90. doğum gününden önce The New York Times´a konuşan Harry Belafonte, “Olasılıklar sepetimde o kadar çok şey kaldı ki” dedi. “Hissettiğim kadar genç değilim ya da kendimi sandığım kadar genç değilim. 90 rakamı bir bulanıklıktır. Ama yapmam gereken bir şey kaldıysa, acele edip yapmam gerektiğini biliyorum, çünkü zaman bir müttefik değil.”
Bariyerleri yıkan şarkıcı, aktör ve hümanist, bir zamanlar yorumu nedeniyle şaka yollu ‘Amerika'nın en popüler Yahudi’si’ olmakla övünen, ömür boyu Yahudilerin dostu ve Yahudi klasikleri şarkıcısı Harry Belafonte, 25 Nisan 2023'te öldüğünde 96 yaşındaydı. 96 yıllık ömrüne dünyayı sığdırmayı başaran Belafonte, ABD’de yaygın bir başarı elde eden ilk siyahi sanatçılardan biriydi. Bir Katolik olarak yetiştirildi ancak hayatı sıklıkla ‘Yahudi davaları, değerleri ve bireyleri’ ile iç içe geçti. 1989'da Nelson Mandela ile Yahudi liderler arasında bir toplantıya aracılık etmek de dahil olmak üzere birçok Yahudi ‘bağlantısı’ arasında, ikinci eşi dansçı Julie Robinson ile evliliği de vardı. 1958'den 2004'e kadar evli olan çift, Gina ve David adında iki çocuk büyüttü. 2011’de Belafonte otobiyografisi ‘My Song: A Memoir’da baba tarafından büyükbabasının Yahudi olduğunu açıkladı. Belafonte’nin ebeveynleri Jamaikalı göçmenlerdi: annesi Melvine, İskoçyalı beyaz bir anne ile siyahi bir babanın çocuğuydu; daha sonra aile soyadını değiştiren babası Harold George Bellanfanti, siyahi bir anne ile beyaz babanın oğluydu. Belafonte kitabında hiç tanışmadığı Sefarad büyükbabasını “Altın ve elmas peşinde koşarak adalara sürüklenen ve hiç şansı olmayan beyaz bir Hollandalı Yahudi” olarak tanımlıyor.
Belafonte, 1 Mart 1927’de Harlem'de Harold George Bellanfanti Jr. olarak dünyaya geldi. Babası, çocukluğu boyunca büyük ölçüde ortalıkta yoktu; iş bulmakta zorlanan annesi, ona giysileri nasıl tamir edeceğini öğreten Yahudi bir terzi ile bağlantı kurdu. Belafonte anılarında, “O terzi bana Yahudilerle zamanla derinleşecek olan ilk akrabalık duygumu verdi” diye yazdı.
Harry Belafonte (en sağda), Tony Curtis ve aktris Janet Leigh ile birlikte Ebony dergisinin 1953 tarihli kapağında
Oyunculuk böceğinin ısırdığı kapıcı yardımcısı
Çocukluğunun bir bölümünü Jamaika'da büyükannesiyle geçirdi ancak okulu bırakmadan önce Washington Heights’ta - Alan Greenspan ve Henry Kissinger'ın da eğitim gördüğü - George Washington Lisesine gitmek için New York'a döndü. Dünya savaşı sırasında ABD Donanmasında görevden aldıktan sonra Belafonte, kapıcı asistanı olarak çalışırken oyunculuk böceği tarafından ısırıldı. Daha sonra bu konuda şunları söyledi: “Evrenin benim için açıldığı yer orasıydı. Tiyatroda keşfettiğim şey güçtü: etkileme gücü, başkalarını tanıma ve diğer şeyleri bilme gücü.”
‘Hava Nagila’ performansı
Kalipso Kralı Belafonte 1940'ların sonlarında, hayat boyu arkadaşı olan Sidney Poitier ile tanıştığı oyunculuk derslerine kaydoldu. Yoksul ikili, genellikle bir tiyatro biletini paylaşır, aralarda yer değiştirirdi. Yahudi aktör Tony Curtis ile arkadaş oldu. Curtis’le birlikte sık sık partilere gittiklerini kaydeden Belafonte, oyunculuk derslerine ödeyebilmek için gece kulüplerinde şarkı söylemeye başladı ve gerçek bir süperstar orada doğdu. Belafonte'nin erken dönem başarılarından biri, şehir merkezindeki klasik halk kulübü Village Vanguard’da İbranice gerçekleştirdiği Hava Nagila performansıydı.
Belafonte'nin 2017’de The New York Times'a şaka yollu yaptığı yorumu, onu ‘Amerika'nın en popüler Yahudisi’ yaptı. The New York Times'ın ölüm ilanına göre, en ikonik eseri ‘The Banana Boat Song’u da içeren 1953 tarihli çığır açan albümü ‘Calypso’ ile Belafonte neredeyse tek başına Karayip müziği çılgınlığını ateşledi. Calypso, yayınlandıktan kısa süre sonra Billboard albüm listesinin zirvesine tırmandı ve 31 hafta orada kaldı. Calypso, solo bir sanatçının bir milyondan fazla kopya satan ilk albümü oldu. 1959’a gelindiğinde, önde gelen bir matine idolü olarak kabul edilen Belafonte, tarihteki en yüksek maaşlı siyahi oyuncuydu. Dünya çapında ‘Calypso'nun Kralı’ olarak tanınan Belafonte, müzik kariyeri boyunca aralarında Yahudi standartlarının da bulunduğu çeşitli küresel ve halk klasiklerini kaydetti ve icra etti.
1957 (Archive Photos/Hulton Archive/Getty Images via JA)
Sivil haklar aktivisti
Kültürü değiştirmek Belafonte'nin tutkusu oldu ancak bir ülkenin kültürünü değiştirmenin imkânsız olduğunu anlayacağı deneyimler de yaşadı. Sivil hakları aktivizmi onun için önemliydi. 1959'da İngiltere'de İsrail askeri korosu gibi görünen bir koroyla ‘Hine Ma Tov’u seslendirdi; 1963 tarihli ‘Streets I Have Walked’ albümü, popüler Yahudi düğün şarkısı ‘Erev Shel Shoshanim’in yorumunu içeriyor. Ek olarak, Belafonte Nisan 1961'de Hibbing, Minnesota'dan Bobby Zimmerman, nam-ı diğer Bob Dylan adlı genç bir Yahudi halk şarkıcısına profesyonel kayıt başlangıç şarkısını verdi. Dylan, Belafonte'nin 1962 tarihli ‘The Midnight Special’ albümünün başlık şarkısında ham ve gürültülü bir blues armonika solosu çaldı.
Belafonte 50'ler ve 60'ların tarihi siyah-Yahudi sivil haklar ittifakının bir parçası olarak birçok Yahudi aktivistle yakın çalıştı. Medeni haklar aktivizmi sayesinde 1956’da Dr. Martin Luther King Jr. ile arkadaş oldu. İkili, King'in 1968'deki suikastına kadar yakın kaldı. 1980'lerde Live Aid konserinin düzenlenmesine yardım etti; ‘We Are The World’ yardım kaydı fikrini tasarladı ve Yahudi şovmen Danny Kaye’in bu role öncülük etmesinden sonra UNICEF'in iyi niyet elçisi olarak görev yaptı. Belafonte, şarkı söylemesiyle ünlü olmasına rağmen, kariyeri boyunca film çekmeye devam etti. 1970 yılında, Eli Wallach ve orijinal ‘Damdaki Kemancı’ yıldızı Zero Mostel ile birlikte ‘The Angel Levine’in yapımcılığını ve başrolünü üstlendi. Bernard Malamud'un bir hikayesine dayanan Belafonte, Yahudi meleği olarak rol aldı.
‘The Banana Boat’ şeklinde söylenen Ein Keloheinu
Harry Belafonte’nin ölümünün ardından anısına New York Park Avenue Sinagogunda Kantor Azi Schwartz, Ein Keloheinu'yu Şabat ayininde canlı olarak icra edilen The Banana Boat Song (Day-O) melodisiyle söyledi. Bu dünyadan bir Harry Belafonte geçti ama 96 yılda…
Kaynakça
