Geçenlerde Instagram Reels’de çok çarpıcı bir videoya rastladım. Connecticut’ta çok geniş katılımlı bir tıp konferansına ara verildiği anda fuayede dünyanın dört bir tarafından gelen kalp cerrahlarına, onkolog ve nörologlara şu soru soruldu: Bedeninize sağlık açısından yapabileceğiniz en zararlı şey nedir? Herkesten gelen cevap kesin ve net bir şekilde sigara içmek oldu. Alkol de kötüydü, kötü beslenme de ancak söz konusu birinci sıra olunca sigara sırasını kimseye kaptırmadı. Bugünlerde sigara içmek yerine birçok kişinin özellikle de gençlerin vaporizing - buharlama kelimesinden gelen ‘vaping’e yani elektronik sigara içmeye yöneldiğini görüyoruz. Bu yazıda asıl hedefim vaping’in ne olduğu hakkında kapsül bilgiler verirken ‘tehlikenin farkında mısınız’ tarzında, çocuklarımızı cool görünme uğruna takıldıkları bu vaping sevdasından vazgeçirmeniz ya da sigara kullanırken ara sıra vaping yapıyorsanız bunu kesinlikle durdurmanız. Sigarayı bırakmayı düşünüyorsanız ise vaping’e kısa bir süre uğramanızda fayda olabilir. Biraz kafa karıştırdım ama elimizde yeterince veri yok ne de olsa yeni bir trend bu vaping. Ama olan veri de normal sigara yerine vaping yapmanızı salık veriyor.
‘Vaping’ nedir?
Halk arasında vaping denilen e-sigara kullanımı, şarj edilebilir pil sayesinde cihazın içine koyulan kartuştaki sıvıyı ısıtıp buharlaştırarak ayrosol (buğu asıltısı) haline getirmesi ve kullanıcının bu buharı akciğerlerine çekmesidir. Sıvının içinde nikotin, CBD (kenevir içinde bulunan ama uyuşturucu etkisi olmayan birleşen), vanilya, mentol gibi tatlandırıcılar ve başka katkı maddeleri bulunabilir. Maalesef, vaping sıvılarının içine THC (marihuana içinde bulunan uyuşturucu etkili birleşen) de konulabilir.
Vaping’in tarihçesi
İlk çıktığı 2006 yılında sigarayı bırakma aracı olarak lanse edilen e-sigaralar 2010’da nane, meyve aroma eklentileri yapılmak suretiyle modifiye edildi. 2017’de Juul, piyasaya sürdüğü USB benzeri cihazıyla sektörde devrim yarattı. Cihaz çok daha ufaktı, ister taşımak ister gizlemek için, az buhar bulutu oluşturuyordu -gizlemek için bir fayda daha- içinde kullanılan sıvı nikotin alımını iki katına çıkaracak şekilde değiştirilebilirdi. Böylece normal sigaranın boğazda ve göğüste oluşturduğu iritasyon olmaksızın normal sigara içerkenki nikotin alımına ulaşılıyordu. Aynı zamanda e-sigaralar ‘yeni tütün ürünleri’ olarak regüle edilmeye başlandı. Birkaç yıl sonra vaping gençler arasında rengarenk modelleri, hoş aromalarıyla revaçtaydı. Bunları kullananlar ‘cool’ sınıfındaydı. Bir zamanlar sigarayı bırakmak için ortaya çıkmış bu cihazlar hayatında sigara içmemiş ve belki de sigara içmeyi hiç düşünmeyen ergenlerin bir kısmını bağımlı yapmıştı bile. 2021’de ABD’de alınan bir kararla vaping ürünlerinin pazarlanmasına izin verildi çünkü ne hikmetse geleneksel sigara içenlerin vaping’e yöneltilmesi gençlerin vaping kancasına takılmasına baskın geldi. Vaping yaşının 11-12 yaşlara kadar gerilediğini biliyoruz.
Tek kullanımlık e-sigaralar
Tek kullanımlık vape kalemleri (TikTok sayesinde/yüzünden) müthiş popülerlik kazanan, önceden doldurulmuş, çok değişik tatlarda, rengarenk e-sigaralardır. Bunlar tekrar doldurulamaz veya şarj edilemez ve yaklaşık 575 nefes alma işleminden sonra (bu 20 ila 40 sigara gibidir) tüm vape kalem çöpe atılır. Tadı gençler tarafından o kadar beğeniliyor ki normal bir sigara gibi boğazı acıtmadığı için de çocuklar çok daha fazla nikotin almış oluyor. İşte yazının ‘tehlikenin farkında mısınız’ kısmı. Gençlerde 20 yaşına kadar başta beyin gelişimi olmak üzere akciğerlerde hasar ve solunum yetersizliklerine kadar türlü türlü sıkıntılar baş gösterebiliyor.
2019 EVALI Salgını
Elektronik sigaraların içinde bulunan söz konusu katkı maddeleri arasında arsenik, kurşun, nikel gibi toksik metaller, anti-friz maddeleri, buhar oluşumunu sağlayan propilen glikol, cilt bakım ürünlerinde kullanılan bitkisel gliserin ve yine kozmetikte kullanılan asetatlı E vitamini sayılabilir. 2019’da ABD’de vaping’e bağlı 3 bine yakın hastaneye yatış ve 80 ölüm gerçekleşmişti. Özellikle ergenler ve genç yetişkinler arasında daha fazla vaka ve ölüm bildirilmişti. İlk kez vaping tehlikesini gözler önüne seren bu salgına EVALI, "e-cigarette, or vaping associated lung injury vaping / elektronik sigara ürünlerinin kullanımıyla ilişkili akciğer yaralanması” denildi. Alınan akciğer sıvısı örneklerinde THC’li e-sigaraların içinde katkı maddesi olarak kullanılan asetatlı E Vitaminine rastlandı. Her yutulabilen veya sürülebilen maddenin solunabileceği yanılgısının sonuçları ölümcüldü. Olay sonrasında astetatlı E vitamini e-sigaralardan kaldırıldı. Ölüm ve hastaneye yatış sayısı sonrasında düşüşe geçti. Bu da yazının ‘korkutma’ kısmıydı, umarım etkili olabilmişimdir.
Kötünün iyisi vaping
Elektronik sigaralar, geleneksel sigaralardaki gibi yanma sonucunda akciğerlerce solunan kanserojen özellikteki karbonmokosit ve katran ortaya çıkarmıyor. Sigara yerine vaping’e geçilmesi örneğin İngiltere’de hükümet tarafından teşvik ediliyor; 1 milyon İngiliz’e bedava vaping başlangıç paketi dağıtıldı. E-sigaraların normal sigaralara göre daha güvenli olduğu söylenebilir. Ancak bu e-sigaraların güvenli olduğu anlamına gelmez. Her şeyden önce kartuşların içindeki sıvıda tam olarak ne bulunduğunu bilmiyoruz. Uzun vadeli çalışmalar yapılamadığı için de kesin bir şekilde e-sigaralar güvenlidir denemiyor. Vaping kimyasallarının akciğer hücrelerinin içindeki enerji üretiminden sorumlu mitokondri organelinin çalışmasını bozduğunu biliyoruz. Bu da bağışıklık sistemimizi harekete geçirip enflamasyona neden oluyor. 45 yaşında e-sigara kullanan birinin akciğeri 60 yaşındaki birinin akciğeri gibi çalışıyor. Bunun yanında ısınma sürecinin etkisiyle ortaya çıkan yeni bozunan birleşiklerin ne derece toksik olabileceği henüz koca bir soru işareti.
En büyük tehlike: Hem elektronik hem normal sigara içmek
2020 sonunda Massachusetts General Hastanesi, 12 yaş ve üzeri 20.882 kişinin katıldığı araştırmanın sonuçlarını yayınladı. Katılımcılar, 2015-2016 yıllarında yapılan ankette solunum semptomları göstermiyordu. Bir yıl sonra yapılan ankette, solunum semptomları bildiren kişilerin yüzde 10,7'si e-sigara veya tütün sigarası kullanmayanlardan, yüzde 11,8'i sadece e-sigara kullananlardan, yüzde 17,1'i sadece tütün içicilerinden ve yüzde 19,7'si hem e-sigara kullanıp hem tütün sigarası içenlerden oluşuyordu. Hem e-sigara hem de tütün sigarası kullananların, sadece e-sigara kullananlara göre solunum semptomları geliştirme olasılığı 1,9 kat daha yüksekti ve sadece tütün sigarası içenlere göre ise 1,24 kat daha yüksekti.
Son bir bulgu
Yalnızca e-sigara kullanan bireylerdeki yeni solunum semptomları, ne e-sigara ne de tütün kullanmayan bireylerle karşılaştırılınca önemli ölçüde farklı değildi. Bu kısmı aslında yazıdan çıkarırdım da bilimsel ilkelere ters düşeceği için çıkarmadım. Yoksa yazımının anlam bütünlüğünü bozduğu aşikar. Yine de bir yıllık bir süre zarfında yapılan bu çalışma vaping’in tamamen güvenli olduğunu göstermez. Nitekim daha yakın geçmişte Boston Üniversitesinin Ekim 2022 tarihli 13.528 farklı katılımcıyla yaptığı çalışmada, e-sigara kullanmaya başlayan ve önceden sigara kullanmayan bireylerde hışıltı (wheezing) oranının yüzde 62 daha yüksek olduğu bulundu. E-sigaralarla ilgili net bulgulara varmak için daha çok bilimsel çalışma yapılması şart.
Siz siz olun
1-Akciğerlerinize havadan başka bir şey çekmeyin.
2-Sigara içiyorsanız bırakın.
3-Sigarayı bırakamıyorsanız en azından vaping’e geçin.
4-20 yaşa kadar beyin gelişimi devam ettiği için gençleri vaping’den uzak tutun.
5-Hem sigara hem vaping yapmayı aklınızdan geçirmeyin. Birini seçin.
6-E-sigaranızın içindeki kimyasalları iyice okuyun. Bilmediğiniz veya illegal kartuş kesinlikle almayın.
7-Nikotinsiz e-sigaralar da mevcut, onları tercih edin.
Yine de;
1-Akciğerlerinize havadan başka bir şey çekmeyin.
