DÖRT ÖZEL ŞABAT- DÖRT ÖZEL PERAŞA-1 : Şabat Şekalim- Şekeller Şabatı

Şekeller Şabatı/Şabat Şekalim, Adar/VeAdar ayından başlayarak içerdikleri mesajlarla Purim ve Pesah yolunda bizi bu bayramlara spiritüel olarak hazırlayan Arba Peraşiyot/Dört Özel Peraşa grubunun birincisidir.

Roş Hodeş Adar/VeAdar’dan hemen önceki Şabat (veya Şabat Roş Hodeş Adar/VeAdar’da) başlayan bu Dört Özel Peraşa sırasıyla Şabat Şekalim, Şabat Zahor, Şabat Para ve Şabat Ahodeş olarak anılır.

12 ay içeren yıllarda Adar ayı başında başlayan dörtlü seri, bu yıl 13 ay içeren ekli yıl olduğu için VeAdar ayıyla başlar.

Rabi Yaacov Haber’e göre, bu dört peraşanın her biri okunduğu zamanla doğrudan alakalıdır. Kutsal Tapınak zamanlarında mahatsit aşekel/ yarım şekel Adar ayında toplandığı ve bunun duyurusu Adar ayından hemen önce yapıldığı için Şekalim Peraşası, Adar ayından önce okunur. Aman ve yandaşlarının yok edilmesi, Amalek'e karşı kazanılan nihai zaferin bir başka bölümü olduğundan, Zahor Peraşası Purim'den hemen önce okunur. Yahudi halkının korban Pesah'a hazırlık için kendilerini arındırmaları gerektiğinden, Para Peraşası Nisan'dan önce okunur. Ve Nisan'ın yılın ilk ayı, ayların başı olarak belirlenmesini ve korban Pesah getirme mitsvasını anlatan Ahodeş Peraşası Roş Hodeş Nisan'dan hemen önce (veya Şabat’a gelirse Roş Hoş Nisan'da) okunur (Megilla 29a).

Şabat Şekalim ve Vayakel Peraşası

Bayramlar ve özel günlerin denk geldiği peraşalar bu günler hakkında ek bir bakış açısı, ek bir bilgi verebilen çok değerli kaynaklarımızdan biridir. Michael R. Mantell, Şabat Şekalim’i ve bu yıl onu okuduğumuz haftanın peraşası Vayakel’i şöyle yorumluyor: “Şekalim, şekelin çoğuludur. Bugün sinagoglarımızı ve okullarımızı desteklediğimiz gibi, Tora dönemlerinde 20 yaşın üzerindeki her erkek, Yahudi takvimindeki Nisan ayının ilk gününden önce Tapınağın bakımı için yarım şekel katkıda bulunmak zorundaydı. ‘Tanrı Adına bu bağışı, yirmi yaş ve üstünde olup sayımdan geçen herkes verecektir. Ne zengin olan, bu yarım şekelden fazlasını, ne de fakir olan, bu miktardan eksiğini verebilir. Tanrı Adına bu bağış, canlarınızın bağışlanması adına verilmektedir. Bu bağışlanma parasını Bene-Yisrael’den alıp, Buluşma Çadırının yapım işine aktaracaksın. Böylece canlarınızın bağışlanması için, Tanrı’nın Huzurunda Bene-Yisrael adına bir hatırlatıcı olacaktır’ (Şemot 30:14-16).” Ve Mişna bize şöyle söyler: ‘Adar ayının ilk gününde şekellerin toplanmasına, yani her yetişkin erkeğin Tapınak hazinesine yaptığı yıllık yarım şekel katkıya ilişkin bir duyuru yapılır… Kışın bozulan yollar, sokaklar, sarnıçları da onarılır. Ve o sırada kamu refahı için gereken her şey yapılır’ (Mişna Şekalim 1:1).

Mişna’da belirtilen ve rabilerimizin bu kararının sonucu olarak, Adar/VeAdar’ın ilk gününden önceki Şabat'ta iki Tora rulosundan okumak bir gelenek haline geldi; birinden haftalık Tora bölümü (bu sene Vayakel), diğerinden de yarım şekelin ödenmesiyle ilgili pasuklar (Şemot 30:11-16) okunmaya başlandı.”

Bir bütünün parçası olmak

Şabat Şekalim bize bir bütünün parçası olduğumuzu hatırlatır. Bugün okunan Vayakel Peraşası da bütün halkı bir araya toplamakla başlar. Bunun verdiği mesaj, büyük toplumumuzun içinde yaşamamızın bizim doğamızın gereği olduğudur. Hiç kimse tek başına tam değildir ve ne kadar çok ya da az şeye sahip olursak olalım, hepimiz Tanrı için eşit değerdeyiz. Her birimiz topluluğa önemli bir şey sunuyoruz; her bir kişi önemlidir. Bu haftanın peraşasının adı Vayakel, ‘ve topladı’ veya ‘toplandı, bir araya getirildi’ anlamına geliyor. Kelime kahal ve kehilla, cemaat, topluluk kelimeleriyle aynı kökü paylaşır. Bu peraşa topluluğun gücüne odaklanır. Yarım şekelleri toplamak, Yahudi halkını birleştirmenin, manevi ihtiyaçlarımızı (günlük Tapınak adaklarını) ve maddi ihtiyaçlarımızı (şehir surlarını ve kulelerini korumak için) karşılamanın bir yoluydu. Aramızda oluşabilecek bölünmeler, yanımızdakinden daha iyi olduğumuzu düşünmek ve benzeri ayırıcı fikirler, toplumumuz için büyük bir tehlikedir. Bet Amikdaş’ın sinat hinam, yani asılsız nefret yüzünden yıkılması da bu tehlikenin boyutunun bir göstergesidir. Vayakel Peraşası, toplumumuzu bir araya getirmenin ve herkesi kucaklamanın yap şeklinde/pozitif bir mitsva olduğunu ifade eder.

Sadece insanları bir araya getirecek şekilde konuşalım ve bu doğrultuda hareket edelim. Eğer hepimiz, her birimizin getirebileceği farklı katkıyı takdir etme mitsvasına odaklanırsak, topluluğumuzun da gelişip güçlenmesine fayda sağlayabiliriz.

“Adamın yalnız olması iyi değil”

Rabi Jonathan Sacks zt”l’nin de belirttiği gibi, “Yahudilik bireye çok büyük önem verir. Her yaşam bir evren gibidir. Her birimiz, her ne kadar Tanrı'nın benzerliğinde olsak da birbirimizden farklı ve benzersiziz. Ancak farklı ve benzersiz olmamız insanlardan kopuk yaşayacağımız anlamına gelmez. Tora’da 'iyi değil' ifadesi ilk kez ‘Adamın yalnız olması iyi değil’ (Bereşit 2:18) pasuğunda geçer. Yahudilik bireye değer verir ancak bireyciliği desteklemez. Bizimkisi bir topluluk dinidir. En kutsal dualarımız ancak bir topluluğun asgari tanımı olan minyan huzurunda söylenebilir. Dua ettiğimizde bunu toplum olarak yaparız.”

Rabi Jared Saks da geleneğimize göre, başkalarının ihtiyaçlarına duyarsız kaldığımızda, anlamadığımız veya ilişki kuramadığımız kişilere sırtımızı döndüğümüzde kutsallığı bulamadığımızı, bütünlüğü bulamadığımızı, tek başımıza Tanrı'yı bulamadığımızı öğretir. Saks’a göre, ancak başkalarıyla birleşerek kutsallığı, bütünlüğü ve Tanrı'yı buluruz.

Kısa kısa ŞABAT ŞEKALİM

İsmi: Şabat Şekalim, Şekeller Şabatı anlamına gelir. Şekalim, Şekel’in çoğul şeklidir. Şekel, Moşe Rabenu’nun o dönemde standart para birimi olarak belirlediği gümüşün ağırlığıdır. Nüfus sayımı ve Mişkan’ın masraflarını karşılamak için kişi başı yarım şekel toplanması, Tora’da yazılı bir mitsvadır. “Sayımdan geçen herkes şunu vermelidir. Tanrı Adı’na yapılacak bağış, bu miktara göre yarım şekeldir” (Şemot 30:13). Yarım şekel bugünün yaklaşık 10 gram gümüşüne tekabül eder.

Nerede bahsedilir? Şemot kitabı Ki Tisa Peraşası (30:12-13) Şekalim mitsvasını açıklar. Bu düzenleme Mişna’da da belirtilir: “Adar'ın ilk gününde Şekel’ler… konusunda halka duyuru yapılır” (Mişna Şekalim 1: 1).

Şekalim mitsvasından 2.Krallar kitabında da bahsedilir: “Tanrı’nın Tapınağı için yapılan bağışları: Nüfus sayımından elde edilen geliri, kişi başına düşen vergiyi ve halkın gönüllü olarak Tanrı’nın Tapınağı’na sunduğu paraları toplayın… Tapınağın neresinde yıkık bir yer varsa onarılsın” (2.Krallar 12:5-6).

Neden gerekliydi? Tora, Yahudilerin bilinen şekilde kişi başı sayılmalarını yasaklar. Nüfus sayımı gerektiğinde insanların her biri bir nesne bağışlar ve daha sonra bağışlanan bu nesneler sayılarak nüfus sayımı gerçekleşirdi. Şemot kitabında da böyle bir sayımda zengin fakir gözetmeksizin her yetişkin erkeğin Mişkan’ın yapımı ve bakımı için yarımşar şekel bağışta bulunması mistvasından bahsedilir (Şemot 30:13).

Yarım şekel mitsvasının işlevi: Bu mitsvanın iki temel işlevi; nüfus sayımı olarak savaşa uygun olan tüm yetişkin erkekleri saymak ve Mişkan’ın (çölde kurulan geçici Tapınak) korban, bakım, hizmetler ve diğer masraflarını karşılamak için bir fon oluşturmaktı.

Neden bugün? Mişkan ve Bet Amikdaş zamanında, Tora’da ayların başı olarak belirtilen Nisan ayında Mişkan’ın masrafları için toplanan bütçe hazır olurdu. Bundan tam bir ay önce, Adar/VeAdar ayının başı /Roş Hodeş Adar/VeAdar’dan hemen önceki Şabat (veya Roş Hodeş Adar/ VeAdar Şabat’a gelirse o gün) herkesin yarım şekel getirmesi gerektiği, halka ilan edilirdi (toplumun çoğunluğu Şabat günü bir arada bulunduğu içindi).

Bugün ne yapılır? Tora’da belirtilen yarım şekel mitsvasının anısına- ‘Zeher Lemahatsit Aşekel’ Adar/VeAdar ayının başlangıcından Purim’de Megillat Ester’in okunuşuna kadar bu amaçla yapılan bağışlar toplanır.  Geleneklerimize göre ailedeki her birey için, yarım gümüş şekel değerinde (yaklaşık 10 gr. gümüş) karşılığı bir bağış verilir. Bunun nasıl yapılacağı konusunda Rabilerden bilgi alınabilir. Bu mitsvayı en iyi şekilde yerine getirmek isteyenler, yaşına bakmaksızın ailenin her bireyi için, hatta evin hanımı hamileyse, karnındaki bebek için de bu bağışı yapar. Yarım Şekel Mitsvası Anısına verilen bağış, Purim mitsvalarından olan ihtiyaçlılara yapılan Matanot Laevyonim bağışından ayrı, farklı bir bağıştır.

Şabat Şekalim-Purim: Şekalim bölümünün okunması, yaklaşan Purim Bayramı (14 Adar/VeAdar) ile yakından ilgilidir. Talmud’a göre, Aman’ın İsrailoğulları’nı ortadan kaldırma planları, mahatsit aşekel/yarım şekel mitsvası sayesinde geri teper. Şekalim toplandıktan yıllarca sonra Aman, Yahudileri yok etmek için Kral Ahaşveroş’a büyük miktarda ‘gümüş’ teklif ettiğinde, her bir Yahudi’nin; Mişkan’ın yapımı ve bakımı için, eşit olarak katkıda bulunduğu ‘yarım gümüş’ şekeller sayesinde; Yahudiler kurtulur; Aman ve ailesi ise yok olur (Talmud Megilla 13b :21).

Günümüz için mesajı: Rabi Yaacov Haber’e göre Şekalim mitsvasını okurken herkesin bu bağışa katılması gerektiğini ve bu projeye karşı eşit sorumluluğa sahip olduğunu öğreniyoruz. “Ne zengin olan bu yarım şekelden fazlasını, ne de fakir olan bu miktardan eksiğini verebilir” (Şemot 30:15).

Başka bir deyişle, hiç kimse kendisini topluluğa karşı sorumluluğundan muaf tutamaz ve hiç kimse kendi payının diğerlerinkinden daha fazla veya daha az önemli olduğunu düşünmemelidir. Çoğu zaman, bir yanda bu abartılı öz-önem duygusu, diğer yanda ise (aynı derecede tehlikeli olan) kendini olumsuzlama, bireylerin politik yapı içindeki rolleri ve sorumluluklarına ilişkin perspektif duygusunu kaybetmelerine neden olur.

Tora açıkça yarım şekelin hediye edilmesini emreder, bunun nedeni hakkında akla ilk gelen, Tora’nın bireyin gücü ve sınırları hakkında bilgi vermesidir. Kamu refahının güvence altına alınması için herkese ihtiyaç vardır; ancak ne kadar zengin, zeki ya da güçlü olursa olsun hiçbir birey kendi başına başarılı olamaz. Bir toplum oluşturmak, her şeyden önce bir ortaklık gerektirir. Her birey, kendi değerini göz ardı etmeden (yoksullar daha azını vermeyecektir) veya toplum içindeki önemini abartmadan (Zenginler daha fazlasını vermeyecektir), kendi güçlü yönlerinin farkına vardığında, başkalarının ona ihtiyacı olduğu kadar kendisinin de diğer kişilere ihtiyacı olduğunu anlayabilir.

*Dört Peraşa:

http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=540:dort-perasa&catid=42&Itemid=222

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem’den El Gid Para El Pratikante, Şemot, Megilat Ester, Pirke Avot kitaplarından, The Jewish Study Bible ve https://www.sdjewishworld.com, https://rabbisacks.org, https://www.bethaam.org, https://ots.org.il, https://www.deracheha.org, https://www.torahweb.org, sefaria.org sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.