Tanrı, Mısır Ülkesinde Moşe ve Aaron´a konuşarak şöyle dedi: “Bu ay sizin için ayların başı olacak. Yılın ayları açısından bu ay sizin için birincidir” (Şemot 12:1-2). Bu yıl Şabat Ahodeş 6 Nisan Cumartesi günüdür.
Şevat ayının sonunda başlayan ve o Şabatlarda okunan özel peraşalarda (özel Tora bölümlerinde) anlatılanların verdiği güncel hayat mesajlarıyla bizi adım adım Purim ve Pesah’a hazırlayan Dört Özel Şabat- Dört Özel Peraşa- Arba Peraşiyot’un dördüncüsü; Ay’ın Şabat’ı Şabat Ahodeş’tir.
Nisan ayının başı-Roş Hodeş Nisan’dan önceki Şabat (veya ayın başı Roş Hodeş Şabat’a geldiğinde Roş Hodeş Nisan) Şabat Ahodeş’tir.
Bu yıl Roş Hodeş Nisan 9 Nisan Salı gününe geldiği için, ondan önceki Şabat; Şabat Ahodeş 6 Nisan Cumartesi günüdür.
Tanrı, Mısır Ülkesinde Moşe ve Aaron’a konuşarak şöyle dedi: “Bu ay sizin için ayların başı olacak. Yılın ayları açısından bu ay sizin için birincidir” (Şemot 12:1-2).
Nisan ayının 1’i-Roş Hodeş Nisan, Yahudi halkı için çok önemli ve tarihi bir gündür. Bu gün, Yahudilere bir halk olarak ilk mitsvaları verilir: ‘Yeni Ay’ı İlan Etme’ mitsvası.
Yorumcular, bu mitsva ile Tanrı’nın Yahudilere zaman üzerinde bir hâkimiyet verdiğine dikkat çeker. O andan itibaren, bayramların tarihsel döngüsü, takvim, ancak ‘Yeni Ay’ ilan edildikten sonra var olabilecekti.
Hanuka Bayramı’nda hatırladığımız gibi, Yahudileri asimile etmek isteyen Suriyeli Yunanlıların şiddetle yasaklamaya çalıştıkları üç mitsvadan biri, Roş Hodeş mitsvasıydı. Yahudilerin düşmanları, Yeni Ay ilanının, onların özgür bir Tora Halkı olarak yaşayabilmeleri için ne kadar önemli olduğunun bilincindeydi.
Bir takvimin düzenlenmesi, toplu veya kişisel her türlü özgürlüğün temel noktasıdır. Bir köle, kendi zamanının hâkimi olamaz. Günlük hayatımıza baktığımızda, biz de kendi haftalık takvimimizi yaparken, kendi zamanımız üzerindeki hâkimiyetimizi belirtmiş oluruz: İş zamanımız, dinlenme zamanımız, kendimizle olan zamanımız, tatilimiz, aile ve arkadaş zamanımız, iş-sosyal hayat dengemiz. Bu da zamanın değerini takdir etmemize, zamana saygı göstermemize, zamanda bir iz bırakmamıza olanak sağlar. Bu yüzden Yahudi takviminin aylarının başlangıcının, serbest bırakılma ve kurtuluş ayı olan Nisan olması çok anlamlıdır. Hayatımızda zamanımıza hakim olmamızı engelleyen, kendi kendimize koyduğumuz esaretlerimizin farkında olmamız ve zamanımızı dengeli ve optimal şekilde değerlendirmemiz için bugün şimdi harekete geçmemiz gerektiği mesajını verir.
Roş Hodeş-Yeni Ayın Başı'nın ilanı eskiden nasıl yapılıyordu?
Şemot kitabının yorumlarını içeren Mehilta’da, Tanrı’nın Moşe’ye yeni ayı, tam doğduğu anda gösterip “Ay yeniden doğduğu zaman, bunu yeni bir ayın başlangıcı olarak kaydet” dediği yazar.
Bu mitsva, iki görgü tanığı gerektirirdi. Bu kişiler, Bet-Din’in (Dini Konsey) karşısında ayın, gece gökyüzünden kaybolduğu zamandan sonra, ‘ilk olarak’ yeniden ortaya çıktığı, küçücük gümüş halini gördüklerine dair tanıklık ederlerdi. Ancak ondan sonra Bet-Din, yeni ayın başladığını resmi olarak ilan edebilirdi.
Günümüzde Roş Hodeş ilanı
Dördüncü yüzyılda bilge Hillel II ve Hahamlar Kurulu, günümüzde de takip edilen lunisolar(hem ayın hem güneşin hareketlerini uzlaştıran) daimi Yahudi takvimini oluşturdu ve ondan sonra ayın başı/Roş Hodeş günleri bu takvime göre hesaplanmaya başladı.
Sefarad geleneklerine göre, Roş Hodeş gününden önceki Şabat -Şabat Mevarehim- sabah duası sırasında sinagoglarda ‘Yeni Ay İlanı Duası/Birkat Ahodeş’ yapılır. Bu duada, herkese yeni ay için sağlık, mutluluk, bereket, şifa, iyi haberler, korunma bağışlanmasının Tanrı’nın İsteği-Yei Ratson olması dilekleri ifade edilir. Bu güzel dualar Nisan ayının ilk gününden-Roş Hodeş Nisan’dan önceki Şabat, bu yıl 6 Nisan Cumartesi dile getiriliyor.
Yine İstanbul Sefarad geleneklerine göre, Yahudi takviminde ayın 7’si ile 15’i arası, sinagogda veya evde, ayın görülebileceği bir yerde; Birkat Alevana/ Yeni Ay duası yapılır. Bu duada, güneşi, ayı, yıldızları, gökcisimlerini, gökleri, suları, her şeyi yaratan ve yarattıklarına işlevlerini veren Yüce Tanrı kutsanır.
Bunun yanında tüm Roş Hodeş yemeklerinden sonra Birkat Amazon duası içinde, Yaale Veyavo söylenir. Ayrıca Arvit, Şahrit ve Minha’daki Amidalar’da da Yaale Veyavo okunur. Sadece Musaf’ta söylenmez. Roş Hodeş’te Şahrit Amidası’ndan sonra Alel duası okunur.
Roş Hodeş ve kadınlar
Menorat AMaor, üç ana bayramımızın her birinin, bir atamızı simgelediğini açıklar. Pesah, Avraam’ı temsil eder, çünkü melekler Avraam’a bir oğlu olacağı müjdesini Pesah’ta verir. Tora’nın verildiği Şavuot, Yitshak’ı simgeler, çünkü Tora verilmeden önce, bu muazzam olayın habercisi olarak çalınan şofar, Yitshak’ın yerine korban edilen koçun boynuzundan yapılmıştır. Sukot ise Yaakov’u temsil eder, çünkü Tora’da Yaakov’un Sukot adını verdiği yerde çadırlar yaptığı yazılıdır. Ancak birileriyle ilişkilendirilen bayram zamanları, sadece bu üç ana bayramımız değildir. Aslında ilk başlarda, on iki ayın her biri İsraeloğulları’nın bir kabilesini temsil eder ve onlarla anlamlandırılırdı. Kabileler, altın buzağı günahını işleyince bu ‘bayram’ onlardan alınır.
Altın buzağı olayında, kadınlar içsel sezgileri ile bunun Tanrı Yolu’ndan sapma olduğunu hisseder ve buna hiçbir şekilde iştirak etmezler. Erkekler eşlerinden, altın takılarını vermelerini istediklerinde, kadınlar Tanrı’ya olan inançları ve Moşe Rabenu’ya olan bağlılıkları ile, onlara takılarını vermezler, kendi takılarını veren erkeklerin bu davranışlarını da onaylamazlar. Kadınlar ayrıca altın buzağı yapıldıktan sonra, bunun uğruna yapılan şölen ve şenliklere de katılmazlar. Bunun sonucunda Roş Hodeş, bayramı, bunu gerçekten hak eden, altın buzağı olayına hiçbir şekilde karışmamış olan İsrael’in dürüst kadınlarına ödül olarak verilir.
Günümüzde kadınlar Roş Hodeş’i farklı şekillerde kutlar. Kimi kadınlar sabah sinagoga gidip dua eder, yeni giysiler giyer. Roş Hodeş sofralarını güzelleştirmeye özen gösterir, temiz örtü koyar, bayram onuruna masaya farklı bir şey ekler. Ayrıca cemaatimizde oluşturulan Roş Hodeş kadın grupları bir araya gelerek bu özel günde birlikte olur, birlikte Teillim ve dualar okur, Tora çalışır, konu ile ilgili konuşmalar düzenler.
Roş Hodeş, ayın küçülüp yok olduktan sonra, yeniden doğuşunun, yenilenmesinin, ebediliğin ve devamlılığın kutlanmasıdır. Yahudi milleti ne kadar küçülse ve hatta gözle görülemeyecek hale gelse de, tarihte Miryam, Şifra, Pua, Ester, Yeudit, Yael, Mısır’daki İbrani kadınların ve benzeri birçok olayda yaşananların da gösterdiği gibi, Yahudi kadınının kararlılığı ve sarsılmaz inancı sayesinde her zaman yeniden doğacak, yenilenecek ve yükselişe geçecektir. Talmud, Yahudi halkının, Mısır esaretinden erdemli kadınların liyakati sayesinde kurtarıldıklarını yazar. Rav Menachem Mendel (Rebbe) ve Arizal da yüzyıllar önce, gelecekteki son kurtuluşun yine Yahudi kadınları sayesinde gerçekleşeceğini önemle vurgulamıştır.
Özel bir ay: Nisan
Nisan ayı, Yahudi ‘zamanının’ doğuşunu simgeler ve Tora’da ‘Ayların Başı’ olarak belirtilir. Kralların saltanat döneminin başlangıcı ve Yahudi aylarının başlangıç noktasıdır. 1 Nisan, birinci ayın başlangıcıdır ve diğer aylar Nisan’a göre sıralanır. Birinci ay Nisan, ikinci ay İyar, üçüncü ay Sivan vb. gibi.
Yahudi takviminde tüm ay boyunca Tahanunim/Tanrı’dan af dilemek için edilen yakarış duaları okunmayan tek ay Nisan’dır. Nisan’ın neredeyse tamamı, mutlu günlerden oluşur.
1 Nisan, Mişkan’ın Tanrı hizmetine açıldığı ve ayın başından itibaren her gün bir kabilenin başkanının Mişkan’a korban getirdiği, bu günlerin mutlulukla kutlandığı özel bayram günleridir. Bundan kısa bir süre sonra Pesah zamanı gelir. Pesah’ın bitiminden gelecek Roş Hodeş’e kadar çok kısa bir zaman kalır, bu şekilde Nisan ayının tamamına yakını mutlu günlerden oluşur.
İlk kurtuluşun gerçekleştiği Nisan, gelecek kurtuluşun da gerçekleşeceğine inanılan aydır.
Senede bir kez söylenen özel bir dua
Nisan, baharı simgeler, senede bir kere yapılan ve tercihan Nisan ayında çiçek açan en az iki meyve ağacı görüldüğünde söylenen özel dua: “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam, Şelo Hiser Baolamo Kelum, Uvara Vo Beriyot Tovot, Veilanot Tovim, Leanot Baem Bene Adam/Kutsalsın Sen Tanrı’mız Evren’in Kralı, dünyasında hiçbir şeyi eksik etmeyen ve içinde insanoğlunun yarar sağlaması için güzel varlıklar ve faydalı ağaçlar yaratan.”
Kısa Kısa ŞABAT AHODEŞ
İsmi: İbranice Hodeş ay, AHodeş ay’ın, Şabat Ahodeş de Ay’ın Şabat’ı anlamına gelir. Burada bahsedilen ay, herhangi bir ay değil, ayların başı Nisan ayıdır. Ay’ın Şabat’ı/ Şabat Ahodeş, Nisan ayından hemen önceki Şabat (veya Roş Hodeş Nisan Şabat’a rastlarsa Şabat Roş Hodeş Nisan) günüdür.
Nerede bahsedilir? Tora’da, Şemot 12:1-20 bölümünde Nisan ayı için söylediği “Bu ay sizin için ayların başı olacak. Yılın ayları açısından bu ay sizin için birincidir” sözleri ile Tanrı, Nisan ayının ayların başı olduğunu belirtir.
Bugün ne yapılır? Bu Şabat okunacak normal haftanın peraşasına (bu yıl Şemini peraşasına) ek olarak ayrı bir Sefer Tora’dan Ahodeş Peraşası (Şemot 12:1-20) okunur. Şabat Ahodeş’te okunan aftara Yehezkel 45.bölüm de Roş Hodeş, Nisan ayı, Pesah korbanı gibi Ahodeş peraşasına paralel konulardan bahseder.
Ahodeş Peraşası ne anlatır? Bu haftanın peraşasına (bu yıl Şemini peraşasına) ek olarak okunacak Ahodeş Peraşası (Şemot 12:1-20); Tanrı’nın, Mısır’dan çıkıştan iki hafta önce Moşe ve Aaron’a söylediklerinden bahseder: Yahudi halkına verilen ilk mitsva olan Roş Hodeş/Yeni Ay konsepti ile oluşturulacak Yahudi takviminde Nisan ayının ‘ayların başı’ olarak kabul edilmesi, Nisan ayının 10’unda her ev halkının korbanlık, bir yaşında bir davar edinilmesi ve bu korbanlığın 14 Nisan’a kadar gözetimde tutulması, 14 Nisan akşamı korban olarak kesilip kanının kapı pervazlarına ve kirişlerine sürülmesi anlatılır. Buna ek olarak daha sonra kesilen korbanlığın matsa ve acı otlar ile Pesah korbanı olarak yenilmesi, kapı pervazlarına korban kanı sürülmüş olan evlerin, behorların ölümü belası sırasında atlanacağı, bu günün nesiller boyunca hatırlanacağı belirtilir. Bunun yanında yedi gün boyunca mayalı gıdalar tüketmekten kaçınılması ve bunun bir gün öncesinde evlerin mayadan tamamen temizlenmesi, yedi gün boyunca evlerde kesinlikle maya bulunmaması gerektiğinden söz edilir.
Bugün için mesajı: ‘Roş Hodeş /Yeni Ay’ın ilanı, zaman üzerinde hâkimiyet sağlamanın yanı sıra, Yahudilerin değişim, yenilenme, yeniden doğuş, gelişim ve yükseliş potansiyelini simgeler. Çünkü Ay, Yahudi Halkı’nı sembolize eder. Ay, yükselip sonra küçülerek yok olduğu gibi, bir anda karanlıklardan çıkar, doğar ve tekrar yükselişe geçer. Ay, ümidi; bir geçmiş olduğu gibi, bir de gelecek olduğuna dair inancı temsil eder. Bu hareketlilik, Yahudilerin üstüne gelebilecek herhangi bir negatif hükmün geçici olacağını, Yahudilerin tarih sahnesinden zaman zaman yok olur gibi görülmelerine rağmen, bunun geçici olacağını, bir süre sonra Yeni Ay gibi tekrar ortaya çıkacaklarını ifade eder.
*Dört Peraşa-
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem’den Şemot, Vayikra, Yahudilik Ansiklopedisi, Sidur Kol Yaakov, Pirke Avot kitaplarından ve www.ou.org, www.sevivon.com, www.chabad.org, https://torah.org, https://www.hineni.org.au/, https://www.jewishdowntown.org, https://aish.com, https://emanuel.org.au, https://www.upj.org.au, https://tbelancaster.org sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
