Suç ve Ceza Festivali -1

(KÜNYE) ‘HEROİCO’ Yön: David Zonana - Gör: Carolina  Costa - Sen: David Zonana - Oyn: Santiago Sandoval - Fernando Cuautle - Esteban Caicedo - lsabel Yudice

HEROICO / KAHRAMANLIK

Sundance Film Festivali’nde prömiyerini yaptıktan sonra Berlin’in Panorama bölümünde yer alan ‘Kahramanlık / Heroico’, Yeni Meksika sinemasının temsilcilerinden David Zonana’nın sinemadaki ilk uzun metraj denemesi. Yapımcı olarak adını duyuran, Michel Franco ekolünden gelen Zonana, Franco’ya Cannes’da En İyi Senaryo Ödülünü kazandıran ‘Kronik / Chronic’ (2015) ve ‘Nisan’ın Kızları / Las Hijas De Abril’ (2017) filmlerinin yapımcısıydı. David Zonana ilk uzun metrajlı filmi ‘Mano Obra’yı televizyon için yaptı. Film, patronlarının uyguladığı insanlık dışı muamelelerden bıkan bir grup inşaat işçisini konu aldı.

Asker kolejine girmeye karar veren 18 yaşındaki Luis’in öyküsünü anlatan ‘Heroico’ Meksika Askeri Akademisindeki katı ve kurumsal şiddet içeren sistemi gözler önüne seriyor. Bunun Luis dâhil tüm acemi erler için oldukça zorlayıcı bir tecrübe sunduğunu söylemek mümkün. Stanley Kubrick ‘Full Metal Jacket’te (1987) Vietnam Savaşı öncesi Amerikan ordusunda askerlerin başından geçen, şiddet olaylarını anlatmıştı. ‘Heroico’yu bu kült filmin Meksika versiyonu olarak nitelendirmek mümkün. Askere alınan gençlerin bireylik ve kişilik öğütücü eğitimini sersemletici ve sarsıcı bir dille gözler önüne seren bu iki film, insanı canavarlaştırma temasını işliyor.

Zonana’nın ‘Heroico’sunu uzun zamandır, bir kuruma karşı yapılan en cesur, nefes kesici eleştiri olarak görmek mümkün. Film vatanseverlik aldatmacası arkasından şiddetin normalleştirilmesi, sıradanlaştırılması üzerine önemli şeyler söylüyor. Acemi Er Luis, şiddetin kol gezdiği askeri okuldaki ilk günlerinde, kurumun temellerini oluşturan acımasız bir kültürle yüzleşir. Daha ziyade bir hapishaneye benzeyen bu okuldaki üstlerin acemilere uyguladığı şiddet ‘Heroico’yu iddialı bir antimilitarist asker filmi yapıyor. İmkânları olmayan Meksikalıların geçim seçeneklerinin doğası gereği sınırlı olması, genelde yasa dışılık ve tehlikeyle dolu olması nedeniyle yerli kökenli Luis, şeker hastası ve kanser annesine maddi destek için daha güvenli bir yolu seçiyor. Bu sayede annesi ücretsiz sağlık hizmetlerinden yararlanabilecektir. 

Filmin açılış sahnesinde Luis’in askeri akademiye kaydını yaptırarak, uyuşturucu kartelleri gibi çetelerden uzak durmayı seçtiğini görüyoruz. Ancak eğitimi sırasında karşılaştığı acımasız ve çoğu zaman suç niteliğindeki uygulamalar onun ahlaki, psikolojik ve fiziksel sınırlarını zorlar. Generallerin bile suç işleyen subaylara arka çıktıklarını, suçları görmezden geldiklerini gösteren film, güçlü bir askeri sistem eleştirisi. Sürekli sırıtan psikopat eğitmen Çavuş Sierra, gözüne kestirdiği Luis’in iradesini, direncini kırmak için kendisini diğer iki çavuşla çıktığı vahşi yolculuklara götürüyor. Askeri rejimin koruduğu Sierra’nın ekibi, gözüne kestirdikleri subayların evlerine baskın düzenleyerek onlara tecavüz ediyor. Bu grubun döverek öldürdükleri bir acemi erin ortadan kaybolmasına, komuta zincirinin en üstünde general bile kayıtsız kalabiliyor.

Filmin ismi ‘Kahramanlık’, ama ironik olarak, Meksika’nın West Point’i konumundaki Meksika Askeri Akademisine yeni katılanların maruz kaldığı acımasız taciz, işkence ve şiddeti gözler önüne seren filmde, hiç kahramanlık sergilenmiyor. Filmde sadece istismarcılar ve istismara uğrayanlar var. Film bu yönüyle Michel Franco’nun iki yıl önce izlediğimiz ‘Yeni Düzen / Nuevo Orden’ini akla getiriyor. Distopik bir gelecekteki filmde, lüks bir villadaki sosyetik bir düğünün istenmeyen konukların gelmesiyle kesintiye uğraması anlatılıyordu. Filmde bu zorbalarla davetliler üzerinden, sınıf savaşı otopsi masasına yatırılıyordu. 

Güney Afrikalı Oliver Hermanus’un ‘Moffie’ (2019) filminde Angola ile yapılacak savaş için ülkenin 16 yaş üstündeki erkekleri zorunlu olarak askere alınıyordu. ‘Heroico’da asker oğlu olan, silah kullanmasını babasından öğrenen Luis, akademide mükemmel bir askere dönüştürülmek için tasarlanmış katı ve kurumsal olarak şiddet içeren bir sistemle karşılaşır. Ancak babası evden kaçıp izini kaybettirince annesine sahip çıkmak durumunda kalan Luis, okulda arkadaşlarının sadist çavuşlar tarafından hakarete uğradığını, cezalandırıldığını görür. Bu rolde genç Meksikalı aktör Santiago Sandoval Carbajal çok başarılı. David Zonana ile TV filmi ‘Mano Obra’da çalışan görüntü yönetmeni Carolina Costa mükemmel kamera çalışmasıyla yönetmenin mizansenine katkıda bulunuyor. Deneyimli görüntü yönetmeninin Arjantinli usta Hector Babenco ile İtalyan Luca Guadaguino ile (‘Suspiria’) çalışmaları var. 

***

ALEV SÖNMEDEN ÖNCE

13. Suç ve Ceza Festivali’nin Açılış Galasında gösterilen, insancıl temalı ‘Alev Sönmeden Önce / Avant Que Les Flammes Ne S’éteignent’ı Kuzey Afrikalı Mehdi Fikri yazdı. Göç ettikleri Fransa’da bir insanlık dramı yaşayan Mehdi Fikri kariyerinin bu ilk uzun metrajlı filminin senaryosunu (Claude Le Pape ve Aude Thuries ile birlikte) Strasburg’da yaşanan bir olaydan esinlenerek yazdı. Ancak bütün iyi niyetine rağmen, filmde henüz ilk yönetmenlik denemesini gerçekleştiren bir sanatçı olmanın handikapları var. Fikri’nin mizanseni, benzer konu ve temaları işleyen Mali doğumlu Ladj Ly seviyesinde olmadığını gösteriyor.

‘Alev Sönmeden Önce’ ele aldığı konuyla Ladj Ly’nin kariyerindeki iki filmi, ‘Sefiller’ ve ‘İstenmeyenler’e çok benziyor. Üç film de Fransa’ya göç eden Kuzey Afrikalı ailelerin uyum sağlamaya zorlandıkları yeni vatanlarında yaşadıklarını anlatıyor. Aralarındaki tek fark, Ly’nin filmlerinin konularının Paris’te, ‘Alev Sönmeden Önce’nin Strasburg’da geçmesi. Üç filmde de aileleri yıllar önce göç ettikleri Fransa’da doğan çocuklarının, peşin hükümlü, ırkçı, şiddet yanlısı emniyet güçleriyle yaşadıklarına odaklanıyor. Üç filmde de göçmenlere polis gereksiz aşırı şiddet uyguluyor, haksız ve kanunsuz uygulamaları kendinde hak görüyor. 45 yaşındaki Ladj Ly, hayatını geçirdiği Paris banliyösündeki fakir göçmen mahallesindeki, yaşanmışlık kokan polis şiddeti olaylarını iki filminde de ustalıkla işledi.

‘Alev Sönmeden Önce’nin konusu şöyle: Basit bir kimlik kontrolünde polisin aşağıladığı Karim öldüresiye dövülerek katledilir. Tutulan düzmece ölüm raporunda Karim’in sara krizi geçirerek öldüğü yazılıdır. Üç kardeşinden biri Malika, hayatında hiç sara krizi geçirmemiş Karim’in ölüm raporuna inanmayarak, gerçeğin peşine düşer. Morgda yatan kardeşinin gövdesindeki morartılardan dövülerek öldürüldüğü açıktır. Polisin cesedin gömülmesinde gösterdiği aceleye karşı çıkıp, konunun uzmanı bir avukatın davayı üstlenmesini sağlar. Polis hakkında dava açılmasını sağlamak için ‘alev sönmeden önce’ harekete geçmenin şart olduğunun bilincindedir. Pahalı bir avukat tutmak orta direk ailenin belini kıracaktır, ancak Malika ve iki kardeşi “istim arkadan gelsin” prensibiyle yola koyulmuşlardır.

Karim’in olay gecesi yanında bulunan kız arkadaşının tanıklığının, yasal mücadeleyi kolaylaştıracağını zanneden Malika yanıldığını görür. Bu tanıklık adalet mekanizmasının çarklarını aşmaya yetmez. Polis boş durmaz, aileyi sürekli taciz etme yollarını dener. Karim’in ağabeyi Driss kışkırtmaların tuzağına düşüp polise hakaret edince tutuklanıp iki yıl hapse mahkûm olur. Gerçeği arama çabası aile içindeki dengeleri de tehlikeye sokar. Parasız kalınca Malika yılların emeğiyle kurulmuş iş yerini satışa çıkarır. Kendisine sürekli arka çıkan, gerçeği arama savaşını destekleyen kocası Samir “İş yerimizi satarsak kirayı nasıl ödeyeceğiz?” diyerek karşı çıkar. Malika ile Samir’in aralarının açılması karşısında ailenin küçüğü, 22 yaşındaki Nour ablasının çabasına tam destek verir. Film iki kız kardeşin davayı üstlenecek kadın hâkimle yaptıkları görüşmeyle noktalanır. Fikri’nin filminde, Ladj Ly’nin filmlerinin aksine ünlü oyuncu yok. Ancak gayretli oyuncu kadrosunun görevini iyi yaptığını söylemek mümkün. ‘Alev Sönmeden Önce’nin kapanış jeneriğinde, senaryo ekibinin esinlendikleri olayın gerçek kahramanların resimleri yer alır.