“O gün çocuğuna anlatacak, ´Mısır´dan çıkışım sırasında Tanrı benim için tüm mucizeleri işte bunun uğruna yaptı´ diyeceksin." (Şemot 13:8) Pesah Seder gecelerini bu yıl 5 Nisan Çarşamba akşamı ve 6 Nisan Perşembe akşamı gerçekleştiriyoruz.
Diaspora’da yaşayan Yahudiler Pesah’ın ilk iki gecesi (Kutsal Topraklarda yaşayanlar sadece ilk gece) büyük aile ve bayramın birlikte paylaşılacağı misafirlerle masa etrafında toplanır ve bir düzen-Seder kılavuzluğunda yüzyıllardır devam eden gelenek zincirini devam ettirir. Ritüeller, gelenekler, simgeler ve sorular bakımından çok zengin olan Pesah Sederinde belli bir düzen çerçevesinde sembolik yiyecekleri yerken Mısır’dan Çıkış tüm duyularımızla deneyimleyeceğimiz bir şekilde yaşanır ve masa etrafındakilerine de yaşatılmaya çalışılır. Bu özel gecelerde 3335 yıl önce bu dönemde gerçekleşen olaylarla bugünün olayları arasında köprü kurar, o zamanki esaret ile günümüzdeki esaretin anlamları ve bunlardan nasıl kurtulabileceğimiz üzerine konuşur, hayatlarımız için faydalı ipuçları çıkarmaya çalışırız.
Agada neden önemli?
Rabi Lewis Eron’un belirttiği gibi Yahudi halkının en büyük güçlerinden biri, nesilden nesle aktarılan mirasımızı yenilemek için geleneklerimizi bir kaynak olarak kullanmaktır. Yahudiler olarak geçmişimizle aramızda canlı bir ilişkimiz vardır. Yahudi tarihi, Yahudi gelenekleri ve Yahudi hatıraları eskilerde yaşanmış, bitmiş olaylar değildir; bunlar daimi olarak halkımızın günlük yaşamının bir parçasını oluştururlar.
Kutsal metinlerimizi incelerken, hikâyelerimizi yeniden anlatırken, başarılarımızı kutlarken ve kayıplarımızın yasını tutarken, halkımızın mirasıyla derin kişisel bağlar kurmaya çalışırız. Bu bağı kurabildiğimizde Yahudi yaşamının zenginliği ve gücü hakkında daha derin bir anlayış ve idrak kazanırız. Her nesil kendi vizyonuna ve ilgisine göre Yahudiliğin öğretilerinin farklı ve güncel yönlerini keşfeder. Bu şekilde Yahudiliği kendimiz için canlı tutmaya devam ederek çocuklarımıza da her birinin anlayacağı şekilde aktarmaya çalışırız. Pesah Sederinde yardımcımız olan Agada-anlatı kitabı, bunu yapabilmemiz için önümüze çok değerli bir fırsat sunar. Purim'de Megila'yı dinleme, Roş Aşana'da Şofar'ı dinleme mitsvalarımız vardır. Ancak Pesah’ta konuşmamız ve anlatmamız mitsvası verilmiştir. “O gün çocuğuna anlatacak, ‘Mısır’dan çıkışım sırasında Tanrı benim için tüm mucizeleri işte bunun uğruna yaptı’ diyeceksin” (Şemot 13:8).
Agada sırasında masa etrafındaki farklı yaşlardan gelen yorumlar, yaşanmışlıklar, yeni, farklı sorularla kutsal metinlerimize ve değerli geleneklerimize yeni anlayış ve bakış açıları katarak o yıllarda yaşanan olayları bugüne bağlar ve ailenin Agada kitabına kendi parmak izini eklemiş olur.
Pesah Sederindeki mitsvalar
Pesah Sederindeki mitsvalardan ilk ikisi direkt Tora’dan gelir. Diğer üçü ise Rabi’ler tarafından uygulamaya konulmuştur.
PESAH SEDERİ
Pesah Bayram mumları: 5 Nisan Çarşamba akşamüstü güneş batmadan önce beraha söylenerek yakılır. “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Şel Yom Tov/Bizleri mitsvaları ile kutsayan ve bizlere Yomtov mumlarının yakılması mitsvasını veren Evren’in Efendisi Tanrı’mız Sen Mübareksin.”
ŞARAP: Seder’de sadece Kaşer Lepesah /Pesah’ta kullanmaya uygun şarap kullanılır.
Seder Tabağı/ Sembolik yiyeceklerin dizilişi
Masanın ortasına yerleştirilen Seder tabağı/ tepsisinin üzerindeki her sembolik yiyecek belli bir sıraya göre yerleştirilir. Tepsiye önce üç Matsa yerleştirilir. Ateşte kızartılan kuzu kolu, matsaların sağına, haşlanmış yumurta matsaların soluna, marul tabağın ortasına, haroset, kuzu kolun sağına alta ve kereviz yaprakları harosetin soluna alta yerleştirilir.
MATSA: Hiçbir kırığı olmayan üç adet matsa, üzeri örtülü olarak tepsiye yerleştirilir.
Neyi simgeliyor? Atalarımız Mısır’da köleyken de ekmek yerine; işlerini zamanında yetiştirebilmeleri için, pişirmesi ve yemesi çok az zaman alan ve uzun süre tok tutan bir tür matsa yiyordu. Kölelikleri süresince yedikleri ‘A lahma anya/fakirlik ekmeği’ matsayı, Mısır’dan özgürlüğe doğru aceleyle çıktıklarında da yediler. Ancak hazırladıkları hamurun mayalanmasını bile beklemeden Mısır’dan çıkışta yenilen matsanın anlamı farklıydı. O artık ‘özgürlük ekmeği’ idi.
Neden üç tane? Bazı yorumlara göre en üstteki ve en alttaki, lehem mişne, atalarımız çöldeyken Şabat ve bayram günlerinde gökten gelen çift porsiyon manna’yı temsil eder. Ortadaki matsa ise, Pesah’ta matsa yeme mitsvasını temsil eder.
KARPAS: Kereviz, maydanoz, turp yaprağı-ve tuzlu su veya Kaşer Lepesah sirke.
Neyi simgeliyor? Öncelikle masadaki çocukların ilgisini çekip soru sormaya yöneltmek amaçlıdır. Bu otlar, o dönemdeki Yahudilerin düşük spiritüel seviyesini, tuzlu su veya sirke de Mısır’da Yahudilerin döktükleri ter ve gözyaşını simgeler. Kereviz veya maydanozu tuzlu suya batırıp salladığımızda gözyaşı görüntüsü verir.
Dikkat! Kereviz, marul, maydanoz vb tarzı toprakta yetişen sebzelerin içlerindeki olası minik böceklerden tamamen temizlenebilmesi için kaşer sirke veya tuzlu suda bekletilmeleri gerekir.
MAROR: Acı otlar.
Neyi simgeliyor? Acı otlar atalarımızın Mısır’da çektiği acıları anımsatır. Acı otlar için ülkemizde marul kullanılır. Marulun özelliği, tatlı olarak başlayıp, sonlara doğru acılaşmasıdır. Yahudilerin Mısır’da yaşadıkları ilk zamanların tatlı olmasını, fakat sonunda zorluk ve acıya dönüşmesini simgeler.
HAROSET: Geleneksel olarak ezilmiş elma, kuru üzüm, tarçın, hurma ve kırmızı şaraptan oluşan karışım.
Neyi simgeliyor? Haroset, çamuru andırdığı için Firavun’un İsrailoğullarına hazırlattığı inşaat harcını simgeler. Atalarımızın maruz kaldığı zorlu esaret günlerini hatırlatır. Ancak haroset yenildiği zaman, alınan hoş tat, özgürlüğün tatlılığıdır.
ZEROA: Yanmış kuzu kolu.
Neyi simgeliyor? Zeroa, Bet-Amikdaş’ta korban olarak sunulan kuzunun anısınadır. Bunu yemeyiz, çünkü günümüzde Bet Amikdaş yoktur.
Bunun yanında, zeroa, ‘kol’ anlamına gelir ve Tanrı’nın, İsrailoğulları’nı, ‘güçlü bir el ve uzanmış bir kolla’ kurtarışını hatırlatır (Şemot 13:3).
BETSA: Haşlanmış katı yumurta.
Neyi simgeliyor? Betsa, Pesah, Şavuot ve Sukot’ta Bet-Amikdaş’ta sunulan Hagiga/ bayram korbanı anısınadır.
Başka bir yoruma göre yumurta yaşam döngüsünü, yeniden doğuşu simgeler. Pesah da Yahudi milletinin doğuşudur.
Başka bir yoruma göre, yumurta yas işaretidir. Yasta olan bir kişi, cenazeden sonra ilk olarak yumurta yer. Seder’deki yumurta, bize, özgürlüğümüzü kutladığımız bu günde, Bet Amikdaş’ın yıkılışının yasını tuttuğumuzu hatırlatır. Yahudi takviminin düzenleniş şekline göre, Pesah’ın ilk günü haftanın hangi günüyse, Bet Amikdaş’ın yıkılışının yasını tuttuğumuz Tişa BeAv da haftanın aynı gününe denk gelir. Bu yıl Pesah’ın ilk günü 6 Nisan Perşembe ve Tişa BeAv da 27 Temmuz Perşembe günüdür.
AGADA KİTABI-ANLATI
Agada kitabını takip ederek Seder’in 15 adımı her adımla ilgili beraha/uygulamalar yerine getirilerek yapılır.
Agada’nın en önemli öğeleri çocuklar ve sorulardır. Gelen soru olursa, ara verilir, soru cevaplandırılır, ondan sonra Agada’nın okunmasına devam edilir.
