Cumhuriyet'in idealistlerinden Bella Eskenazi, 100 yaşında hayatını kaybetti

Ailesi Bulgaristan’dan gelen Bella Eskenazi, 1923 yılında Bakırköy’de dünyaya geldi. Altı yaşına kadar Bakırköy’de yaşayan Bella ve ailesi daha sonra Yüksekkaldırım’a taşındı. Okumayı çok seven Bella yabancı dil konusunda kendini gösterdi; Almanca, Fransızca ve İngilizce öğrendi. Ablası Dora’nın Gazeteci Erol Güney ile evlenmesinden sonra entelektüel bir çevreye giren Bella’nın birçok yazar ve şair dostu oldu.

Tüm vatandaşların eşit hak ve özgürlüklere sahip olduğu vatandaşlık idealini savunan Bella Eskenazi, yaşamı boyunca dini, siyasi ve etnik ayrımcılıkla mücadele etti.

Taşrada yabancı dil öğretmenliği

Erol Güney ve ablasının Ankara’ya taşınmasından sonra başkente giden ve Hasanoğlan Köy Enstitüsünü ziyaret eden Eskenazi, burayı çok beğenmiş. Köy enstitüsünde yabancı dil dersi vermeye gönüllü olan Eskenazi bu isteği Başbakan İsmet İnönü tarafından onaylandıktan sonra köy enstitüsünde İngilizce, Fransızca, Almanca, coğrafya ve jimnastik dersleri vermeye başladı. Bu sayede Bella Eskenazi, Cumhuriyet’in taşradaki ilk yabancı dil öğretmenlerinden biri oldu. İki yıl kadar öğretmenlik yaptığı köy enstitüsü günlerinin ardından Eskenazi çevirmenlik yaptı. Ancak birçok işinden de komünist olarak nitelendirilen Erol Güney’le bağlantısı yüzünden kovuldu.

Orhan Veli

Orhan Veli’nin ‘Anlatamıyorum’ ve ‘Sere Serpe’ şiirlerini ithaf ettiği Bella Eskenazi, ünlü şairle anılarını gazeteci Seray Şahinler ile ‘Ağabeyim Orhan Veli’ kitabında paylaştı. Kitapta, Bella o dönemi şu ifadelerle anlatmıştı:

“Bir başka nesildik biz. Orhan’ı çok severdim. Sevinirdim onu görünce. Hakikaten hepimizde çok güzel bir arkadaşlık vardı. Çok zarif adamdı. Sonsuz terbiyeliydi. Orhan’ın herhâlde hiçbir zaman parası olmamıştır. Ama bende öyle bir his var ki hayatında ne yapmak istediyse yaptı. Nasıl yaşamak istediyse yaşadı.”

Eskenazi, 2018 yılında verdiği bir röportajda Orhan Veli ile ilgili tanışmasını şu sözlerle anlattı:

“16-17 yaşında eskrim şampiyonası için Ankara'ya gittim. Gelmişken bir de ablamı ziyaret ettim. İşte o gün Orhan'ı gördüm. Melih Cevdet, Sabahattin Eyüboğlu toplanmış sohbet ediyorlar. Hasanoğlan'da derse başlayınca daha samimi olduk, yakınlaşmamız o zaman oldu, sık sık ziyaretime gelirdi. Evimiz küçüktü ama muhabettimiz büyüktü!”

Eskenazi, başka bir söyleşisinde ise ‘Anlatamıyorum’ şiirinin kendisine yazılıp verilme anısını paylaştı:

“Oysa ya resim yapar, ya şiir yazar ya da bir şeyler okurdu. Ben de ‘İyi misiniz, gemileriniz mi battı?’ dedim. ‘Bir şeyim yok’ dedi. ‘Ama ne yazıyorsunuz ne de çiziyorsunuz, bir şeyiniz var’ diye üsteleyince ‘Evet var, biliyorum ama anlatamıyorum’ demişti. Sonra da o ünlü Anlatamıyorum şiirini yazıp ‘Buyrun bunu size hediye etmek isterim’ demişti.”

Bella’nın Öyküsü

Bella Eskenazi’nin uzun ve anlamlı hayatı 2021 yılında bir belgesel haline gelmişti. 500. Yıl Vakfı Türk Musevileri Müzesi, yönetmen Banu Yalkut- Breddermann imzalı ‘Bella’nın Öyküsü’ belgeselini, Eskenazi’nin 98. yaş gününde yayınlamıştı. Belgesel, Orhan Veli’nin ilham kaynağı, Sabahattin Ali’nin yakın arkadaşı, köy enstitüsünde öğretmenlik yaparken tanıştığı Aşık Veysel'in aile dostu Bella Eskenazi'nin 1920’lerden 2000’lere, İstanbul'dan Barcelona'ya uzanan öyküsünü meraklılara sundu. Film ayrıca, 1923 doğumlu Eskenazi’nin yaşamı ve tanıklığından yola çıkarak Türkiye’nin siyasi ve kültürel değişim sürecine de ışık tutuyor.

Belgeselin yönetmeni Banu Yalkut-Breddermann, 2021 yılında Şalom Dergi’ye verdiği röportajda, ‘Bella’nın kendisi için ne ifade ettiğini şu sözlerle anlatmıştı:

“Duyguların sözle ifade edilmesi zor gibi geliyor bana. Ama ifade etmeye çalışayım: Bella’yla birlikte olmak, tıpkı alabildiğine özgür, sevecen bir ülkeye seyahate çıkmak gibi! Bella benim sığınağım.”