org, sevivon.com; ncsy.org, torah.org, https://ajws.org, https://www.haggadot.com, https://www.etzion.org.il, https://18doors.org, velveteenrabbi.blogs.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri, yorumlamaları ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
