Hamburg Yahudi Cemaati, Almanya´nın en önemli sinagoglarından birinin Kristal Gece sırasında yıkılmasından 80 yılı aşkın bir süre sonra, binanın arazisinin mülkiyetini aldı ve onu yeniden inşa etmeye hazırlanıyor.
Zafir Reytan
1906 yılında neo-Romanesk şekilde inşa edilen, 1.200 kişilik ibadet alanına sahip ve bir zamanlar Kuzey Almanya'nın en büyük sinagogu olan Bornplatz Sinagogunun alanı, resmi olarak şehrin Yahudi cemaatinin liderlerine devredildi. Sahibine geri verme töreninde Hamburg yetkilileri, sinagogun yıkılmasını emreden Nazi dönemi Aryanlaştırma belgesinin bir kopyasını yırttı.
Merkez sol Sosyal Demokrat Parti'nin yerel yetkilisi Dirk Kienscherf, törende cemaat temsilcilerine, "Onlara mülklerini geri verme kararını almakta bu kadar geç kaldığımız için özür dileriz" dedi.
Sinagog, 1938'de Nazilerin Almanya genelinde sinagogları ve Yahudilere ait mağazaları yok ettiği Kristal Gece sırasında yakıldı. Kalıntıları daha sonra şehre satılıp yıkıldı. Yan tarafına yalnızca Aryanlar tarafından kullanılmak üzere bir hava saldırısı sığınağı inşa edildi. Şimdi boş alanda, 1988 yılında sanatçı Margrit Kahl tarafından döşenen, tonozlu tavanları da dâhil olmak üzere sinagogun mimarisini özetleyen bir mozaik bulunuyor.
Habad-Lubavitch hareketinin elçisi ve Hamburg'un baş hahamı Haham Shlomo Bistrizky “Bornplatz Sinagogu yeniden yükselecek ve bir anma anıtı haline gelerek, şehrimizdeki canlı Yahudi yaşamının görünür merkezi olarak hizmet edecek” dedi.
Yıkılmasının üzerinden geçen seksen yılı aşkın bir süre sonra sinagogu yeniden inşa etme çabası, 2020 yazında yerel bir antika dükkânında başladı. Hamburg'da yaşayan İsrail doğumlu girişimci Daniel Sheffer, dükkândayken Bornplatz Sinagogunun ilk hahamı Markus Hirsch'e ithafla işlenmiş gümüş bir Tora tacı keşfetti. Sheffer, “Utandım ve öfkelendim çünkü atalarımdan çalınanları geri satın almam isteniyordu. Bu duygu günlerce sürdü” diye ekledi.
Sheffer sonunda tacı satın aldı. Kamu görevlileri ve ‘Antisemitizme hayır, Bornplatz Sinagoguna evet’ adını verdiği kampanyasının diğer potansiyel destekçileriyle yaptığı 50'den fazla toplantıya tacı da yanında getirdi.
Bu çaba, Sheffer'ın liderliğini yaptığı Bornplatz Sinagogu Yeniden İnşası Girişiminin kurulmasına yol açtı. Proje, sinagogun yeniden inşasının fizibilitesini değerlendiren bir çalışma yürütmek için Alman hükümetinden 600 bin dolarlık fon sağladı. İnşaat Hamburg Belediyesi, Alman hükümeti ve özel bağışlarla finanse edilecek.
Projeye yönelik kamu desteği vaatleri, Almanya'daki Yahudilere yönelik son iki saldırının ardından geldi. İlki 2019’da Halle şehrinde bir sinagoga düzenlenen silahlı saldırı; diğeri ise neredeyse bir yıl sonra, Sukot sırasında Hamburg'daki Hohe Weide Sinagoguna düzenlenen, Yahudi bir öğrencinin ağır yaralandığı saldırı.
Bazıları, sinagogun yeniden inşa edilmesinin halkın Holokost zulmünü unutmasına yol açacağını, şu anda meydanda bulunan anıtın ise toplumun kaybı ve yıkımını hatırlattığını savundu. İsrail'in Haaretz gazetesinde yeniden inşa girişimini eleştiren Galit Noga-Banai, "Mozaik, binanın yokluğunun açık yarasını ve bu sayede bir zamanlar Batı Avrupa'nın en gelişen Yahudi topluluklarından birinin yok olduğunu anlatıyor ve anıyor" diye yazdı.
Kazı çalışmaları tamamlandığında yeni sinagogun tasarımı için bir mimari yarışma düzenlenecek ve sinagogun yanında bulunan sığınak yıkılacak.
Sheffer “Bugün bu önemli an, Hamburg'daki Yahudi tarihimiz için bir dönüm noktasıdır. Bu, adaletin ve Hamburg'daki Yahudi yaşamının Nazilerin barbarlığına karşı kazandığı zaferdir" dedi.
