Şabat Para´da bahsedilen Para Aduma/Kızıl İnek ile arınma mitsvası gibi Hok tarzında insanın anlayış kapasitesini aşan mitsvaların yerine getirilmesi, Tanrı´ya olan inancı ve güveni simgeler. Bu yıl Şabat Para 30 Mart Cumartesi günüdür
Adar ayının (bu yıl ekli yıl olduğu için VeAdar ayının) başından Pesah’a kadar çoğu Şabat’ta okuduğumuz ek peraşalar (Tora bölümleri) ile spiritüel olarak Pesah Bayramı’nın ön hazırlıklarına başlamış oluruz.
Şabat Şekalim ve Şabat Zahor’dan sonra Dört Özel Şabat’ın üçüncüsü olan Şabat Para’da, Tora'nın 'Taase/Yap' şeklindeki mitsvalarından olan, Para Aduma /Kızıl İnek ile arınma mitsvasının anlatıldığı Tora bölümü okunur (Bamidbar 19:1-22).
Bu yıl Şabat Para 30 Mart Cumartesi günüdür.
Para Aduma-Kızıl İnek nedir?
“Tanrı’nın söylemek üzere emrettiği Tora hükmü budur. Bene-Yisrael’e konuş; Sana (Moşe) herhangi bir kusuru olmayan, üzerine boyundurluk geçirilmemiş tamamen kızıl bir inek getirsinler” (Bamidbar 19:2).
Para Aduma, Tora’da adı geçen, özel bir inek çeşididir. Bu inek kızıl renklidir ve Para Aduma ritüelinde kullanılabilmek için, aynı zamanda kusursuz, üç yaşından büyük, genç, doğum yapmamış, üzerine boyundurluk geçirilmemiş ve herhangi bir işte çalıştırılmamış olmalıdır. Ayrıca Bet Din tarafından, Tapınağın fonları ile Para Aduma ritüelini gerçekleştirmek için gerekli külleri hazırlamak amacıyla satın alınmış olmalıdır.
Para Aduma-Pesah bağlantısı
Pesah Bayramı’na yaklaşırken, Para Aduma ile arınma mitsvası ile Pesah arasındaki bağlantının çıkış yeri, Bet Amikdaş zamanında, Pesah’ta Tapınağa kurban getirebilmek, Pesah korbanından yiyebilmek için, kişinin manevi olarak arınmış, saf olması gerekliliğinin olmasıdır. Günümüzde bizler de bu Pesah’a hazırlanırken, bu özel Şabat’ta Para Aduma ile manevi arınmanın anlatıldığı Tora bölümlerini okuyarak, dinleyerek, internetten Rabilerimizin farklı yorumlarını bulmaya çalışarak bu peraşanın bize bugün ne anlatmak isteyebileceği üzerine düşünerek bu mitsvayı yerine getirebiliyoruz.
Para Aduma Ritüeli
“…herhangi bir kusuru olmayan, üzerine boyundurluk geçirilmemiş tamamen kızıl bir inek getirsinler… Koen, bir sedir dalı, bir zufa otu ve (bir miktar) kırmızı (yün iplik) alıp, (bunları) ineğin yanışına atsın” (Bamidbar- 19:2-19:6).
Tora’da belirtildiği şekilde, sedir dalı, zufa otu, kırmızı yün iplik eşliğinde yakılan kızıl bir ineğin külleri saf sularla karıştırılıp belli kurallara göre tame olan kişinin üzerine serpiştirilir, bu şekilde o kişinin manevi arınma işlemi gerçekleştirilir. Burada kullanmaya uygun olan inek tamamen kızıl renklidir, kusursuz, genç, doğum yapmamış, üzerine boyundurluk geçirilmemiş ve herhangi bir işte çalıştırılmamış olmalıdır.
Para Aduma ritüelinin mantığı
Para Aduma ile arınma töreni sırasında kızıl ineği yakan, küllerini toplayan ve seremoniyi gerçekleştiren herkesin arınmış ve saf halde olmaları gerekir. Tören Tora’nın belirttiği şekilde yerine getirildikten sonra ise; ölüyle temas etmiş olan kişi manevi olarak arınmış hale gelirken, törene iştirak edenler; Koen, korbanı yakan kişi, küllerini toplayan kişi, tame /manevi olarak kirli olurlar. Birinin ritüel olarak temizlenmesini sağlarken, prosedürü yapanların kirlenmesi, Para Aduma kanununu anlaşılamayan ve açıklanamayan, sadece Tanrı’ya olan inanç ve güven ile yerine getirilen bir mitsva sınıfına koyar. Gelmiş geçmiş en bilge kişi; Haham mikol Aadam olarak adlandırılan Kral Şlomo’nun, “Bilge olacağım dedim, ama bu beni aşıyordu” (Vaiz 7:23) sözlerini, Midraş Raba, şöyle açıklar: “Tora’nın bütün emirlerini kavradım. Ama Para Aduma ile ilgili bölümü dikkatle gözden geçirip, araştırmama ve sorgulamama rağmen, bunu bilgece anlayabileceğimi sansam da bu beni aşıyordu.”
Mantığını anlamasak da
Para Aduma ile ilgili kurallar, hahamlar tarafından ‘Hukat A-Tora/Tora’nın Hükmü’ kavramının en temel örneği olarak tanımlanır. Hok (çoğulu hukim), Tora’daki mitsvalar içinde insan mantığıyla açıklanamayacak olan kurallardır.
Hok tarzı kuralların en belirgin olanı Para Aduma/Kızıl İnek’tir.
Kendileri tamamen arınmış olan kişiler, tame/manevi olarak kirli olan kişiyi arındırdıktan sonra, kendileri tame duruma geçerler. Birini temizlerken, prosedürü yapanların kirlenmesi, Para Aduma kanununu anlaşılamayan ve açıklanamayan, sadece Tanrı’ya olan inançla yerine getirilen bir mitsva sınıfına koyar.
Para Aduma gibi Hok tarzında, insanın anlayış kapasitesini aşan mitsvaların yerine getirilmesi, Tanrı’ya olan inancı ve güveni simgeler. Tüm İsrailoğulları’nın Tora’yı alırken dedikleri gibi, biz de hok tarzı mitsvalarla karşılaştığımızda “Naase Venişma/Yapacağız ve Dinleyeceğiz” (Şemot 24:7) yani ‘önce Tanrı’nın emirlerine itaat edeceğiz, sonra anlamaya çalışacağız’ diyoruz.
Para Aduma ritüeli gibi; (kilayim*) yün ve ketenin, farklı meyvelerin tohumlarının birbirine karıştırılma yasağı, et ile sütün birbirine karıştırılma yasağı, çocuğu olmadan ölen bir adamın dul karısının, merhumun erkek kardeşi le evlenerek onun adını devam ettirmesi (halitza*), Yom Kipur’da Azazel’e gönderilen keçi (seir hamiştaleah*) de açıklanamayan ama Tanrı inancı ile yerine getirilen hok/hüküm tarzı mitsvalardan bazılarıdır.
Tanrısal nedenler ebedidir
Para Aduma kurallarının mantıkla açıklanamadığı doğrudur ama bu, Tanrı’nın bir hükmüdür. Mitsvaların İsrailoğulları’na verilmesinin nedeni, tüm insanlığın bu yolla gelişebilmesini, ilerleyebilmesini ve daha iyiye gitmesini sağlamaktır. Mitsvaların her zaman mantıklı gelecek bir açıklaması olmayabilir, her mitsvanın her bölümü bir sebebe bağlı olmayabilir. Mitsvaları açıklarken, bu mitsvaların bizlere sağladığı faydalardan bahsetmek, mitsvalar sanki bu faydaları yüzünden yerine getiriliyormuş gibi yanlış anlaşılmalara sebep olabilir. Çünkü bu tarz açıklamalar, yaşanılan dönem ve kültürün görüşünü yansıtır ve dönem, kültür, yer değiştikçe gelişebilecek farklı görüşler, önceden kurulan mantığın geçerliliğini tehlikeye sokar. Mitsvalar hiçbir zaman sağladıkları direkt faydalar ile açıklanmamalıdır, çünkü bu kavramlar geçici, buna karşılık mitsvalar ve mitsvaların arkasındaki Tanrısal nedenler/ ta’amei amitsvot ebedidir.
Para Aduma gibi Hok tarzı nedeni anlaşılamayan mitsvalardan bazıları
*Kilayim: Tora, yün ve ketenin, farklı tür hayvanların ve farklı tohumların karıştırılmasını yasaklar: “Hükümlerim’i gözetmelisiniz. Hayvanını melez üretme amacıyla çiftleştirme. Tarlanı melez ürün ekecek şekilde ekme. Üzerinde, şaatnez karışımı içeren bir giysi olmamalıdır” (Vayikra 19:19) ve “Şaatnez/yün ve ketenin birlikte örüldüğü bir giysi giyme” (Devarim 22:11); bunun yanında yün tzitzitli keten bir giyeceğe izin verir.
*Et ile sütün birbirine karıştırılma yasağı: “Eti, annesinin (sütü bile olsa,) sütle pişirme (Şemot 23:19; 34:26 Devarim 14:21).
*Halitza: Tora, ağabeyin veya erkek kardeşin eşiyle evlenilmesini yasaklar: “Kardeşinin karısıyla birlikte olamazsın; bu, kardeşine karşı cinsel bir suçtur” (Vayikra 18:16) ve “Bir adam, kardeşinin karısını alırsa, kabul edilemez bir ilişkidir bu” (Vayikra 20:21). Fakat çocuğu olmadan öldüğü takdirde: “Kardeşler birlikte yaşarlarken, onlardan biri ölürse ve çocuğu yoksa ölenin karısı dışarıya gidip yabancı bir erkeğin karısı olmayacaktır. Kayınbiraderi onunla birlikte olacak ve böylece onunla evlenerek ona karşı kayınbiraderlik görevini yerine getirecektir” (Devarim 25:5).
*Seir Hamiştaleah: “Bu-yılda bir kez Bene Yisrael adına tüm hataları için onarım sağlaması-sizin için ebedi bir kanun olacaktır” (Vayikra 16:34). Yom Kipur’da İsrailoğulları’nın günahlarına kefaret sağlaması için Azazel’e götürülen keçi, tüm ulus için kefaret sağlarken, onu Azazel’e götüren kişi ritüel olarak kirli/tame sayılır. “Tekeyi Azazel’e götüren, giysilerini mikveye daldırır; bedenini de mikveye daldırdıktan sonra kampa gelebilir” (Vayikra 16:26).
Kısa kısa ŞABAT PARA
İsmi: Şabat Para. Para- inek, düve; aduma-kırmızı, kızıl anlamına gelir. Bu özel Şabat’ta Para Aduma/Kızıl İnek ile arınma mitsvasının anlatıldığı Tora bölümü okunduğu için bu isimle anılır.
Nerede bahsedilir? Bamidbar 19:1-22 (Hukat Peraşası), en üst düzeyde manevi kirlilik-tuma kaynağı olan bir insan cesediyle temastan veya onunla aynı odada bulunmaktan kaynaklanan manevi kirlilikten arındırmak, kişiyi manevi saflığına geri döndürmek için yerine getirilen Para Aduma ritüelinden bahseder.
Bugün ne yapılır? Bu Şabat okunacak normal haftanın peraşasına (bu yıl Tsav’a) ek olarak, Para Aduma ritüelinin anlatıldığı Bamidbar 19:1-22 (Hukat Peraşası) ayrı bir Sefer Tora’dan okunur. Peygamberler kitabından da Şabat Para’ya ait aftara Ezekiel 36:16-36 bölümü okunur.
Neden bugün? Kutsal Tapınak Bet Amikdaş zamanında Pesah’ta Tapınağa korban getirebilmek ve Pesah korbanından yiyebilmek için kişinin manevi olarak arınmış, saf olması gerekmekteydi. Pesah yaklaşırken atalarımızın Pesah korbanı ile ilgili mistvaları yerine getirmeleri gibi biz de Para Aduma/Kızıl İnek ile arınma mitsvasını, anlatıldığı Tora bölümünü okuyarak, bu mitsvanın bize bugün için ne anlatmak istediğini, hayatımıza neler katabileceğini düşünerek yerine getiriyoruz.
Günümüzdeki anlamı: Bazı mitsvaları, arkasındaki nedenleri anlamadan yerine getirmemiz, gözü kapalı bir şekilde itaat ve bağlılık değil, Tanrı’ya güven anlamına gelir. Arkasındaki nedenleri anlamadan yerine getirdiğimiz mistvaları kendimizi geliştirmek adına sorgulayabiliriz, çünkü Yahudilik öğrenerek, anlayarak, düşünerek, içselleştirilerek gelişen bir itaat ve bağlılığa önem verir.
Yine de Yahudiliğe uygun şekilde soru sormanın üç şartı vardır. R. Jonathan Sacks, bu şartları şöyle açıklıyor: “İlk şart, sorunun gerçekten bir şey öğrenmek amacıyla sorulmuş olması; şüphelenmek, alay etmek, küçümsemek veya reddetmek için olmamalıdır.
İkinci şart, anlayışımızın sınırlı olduğunu kabul etmemizdir. Her şey o belirli zaman için anlaşılır olamayabilir. Yirminci yüzyılın başında, bilim insanları neredeyse bütün büyük keşiflerin yapılmış olduğuna inanıyordu. Sonraki yüzyılda Einstein’ın görecelik teorisini, Heisenberg’in belirsizlik ilkesini, Gödel’in teorisini, evrenin ‘Big Bang’ kökeninin kanıtını, DNA’nın keşfi ve insan genomunun kodunun çözülmesini hayal bile edemeyenler vardı. Bu gerçekler bizde bir tevazu uyandırmalıdır. Bilime sıkı sıkıya bağlı kalmak bile zaman testinden geçmeyi garantilemez.
Yahudilikte bizim bir şeyi anlamıyor olmamız, onun anlaşılmaz olduğunu göstermez. Yahudi hayatının özelliklerini bir kuşak ‘çok zor’ olarak tanımlarken, diğer nesil aynı özellikleri her şeyden daha anlamlı ve rahat bulabilir. İnanç, sorulara karşı değildir, ancak sadece anlayabildiğimiz şeylerin var olabileceğine inanan sığ düşünce şekline karşıdır.
Üçüncüsü, söz konusu Tora ise, yaşayarak öğrenilir ve yaparak anlaşılır. Müzik dinleyerek müziği anlamayı öğreniriz. Edebiyat okuyarak edebiyatı takdir etmeyi öğreniriz. Şabat’ı layığıyla yaşamadan Şabat’ı anlamanın bir yolu yoktur, Yahudiliğin aile saflığı kurallarını gözetmeden, bunların bir evliliği nasıl güçlendirdiğini anlamanın hiçbir yolu yoktur. Yahudilik, tıpkı müzik gibi, yalnızca içine girilince anlayabileceğimiz bir şeydir.
Bu açılar göz önüne alındığında Yahudilik, akla değer veren, soruları teşvik eden ve bizi en üst düzeyde entelektüel titizliğe yönelten bir inançtır. Saygı ile sorulan her soru, Tanrı’ya doğru bir yolculuğun başlangıcıdır.”
Dört Peraşa-
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem’den Teilim, Şemot ,Vayikra, Bamidbar, Yahudilik Ansiklopedisi ve JPS-Jewish Study Bible, Tevrat-Tora-Neviim-Ketuvim kitaplarından ve www.ou.org, sefaria.org, chabad.org, https://ajr.edu, rabbisacks.org, www.sevivon.com, www.wlcj.org, www.jtsa.edu sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır ve konu hakkında farklı kaynaklardan bulunabilecek sayısız yorumdan sadece bazılarını içermektedir. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
