En renkli en neşeli bayram Purim

Takvimdeki en renkli ve en neşeli bayramlarımızdan olan Purim, kırmızı beyaz şekerlerin, üçgen kurabiyelerin, yemeklerin, maskelerin ve farklı kıyafetlerin arkasında her zaman hayatlarımızda kurtuluşu sağlayanın Kim olduğunu idrak etmemizi, Purim ziyafetine katılmadan önce yemeği olmayanların da masalarına yemek yollamamızı, dağınık bir halk olmayıp birbirimizle ilişkilerimizi geliştirip güçlendirmek için birbirimiz için güzellikler yapmamızı ve Tanrı ile bütünleşmemizi hatırlatır.

Purim ve hayat

Rabi Levi Avtzon’a göre, bilgelerimiz Purim'in hayatlarımızın içinde Tanrı'yı bulmakla ilgili olduğunu öğretir. Tanah’taki kutsal kitaplardan biri olan Megilat Ester’in tamamında Tanrı'nın adının hiç geçmemesi, Purim hikâyesinin aslında günlük hayatlarımızın bir yansıması olduğunu gösterir. Purim ve hayatlarımızın hikâyesi iki şekilde okunabilir:

Bu bir tesadüf hikâyesidir. Vaşti tesadüfen, öylesine sarhoş kocasının isteklerini dinlemeyi reddeder. Ester öylesine yeni kraliçe olarak seçilir. Mordehay öylesine suikast konuşmalarına şahit olur ve kral Ahaşveroş’un hayatını kurtarır. Ester kraliçe olduğu sırada Aman öylesine Yahudileri yok etmeyi planlar. Ester öylesine güzel bir parti düzenler ve Yahudi halkını kurtarmak için krala yalvarır. Aman, öylesine Mordehay için hazırladığı idam sehpasında kendisi asılır.

Bu Tanrı'nın hikâyesidir. Yahudiler özlerinden uzaklaşır ve Tanrı, onların kendi içlerine, özlerine geri dönmelerini ister. Tanrı, kurtuluşu krizden önce planlar. Ester kraliçe olarak seçilir, olaylar sonucunda Yahudiler içlerindeki Tanrısallığa, Tanrı Yolu’na dönerler, kurtuluş gelir, olaylar tamamen tersine döner ve Yahudilerin kederi sevince, matemi bayrama dönüşür.

Rabi Avtzon’a göre bu iki Purim versiyonu, hayatlarımızı nasıl okuyabileceğimizin, nasıl anlamlandırabileceğimizin iki versiyonudur. Her birimiz Megila gibi, hayat hikâyemizi de nasıl yorumlayacağımızı seçebiliriz. ‘Sadece öylesine bir tesadüf’ müyüz, yoksa hayatlarımızın her anında, her tarafında Tanrı'nın Eli’ni mi görüyoruz?

Purim, hayatlarımızın içinde Tanrı’nın ilahi rehberliğini gizleyen ince kaplamayı (maskeyi) çıkartmamız ve kendi kişisel yaşam megilalarımızın gerçek versiyonunu görmeyi tercih etmemiz için bir uyandırma çağrısıdır. Purim, bize hayatlarımızın alt metinlerini okumamızı hatırlatır.

Megilat Ester - detaylar

Megilat Ester/ Ester’in Kitabı, doğal gibi görünen olaylarda bile Tanrı’nın yol gösterici Eli’ni görebilmenin mümkün olduğunu öğreten ve Tanah’ın Ketuvim/Kutsal Yazılar bölümünde yer alan değerli bir eserdir. Rabi C. Danesh, Megila'yı detaylı bir şekilde incelediğimizde her ‘tesadüf’ gibi görünen olayın aslında kurtuluşa doğru götüren bulmacanın bir parçası olduğunu anlayabiliyorsak, aynı şeyin kendi hayatlarımız için de geçerli olduğunu anlayabileceğimizi belirtir. Dikkatli bir analiz, Megila’da anlatılan ve detay gibi görünen olayların aslında daha büyük bir amacın tamamlayıcı parçaları olduğunu gösterir. Yorumcular bu fikri daha da ileri götürür ve sadece Megila’yı okumakla ilgili kurallardaki karmaşık ayrıntıların bile bize Megila’da ve dolayısıyla günlük hayatta Tanrı’nın her an yanı başımızda olduğunu açığa vurma konusunda hayat dersleri verdiğini belirtir.

Tek kelimeyi bile atlamamak

Rabi Danesh, Megila’yı dinleme mitsvası ile ilgili Alaha’ya göre (Alaha=Yahudi kanunları) bir kişinin Megila'nın tek bir kelimesini bile duymaması durumunda bu mitsvayı yerine getirmiş olamayacağını belirtir. Eğer duymayı kaçırdığı kelime hikâyenin akışını etkilemiyor gibi görünse de yine de geçerlidir. Bu alaha biraz kafa karıştırıcı olsa da bizi Megila’yı daha dikkatlice incelemeye ve içerdiği hayat derslerini toparlamaya yönlendirir. Megilat Ester'in ikinci pasuğu şöyle der: “O günlerde, Kral Ahaşveroş, başkent Şuşan'daki kraliyet tahtına oturduğu gibi...” Burada ilk bakışta Megila sanki tarihsel bir gerçeği sunuyormuş gibi görünüyor. Ancak Hazal, (Büyük Yahudi Bilgeleri)durumun böyle olmadığını, bu kadar küçük, ‘önemsiz’ bir ifadenin bile nasıl aşgaha pratit /İlahi takdir, Tanrı’nın hayatımızın her alanıyla ilgilenip dahil olması ile dolu olduğunu açıklıyor. Midraşa göre Kral Ahaşveroş, Şlomo Ameleh'in muhteşem tahtına sahip olmayı çok arzular. Bu nedenle de Şlomo Ameleh’in tahtının orijinaline benzer bir taht inşa etmeleri için Şuşan'da zanaatkârlar tutar. Tamamlanmasının ardından tahtın Ahaşveroş imparatorluğunun gerçek başkenti olan Babil’e getirilemeyecek kadar ağır olduğunu fark edilir. Ancak Ahaşveroş bu kraliyet tahtını o kadar çok arzular ki, ülkeyi yönettiği sürece bu tahtta oturabilmek için krallığın başkentini Babil’den Şuşan'a değiştirmeye karar verir.

(18.yüzyılda yaşamış Talmud, Alaha ve Kabala bilgesi) Vilna Gaon, bu taht olayını Tanrı’nın tasarladığını, bunun nedeninin de Mordehay ve Ester'in Şuşan şehrinde yaşamaları olduğunu ancak Megila’da anlatılan hikâyeyi yakından takip ettiğimizde anladığımıza dikkat çeker. Ahaşveroş'un tahtının konumuna ilişkin görünüşte önemsiz gibi gelen bu detay, aslında Purim'in tüm hikâyesinin zeminini hazırlar. Vilna Gaon ayrıca Megila’yı dinlerken tek kelimesinin bile atlanmaması gerektiği alahasının ardındaki nedenin de bu olduğunu açıklar. Yahudi halkının kurtuluşunun her adımında Tanrı’nın Eli’nin olduğunu tam olarak idrak edebilmemiz için, Megila’daki küçücük bir noktayı bile kaçırmamamız gerekir. Rabi Danesh’e göre bu alahadan çıkarabileceğimiz hayat dersi, kendi kişisel hayatımızdaki her olayın çok değerli olduğudur. O zamanları yaşarken bize anlamsız ve bir amaca hizmet etmiyormuş gibi görünen önemsiz şeyler bile hayatlarımızın akış sürecine dair daha büyük ve daha büyük bir resmin tamamlanmasına katkıda bulunur.

Megila’daki olayları Megila’daki sırayla okumak

Rabi Danesh, Megila’nın okunmasıyla ilgili bir diğer alahaya daha dikkat çeker. Bu alahaya göre Megila’yı sırasız okuyan bir kişi, Megila’yı okuma mistvasını yerine getirmiş olmuyor. Bir önceki Megila’yı dinlerken/okurken tek kelimenin bile atlanmaması alahasına benzer şekilde, Megila’yı olayların sırasına göre okuma alahası, okuma sırasındaki değişikliğin hikâyenin sonucu üzerinde görünür bir etkisi olmasa bile, yine de geçerlidir. Bu alahadan ne öğrenebiliriz? Megila şöyle der: Bu olaylardan sonra Kral Ahaşveroş, Agagi soyundan Amedata oğlu Aman'ı terfi ettirip yükseltti ve mevkiini, yanındaki diğer tüm bakanlarınkinden üstün kıldı (Ester 3:1). Gemara şu bölüm üstünde durur: "Bu olaylardan sonra"… Rava (4. yüzyılda yaşamış Talmud bilgesi) bu pasuk hakkında şunları söyler: “Tanrı çaresini o dertten önce yaratır, Reiş Lakiş'in de söylediği gibi, Tanrı başta çaresini yaratmadan İsrailoğulları’na sıkıntı getirmez” (Megila 13b). Tanrı, dertten önce çaresini nasıl yarattı? Aman terfi etmeden önce Ester zaten kraliçe olarak seçilmişti ve Mordehay, Bigtan ve Tereş'in Ahaşveroş’a suikast planını boşa çıkararak kralın hayatını zaten kurtarmıştı. Ester’in kraliçe seçilmesi ve krala suikast planının boşa çıkması, Aman'ın düşüşüne ve Yahudi halkının Amalek'e karşı zafer kazanmasına yol açar. Vilna Gaon, Megila’yı sırasız okuyan birinin yükümlülüğünü yerine getirmemesinin bir nedeninin de bu olduğunu açıklar. Rabi Danesh, Purim hikâyesindeki olayları sırasız bir şekilde okursak, Tanrı'nın olayların nasıl tam olarak doğru zamanda gerçekleşmesini planladığını görmeyi atlayabileceğimizi belirtir. Megila’da ne kadar küçük olursa olsun, gerçekleşmesi için mutlak mükemmel zaman olmayan hiçbir olay gerçekleşmedi. Tanrı’nın Yahudi Halkının kurtuluşunu sağlamak için düzenlediği planı tam olarak takdir etmek ancak Megila’yı sırasına göre okumakla mümkündür. Rabi Danesh, bundan öğrenebileceğimiz mesajı şöyle açıklar. Günlük hayatımızda sıklıkla neden bazı olayların, görünüşte onlarla başa çıkmak için en az hazırlıklı olduğumuz zamanlarda gerçekleşmesi gerektiğini sorgulayabiliriz.

“Keşke bu bir hafta önce ya da bir ay sonra olsaydı, her şey daha iyi olurdu” gibi şeyler söyleyebiliriz. Ancak Megila’daki olaylar zincirini dikkatli bir şekilde incelediğimizde, yaşamlarımızdaki her şeyin mükemmel bir hassasiyet ve planlamayla ve olayların sadece gerçekleşmeleri için en uygun olan zamanda gerçekleştiklerine dair önemli dersi öğreniyoruz. Bazen olaylar bize göre yanlış zamanda oluyormuş gibi görünse de Tanrı’nın Büyük Resmi’ndeki planda her şeyin doğru zamanda gerçekleştiğini hatırlamalıyız.

Kısa kısa PURİM

İsmi: Aman’ın, Yahudileri yok etmek için en uygun tarihi bulmak için çektiği bir çeşit kura olan pur’a istinaden (Megilat Ester 3:7) Yahudilerin fiziksel yok oluştan kurtuldukları bu bayram Purim adı ile anılır.

Nerede bahsedilir? Purim’den Megilat Ester’de bahsedilir. 9-14 yıl arası bir süreçte gerçekleşen Purim olaylarını anlatan Megilat Ester/ Ester’in Kitabı; Tanah’ın Ketuvim/Kutsal Yazılar bölümünde yer alır. Purim; Hanuka gibi Rabilerimizin eklediği önemli bir bayramımızdır ve hayata bakış açımızı geliştirmemize yardımcı olabilecek ve her zamana uyabilecek güncel mesajlar içermektedir.

Ne yapılır? Dört Purim Mitsvası: Megilat Ester’i kurallarına göre okumak/dinlemek Mişloah Manot-En az bir arkadaşa Purim günü ulaşacak şekilde yemeye hazır şekilde iki çeşit yiyecek hediye göndermek; Matanat LaEvyonim-En az iki ihtiyaç sahibine, Purim günü ulaşacak şekilde hediye vermek. Matanat LaEvyonim mitsvasını kurumlarımız ve sinagoglarımız vasıtasıyla da yerine getirebiliriz. Mişte-Tanrı’nın her zaman yanımızda olduğunun bilinci ve Tanrı’nın Koruması altında olmanın verdiği güven ve mutluluğu yansıtan Purim ziyafetine katılmak, yemek, içmek ve Dualara Al Anisim -mucizeler için- bölümünü ekleyerek Tanrı’ya şükranlarımızı ifade etmek.

Neden bugün? Ahaşveroş’un krallığındaki Yahudilerin soykırımdan kurtuldukları günün 14 Adar olduğu Megila’da belirtilir. (Megilat Ester 9:16-22). Biz de Purim’i 14 Adar’da kutluyoruz. Bu yıl 13 ay içeren ekli bir yıl olduğu için ve 12 aylık yıllarda Adar ayında kutlanan bayram ve uygulamalar ekli yıllarda VeAdar ayında yapıldığı için, Purim 14 VeAdar’da-bu yıl 24 Mart Pazar günü- kutlanıyor. O zamanlarda surlarla kaplı şehirlerde kurtuluş bir gün sonra gerçekleştiği için 15 Adar’da (bu yıl 15 VeAdar’da) da Şuşan Purim kutlanır (Bu yıl Şuşan Purim 25 Mart Pazartesi kutlanır).

Günümüzdeki anlamı: Purim, Tanrı’nın ona yer açtığımız takdirde hayatımızın her anında bizimle birlikte olduğunu, bazen akışta bunu fark edemesek de geriye dönüp baktığımızda olayların tam olması gereken zamanda gerçekleştiğini ve bütün bunların bizi bugün durduğumuz yere getirdiğini hatırlatır.

Purim gelenekleri: Purim gelenekleri arasında bol yemek içeren ve Tanrı’nın Gizli El’ini simgeleyen farklı kıyafetler giyilen Purim kutlamaları, kırmızı beyaz renkte ve çeşitli şekillerde yapılan Mavlaç şekeri ve ‘Amantaşen- Ozne Aman- Aman’ın kulakları’ adı verilen ve Aman’ın üç köşeli şapkasını simgeleyen Purim’in geleneksel üç köşeli bisküvileri sayılabilir.

ADIM ADIM PURİM 5784 – 2024

21 Mart Perşembe - 11 VeAdar

ESTER ORUCU - TAANİT ESTER

Ester orucu, 21 Mart Perşembe sabahı gün doğmadan başlar, aynı akşam yıldızların çıkışıyla sona erer.

Bu orucu sadece adı Ester olanların tutması gerektiği inanışı yanlıştır. Hamile veya süt verenler hariç, sağlıklı ve bar/bat mitsvasını yapmış her Yahudi, Ester orucunu tutar. Ester orucu, her insanın sıkıntılı zamanlarında tüm kalbiyle Tanrı’ya dönüp O’na seslendiğinde Tanrı’nın onu görüp duyduğunu, onun yanında olduğunu hatırlatır.

Oruç günlerinin hedefi, düşüncelerimizi, konuşmamızı ve hareketlerimizi daha iyi hale getirmeye niyet etmemizdir. Kendini geliştirmek için gayret etmeden oruç tutan kişi, günün asıl anlamı ve amacını göz ardı etmiş olur.

23 Mart Cumartesi akşamı - 13 VeAdar akşamı

Megilat Ester'in okunması

Megila’yı kurallarına göre dinlemek/okumak mitsvası kadın erkek herkesi kapsar.  Megila, Purim’in başladığı akşam (bu sene 23 Mart Cumartesi akşamı) ve ertesi gün sabah duasında (24 Mart Pazar sabahı) beraha -dua söylenerek okunur.  

Megila’nın okunması o kadar önemlidir ki, bunun için Tora öğrenimi bile ertelenebilir.

Megila okunurken, kötü kalpli Aman’ın adı her geçtiğinde, çocuklar ellerindeki ‘kaynana zırıltısı’ oyuncaklarını çevirerek, yetişkinler ise ayaklarını yere vurarak, gürültü çıkarırlar. Bunun bir nedeni, Aman ve onun gibilerin isimlerini dünyadan silme mitsvasını yerine getirmektir.

Megilat Ester’in Tam Metni ve Açıklamaları:

http://www.sevivon.com/images/stories/kutuphane/kitaplar/megila.pdf

24 Mart Pazar - 14 VeAdar

Purim

Tanrı’nın doğal olaylar arkasında gizlenen Eli ile Aman’ın İsrailoğulları’nı yok etme planlarını tersine çevirmesi ve kurtuluşu getirmesinin kutlandığı Purim Bayramı, bayramın dokusunu yansıtan mitsvalar eşliğinde kutlanır. Megilat Ester’i okumak/dinlemek, Mişloah Manot, Matanat LaEvyonim, Mişte ve Dualara Al Anisim- mucizeler için- bölümünü eklemek (Detaylı açıklama üstte Kısa Kısa /Ne Yapılır bölümünde).

25 Mart Pazartesi - 15 VeAdar

Şuşan Purim

İkinci gün İstanbul’un da dahil olduğu surla çevrili şehirler için Şuşan Purim ‘de akşam (24 Mart Pazar akşamı) ve sabah (25 Mart Pazartesi sabahı), Megilat Ester bu sefer beraha söylenmeden okunur.

* Purim Nedir, Megilat Ester, Purim Alahaları, Purim Felsefesi, Bir Soykırım Girişimi Olarak Purim'in Çağrıştırdıkları, Ağır Ceza, Purim Tatlı Tarifleri, Purim Videoları

http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=40&Itemid=110

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş bilgiler okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem’den Megilat Ester, El Gid Para El Pratikante kitaplarından, www.sevivon.com, rabbisacks.org, sefaria.org, ou.org, www.chabad.org, https://rmbhcharities.com, https://ohr.edu, https://torah.org, https://njop.org sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır ve konu hakkındaki sayısız yorumlardan sadece bazılarını içermektedir. Toplulukların farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.