ŞAVUOT - Tora'mızın verilmeye başlandığı zaman

Pesah’ta Mısır’dan çıkışımızı, özgürlük zamanımızı kutladık. Pesah’ta fiziksel özgürlüğümüze kavuştuktan sonra, Pesah’ın ikinci gecesinden başlayarak, her gün kişiliğimizin bir yönü üzerine yoğunlaştık, gün gün saydık ve yedi hafta sonunda Mısır esaretimiz süresince üzerimize bulaşan manevi kirliliğin 49 seviyesinden çıkmaya çalıştık. Gün gün, adım adım Şavuot’ta Tora’yı almaya hazırlandık.

Tora’yı alma hazırlığı, sadece 2448 yılında atalarımızın yaptığı, o dönemde olmuş bitmiş bir şey değildir. Tora’yı alma hazırlığı, yani Tanrı’nın bize anlattıklarını alabilme, anlayabilme, içselleştirebilme hazırlığı, bir Yahudi’nin hayatının her gününde yapmaya devam ettiği bir çalışmadır. 3335 yıldır ve ebediyen “Naase veNişma/ Yapacağız ve dinleyeceğiz” diyerek, Tora’nın öncelikle yaparak öğrenildiğinin ve yaşayarak anlaşıldığının bilinciyle Tanrı ile Sina Dağında yaptığımız antlaşmayı her gün yenilemeye, Sina’da bütün bir milletin şahitliğinde verilmeye başlanan Tora’mızı her gün yeniden almaya devam ediyoruz.

Sinagog ibadeti sırasında belirli günlerde kutsal Sefer Tora yukarı kaldırılıp halka gösterildiği zaman hepimiz ayağa kalkar ve hep bir ağızdan ‘Vezot Atora/ İşte bu, o Tora’dır’ sözcüklerini dile getiririz. Bu şekilde bizler de sinagogda o anda okunan Tora’nın, Sina Dağında verilmeye başlanan Tora’nın tamamen aynısı olduğuna şahitlik ederiz.

Zeman Matan Toratenu/Tora'mızın Veriliş Zamanı Şavuot Bayramı, bu yıl 25 Mayıs Perşembe akşamı başlıyor.

Rut’un Kitabı

Geleneksel olarak Şavuot’ta okuduğumuz Rut’un Kitabı, Tanah’ın Ketuvim/Kutsal Yazılar kısmında yer alır ve bu bölümde başkahramanı kadın olan iki Megila’dan biridir. Diğeri, Purim’de okuduğumuz Megilat Ester/Ester’in Kitabı’dır.

Özel günlerde sinagoglarımızda okuduğumuz Tora’nın tek bir harfinin ucu, kenarı hafifçe silinse bile o Tora’nın ibadet için kullanılması mümkün değildir. Sinagoglarda okunan Tora, 3335 yıl önce Sina Dağında tüm İsraeloğulları’na verilen Tora’nın tamamen aynısıdır. Her sene aynı Tora’yı okumamıza rağmen, her okuduğumuzda Tora’nın 70’den çok daha fazla yüzüyle karşılaşır, tamamen aynı sözlerin birbirinden farklı yorumlarını, farklı derinliklerini keşfetmeye devam ederiz. Tora’nın daima güncel, yeni, her zamana ve nesle ulaşabilen mesajlar içermesinin sırrı da buradadır. Tora gibi, Tanah’taki Kutsal Yazılar, Megilalar da her okuyuşumuzda bize farklı ama güncel, geleneksel ama modern öğretiler aktarır.

Hesed

Rut’un Kitabı’nı ilk bakışta bir Hesed/iyilik, şefkat, sevecenlik hikâyesi olarak görülebilir. Rut’un kayınvalidesi Naomi’ye hesed göstererek onu zor zamanlarında yalnız bırakmadığını, Boaz’ın Rut’a hesed göstererek tarlasında rahatça çalışmasını sağladığını, ona yiyecek verdiğini, Boaz’ın akrabaları olarak Naomi’ye hesed göstererek Naomi’nin Elimeleh’ten kalan malvarlığı için kurtarıcılık yaptığını takdirle okuyabiliriz. Tora da hesed ile başladığı, hesed ile sonlandığı, hesed ile özdeşleştiği için Tora’nın verildiği Şavuot Bayramı’nda da bir hesed hikâyesi olan Rut’un Kitabı’nın okunduğunu söyleyebiliriz.

Rut ve Tamar

Kitabı tekrar okuduğumuzda bir pasuk dikkatimizi çekebilir; bu bölümün bize ne anlatmak istediğini sorgulayabiliriz: “…Evin Tamar’ın Yehuda’yı doğurduğu Perets’in evi gibi olsun” (Rut 4:12). Bu pasuktan yola çıkarak Rut ile Tamar arasındaki benzerlikleri, her ikisinin de çocuksuz dul kaldıklarını, eşlerinin adını yaşatmak adına çocuk sahibi olmak istediklerini ve kaderlerini kendi ellerine alarak, onurlarını, hayatlarını riske atarak gelenekselin dışında bir yol izlediklerini ve sonunda David Ameleh’in ataları olmaya layık erdemli kadınlar olduklarını görebiliriz.

Rut ve Ester

Yine farklı bir okumada, Ketuvim/ Kutsal Yazılarda ismiyle anılan kitabı olan diğer kadın kahraman Ester ile Rut’u karşılaştırabilir, her ikisinin de aile ilişkilerine verdiği önemi, geri planda kalarak öne çıkmalarını, soylarını yok olmaktan kurtarmalarını, hayatlarını, onurlarını riske atmalarını, Yahudiliğe bağlılıklarını ve her ikisinde de olayların tesadüfler zinciriyle geliştiğini ve kurtuluşun doğal gibi gözüken olaylar neticesinde gerçekleştiğini fark edebiliriz.

Kadın Dayanışması

Tora ve kutsal yazılarımızın her daim güncel konulara ışık tuttuğunun bilinciyle Rut’un Kitabı’na tekrar baktığımızda, kadınlar arası dayanışmanın ne kadar önemli olduğuna ve bunun kurtuluşa giden yolu açtığına dikkat çektiğini görebiliriz.

Betlehem’e geri dönmek üzere yola çıkan Naomi, kendisine eşlik etmek için ağlayarak ısrar eden dul gelinlerini bu kararlarından vazgeçirmek için elinden geleni yapar (Rut 1:6-13). Gelinlerden Orpa sonunda ailesine geri dönerken, Rut kararlı bir şekilde Naomi ne yaparsa yapsın, ne söylerse söylesin, onun yanından ayrılmayacağını net olarak ifade eder ve Naomi’yi bekleyen zorlu ve sıkıntılı hayatı gönülden paylaşarak kadın dayanışmasının sembolü olur. “Sen nereye gidersen ben de oraya gideceğim, sen nerede kalırsan ben de orada kalacağım. Senin halkın benim halkım, senin Tanrı’n benim Tanrı’m olacak” (1:16-17).

Tanah’ta kadın dayanışması

Biraz incelersek Tanah’ta birçok kadın dayanışması örneği bulabiliriz. Bunlardan ilk akla gelenler arasında Şemot kitabındaki cesur ebeler Şifra ve Pua’nın Firavun’un İbrani kadınlardan doğan erkek çocuklarını öldürmeleri emrine birlikte kahramanca karşı gelmelerini, bu çocukları yaşatmak için birlikte ellerinden geleni yapmalarını sayabiliriz (1:15-21). Kadın dayanışmasını, bebek Moşe’yi kurtarmak ve yaşatmak için üç kadının adeta söz birliği etmişçesine harekete geçmelerinde de görebiliriz: Moşe’nin annesi Yoheved, ablası Miryam ve Firavun’un kızı Bitya (Şemot 2:1-10). Daha sonra peygamberler kitabında, Devora’nın şarkısında Devora’nın Yael’i övmesinde ve onu kutsamasında da görebiliriz. “Kenliler’den Hever’in karısı Yael kadınlar arasında alabildiğine kutsansın. Çadırlarda yaşayan kadınlar arasında alabildiğine kutsansın” (Hakimler 5:24-27).

Naomi & Rut: Kayınvalide-gelin ilişkisi

Dr. Yael Shemesh, Prof. Ilana Pardes’in Rut ve kayınvalidesi Naomi arasındaki ilişkiyi incelediğini ve iki kadın arasında, hatta kayınvalide-gelin gibi rekabet, gerilim ve düşmanlığa fazlasıyla müsait olan ilişkilerde bile farklı bir yol izlemenin, kadınlar arasında bir sevgi ve şefkat ilişkisi kurabilmenin mümkün olabileceğini belirttiğini ifade ediyor. Rut, kocası öldükten sonra eltisi Orpa gibi kendi ailesine geri dönüp refah ve huzur içinde yaşayabilirdi, ancak Naomi’ye olan saf ve derin bağlılığı ile zoru, yani ne pahasına olursa olsun Naomi’nin yanında kalmayı tercih ediyor. Naomi için tarlalarda ihtiyaçlılara ayrılmış yerlerde yere dökülen başakları topluyor, kendi yemeğinden ayırarak kayınvalidesine yiyecek sağlıyor, onun iyi ve rahat yaşayabilmesi için elinden geleni severek ve isteyerek yapıyor. Naomi de çok sevdiği gelinine iyi bir gelecek sağlayabilmek için uğraşıyor. Pardes’e göre, Naomi, Rut ve Boaz’ın sevgi ve anlayış üçgeni, Tora’da gördüğümüz aynı adam için savaşan iki kadının gerilimli ve düşmanca ilişkisinden sonra büyük bir farklılık gösteriyor (Sara ile Agar, Rahel ile Lea ve Hanna ile Penina ve benzeri gibi). Naomi, Rut’a verdiği tavsiyeler, davranış şekilleri ve planlarla Rut ile Boaz arasındaki ilişkiyi besliyor, Rut’un iyiliğine olacak şekilde uzaktan yönetiyor. “Kızım senin için sana iyi gelecek huzurlu bir yer arayacağım” (3:1). Rut, Naomi’nin onun için uygun gördüğü akrabaları Boaz ile evlenerek hem merhum kocasının ismini yaşatıyor,  Naomi’nin merhum kocası Elimeleh’ten kalan toprakları kurtarıyor, hem de Naomi’ye kendisiyle birlikte bir yuva sağlıyor. İki kadın arasındaki dayanışma, kitabın sonlarındaki ortak ebeveynlik söylemine de yansıyor. Oved, Boaz ve Rut’un oğlu olmasına rağmen onu bağrına basan ve eğiten Naomi oluyor. “Naomi çocuğu alıp bağrına bastı ve onu eğitti” (4:16). Rut ile Naomi’nin örnek olduğu kadın dayanışmasına komşu kadınlar da dâhil oluyor ve Rut ile Boaz’ın çocuğuna ismini koyan ne Boaz, ne Rut ne de Naomi oluyor: “Komşu kadınlar ‘Naomi’nin bir oğlu oldu’ diyerek çocuğa ad koydular”(4:17). Burada dikkat çeken komşuların müjdeyi Rut’un bir oğlu oldu olarak değil, Naomi’nin bir oğlu oldu şeklinde vermeleri. Çocuğu hangisinin doğurduğuna bakmaksızın Rut’un da Naomi’nin de ona duyduğu sevginin yoğun bir anne sevgisi olması, Rut ile kayınvalidesi Naomi arasındaki derin sevgi ve bağlılığı bize net olarak hissettiriyor.

Kadın dayanışması ile gelen kurtuluş

Rabi Dr. M. Hammer-Kossoy’a göre Rut'un özveri ile gösterdiği hesed-sevecenlik ve şefkatle filizlenen kadın dayanışması yalnızca kendisine, kayınvalidesi Naomi'ye ve ailesine değil, bir bütün olarak Yahudi halkına da kurtuluşu getiriyor. Rut, bildiği her şeyi geride bırakarak ve cesurca yeni bir aile kurarak, felaketi coşkulu ve hayat dolu bir geleceğe dönüştürüyor.

Rut, David Ameleh’in büyükbabası Oved'i (Rut 4:17) doğurarak ve onu doğru değerlerle yetiştirerek David’in ‘adalet ve doğruluk’ krallığının (II.  8:15) yolunu açıyor. “Bütün İsrael’de krallık yapan David halkına adalet ve doğruluk sağladı” (II.Samuel 8:15). Bu aynı zamanda insanların her yönden rahatlık içinde yaşayabilme imkanını beraberinde getiriyor (I.Krallar 5:4). Tora’da diğer benzer örneklerin yanında Şifra, Pua, Yoheved, Miryam, Bitya ve Rut’un kitabında vurgulanan kadın dayanışması; güvenliği, adaleti, barışı ve nihayetinde kurtuluşu getirme potansiyeline sahiptir.

Rut’un kısa hikâyesi

Rut, Betlehem'li Elimeleh ile karısı Naomi'nin gelinidir.

Kitap, Hâkimler zamanında geçer. İsraeloğulları'nın bulunduğu topraklarda kuraklık hüküm sürdüğü için Elimeleh, karısı Naomi ve oğulları Mahlon ve Kilyon ile Moav'a gider. Oğulları orada Moavlı kadınlarla evlenir; Orpa ve Rut. Bir süre sonra Elimeleh ve sonra da oğulları ölünce Naomi Betlehem’e doğru yola çıkar. Gelinleri onunla beraber gelmek isterler ama Naomi onlarla konuşur ve aileden olup onlarla evlenebilecek ve bu şekilde onların kocalarının isimlerini devam ettirebilecek akrabaları olmadığını, gelinleri açısından yapılacak en doğru şeyin kendi annelerinin yanına dönmek olduğunu anlatır. Orpa ailesinin yanına dönerken, Rut kayınvalidesinin yanında ona hizmet etmek için kalır ve aynı millet, aynı Tanrı'yı kabul ettiğini belirterek Naomi'ye tam bir sadakatle bağlanır. Betlehem'e vardıklarında Rut kayınvalidesine ve kendisine yiyecek bulmak için tarlalarda hasatçıların arkasından başak toplamaya gider. Gitmiş olduğu tarla, Elimeleh'in ailesinden Boaz'ın tarlasıdır. Boaz, erdemli Rut'un yere düşen başakları toplamak için artık başka tarlalara gitmesine gerek olmadığını, kendi tarlasındakileri toplayabileceğini söyler. Arpa ve buğday biçiminin sonuna gelindiğinde kayınvalidesi Naomi, Boaz onların akrabası olduğu için ve Rut ile evlenip yibum gerçekleştirebileceği için, Boaz'ı harekete geçirmek amacıyla Rut’u yönlendirir. Rut Boaz'a, onun bir kurtarıcı olduğunu söyler. Boaz, öncelikle kurtarıcı görevini yapabilecek niteliğe sahip diğer akrabayı bulur. Bu akrabanın kurtarıcı görevini yapamayacağını söylemesi üzerine Boaz ondan sonra gelen Elimeleh'in akrabası kendisi olduğu için Rut'u eş olarak aldığını, bu şekilde merhum Mahlon'un adının süreceğini ve yaşadığı kentten silinmeyeceğini tüm halk ve şehrin ileri gelenleri önünde ilan eder. Rut ve Boaz'ın evliliğinden doğan Oved, David Ameleh'in büyükbabası olur.

Kısa kısa Şavuot

İsmi: İbranice Şavua/hafta, Şavuot da haftalar anlamına gelir. Pesah’ın ikinci gecesinden Şavuot Bayramına kadar gün gün saydığımız yedi haftayı simgeler.

Çıkış yeri: Pesah’ta arpadan oluşan Omer sunusundan sonra yedi hafta sayılması gerektiği ve sayım tamamlandıktan sonra ellinci günde yeni bir Minha korbanı getirilmesi gerektiği ve tam olarak bugünde bir kutlama yapılacağı Tora’da belirtilir.

“…Omeri getirdiğiniz günden itibaren kendiniz için yedi hafta sayın-(bu yedi hafta tam olmalıdır). Yedinci haftanın (bitiminin)ertesi gününe-ellinci güne-kadar sayacaksınız” (Vayikra 23:15-16).

“Kendine yedi hafta sayacaksın. Orağın olgun başaklarda (kesim) başlamasından (itibaren) yedi hafta saymaya başla” (Devarim16:9).

“Yedinci haftanın bitiminin ertesi gününe-ellinci güne-kadar sayacaksınız. Bu ellinci günde Tanrı adına yeni bir Minha korbanı getirmelisiniz” (Vayikra 23:16).

“Tam olarak bu günde kutlama yapacaksınız” (Vayikra 23:21).

Nerede belirtilir? Neden bugün? Bet Amikdaş zamanında Pesah’ın ikinci gecesinin başlangıcında yeni ürün arpaların en iyilerinden bir omer (bir demet ölçüsü) miktarı kesilip sunu olarak getirilir, ancak sunu getirildikten sonra ürünler biçilip yenilmeye başlanırdı. Bu sunudan sonra 49 gece sayılır ve 50. günde de buğdayın ilk hasadından elde edilen undan yapılan Şte Alehem/iki somun ekmek Bet Amikdaş’ta Tanrı’ya sunulurdu. Yine sayımın sonunda İsraeloğulları, Tanrı’ya şükranlarını ifade etmek için ilk ürünlerinden oluşan iyi ve olgun turfanda mahsullerini Bet Amikdaş’a getirirlerdi. Şavuot Bayramının diğer isimlerinden biri olan Hag ABikurim/turfandalar bayramı da bununla bağlantılıdır.

Bet Amikdaş yıkıldıktan sonra bayramın zirai özelliği arka plana geçer, Şavuot artık Tanrı’nın İsraeloğulları’na On Emri ve sonrasında Tora’yı vermeye başladığı gün olarak kutlanmaya başlanır.

Ne yapılır? Şavuot’ta geleneksel olarak evler ve sinagoglar çiçekler, ağaç dalları ve taze yeşilliklerle süslenir, Rut’un Kitabı okunur ve sütlü yiyecekler yenir.

Şavuot’un birinci gecesi-bu yıl 25 Mayıs Perşembe akşamı tüm gece uyanık kalıp Tora öğrenme geleneği vardır.

Bayram mumları: Şavuot onuruna bayram mumları 25 Mayıs Perşembe gün batmadan önce beraha ile yakılır: “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Şel Yom Tov/ Bizleri Mitsvaları ile Kutsayan ve Bizlere Yom Tov Mumlarını Yakma Mitsvasını Veren Evren’in Efendisi Sen Tanrı’mız Mübareksin.”

Bayram mumlarını yakmadan önce ertesi gün Şabat mumlarını yakabilmemiz ve Şabat yemeklerini onun ateşinden faydalanarak yapabilmemiz için 25+ saat yanacak başka bir mum daha yakılır.

Bayram Kiduşu ve Şeeheyanu: 25 Mayıs Perşembe akşam duasından sonra, Bayram Kiduşu (Şaloş Regalim Kitabı s.39 –Gözlem) ve Şeeheyanu duası ile başlayan güzel bir bayram yemeği yenir.

“Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Şeeheyanu Vekiyemanu Veigianu Lazeman Aze /Kutsalsın Sen, Tanrı’mız, Evren’in Kralı, çünkü bizi yaşattın, ayakta tuttun ve bu zamana eriştirdin.”

Rut’un Kitabı: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1941:megilat-rut-un-kitabi&catid=59&Itemid=235

Şavuot’un Derin Anlamı, Şavuot’un ABC’si, Şavuot Felsefesi, Yemekle Kutsanmak, Şavuot Videoları, Teori ve Uygulama Arasında, Rut Kitabı’nın Düşündürdükleri, Şavuot Tatlı Tarifleri ve daha fazlası için:

http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=57&Itemid=114

Not: Yazıdaki bilgiler, okuyucuya fikir vermek amacıyla Yahudilik Ansiklopedisi (Gözlem), Şemot (Gözlem), Tevrat-Tora-Neviim-Ketuvim, Ceremony & Celebration kitaplarından ve rabbisacks.org, sevivon.com, https://www2.biu.ac.il, https://www.religioussocialism.org, https://www.myjewishlearning.com sitelerinden derlenmiştir ve konu hakkındaki sayısız yorumlardan sadece bazılarını içermektedir. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olduğu için, özel günler, uygulamalar ve farklı yorumlar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

**Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.