Seder, düzen anlamına gelir. Bu düzenin içinde, Agada okunur, dört bardak şarap manevi amaçla içilir, Mısır esareti ve kurtuluştan bahseden hikâyeler anlatılır, simgesel yiyecekler yenilir, şarkılar söylenir ve diğer Pesah gelenekleri yerine getirilir. Diaspora´da yaşayan Yahudiler Pesah Seder gecelerini bu yıl 22 Nisan Pazartesi akşamı ve 23 Nisan Salı akşamı gerçekleştiriyor.
On Emir’in ilki olan Mısır’dan Kurtuluş, Yahudi inancının temelini oluşturur. Teatral bir ambiyans içinde geçen, çocuklar başta olmak üzere ailenin tüm fertlerinin rol aldığı Seder ve özellikle Pesah olaylarının anlatıldığı Agada’nın derin öğretileri sadece Seder akşamları ve Pesah döneminde değil, bir Yahudi’ye hayatı boyunca yol gösterir; benliğini, kişiliğini şekillendirir, içine işler. Agada Mısır’dan Çıkış olaylarını bir hikâye çerçevesinde sunarken aslında mucizelerin sadece denizin yarılması olmadığını, fark etmesek de her gün birçok mucizeye tanık olduğumuzu, soru sormanın ve sormaya teşvik etmenin eğitimin temeli olduğunu, farklılıklarımızla aynı masanın etrafında oturmamızın mümkün olduğunu, düşmanımız bile olsalar Tanrı’nın yarattığı varlıkların başına gelen felaketlere karşı hassas olmamız gerektiğini ve daha birçok değerli öğretiyi anlatır. Bizler de Agada’nın öğretilerini akılda tutarak Pesah’ın ikinci akşamından itibaren sayılmaya başlanan Omer’in kişisel gelişim üzerine etkilerini idrak etmeye ve içselleştirmeye çalışır, kendi kısıtlamalarımızdan -kendi Mısırlarımızdan- çıkışı Tanrı’nın yardımıyla hayatımızın her gününde gerçekleştirebileceğimizin güveni ve bilinciyle yeni başlayan her güne yeni bir ümitle uyanır, Pesah öğretilerini hayata geçirerek dünyaya ışık olma misyonunu yerine getirmeye çalışırız.
Seder gecelerini kendimiz ve masamızın etrafındakiler için keyifli ve anlamlı bir hale getirebilmek de kapsamlı bir ön hazırlık gerektirir. Bu kadar önemli öğretiler içeren Seder ve Agada konuları hakkında fikir sahibi olmak için Pesah’tan önce Agada kitabına göz gezdirip ortaya atılabilecek konuları işaretlemek, bunlar hakkında önce kendimizi bilgilendirip sonra masadakiler ile paylaşmak ve kendi bulabileceğimiz birçok yaratıcı şekilde Seder gecelerini interaktif bir deneyim olarak yaşayabilir ve yaşatabiliriz.
Pesah Sederindeki mitsvalar
Pesah Sederindeki mitsvalardan ilk ikisi direkt Tora’dan gelir. Diğer üçü ise Rabiler tarafından uygulamaya konulmuştur.
Pesah Sederi nedir?
Seder, düzen anlamına gelir. Bu düzenin içinde, Agada adlı kitap okunur, dört bardak şarap manevi amaçla içilir, Mısır esareti ve kurtuluştan bahseden hikâyeler anlatılır, simgesel yiyecekler yenilir, şarkılar söylenir ve diğer Pesah gelenekleri yerine getirilir.
Agada’da yazıldığı gibi “Her nesilde kişi kendisini sanki Mısır’dan o çıkmış gibi göstermekle yükümlüdür.” Atalarımız Avraam, Yitshak ve Yaakov’un hikâyeleriyle başlarız ve Yahudilerin Mısır’a inişini anlatır, çektikleri acı ve zulmü hatırlarız. Tanrı’nın Firavun ve Mısırlılara getirdiği on belayı anlatırken mutluluğu simgeleyen şarabımızdan eksiltir, düşmanımız bile olsalar, bize eziyet etmiş bile olsalar, başkalarının başına gelen felaketlere sevinmediğimizi belirtiriz. Yahudilerin Mısır’dan ayrılıp Kızıldeniz’i geçerken Tanrı’nın mucizesi ile suların yarılıp Yahudilerin geçmesine izin vermesine, sonra tekrar Mısırlıların üzerine kapanmasına tanıklık ederiz.
Yediğimiz acı yiyeceklerle atalarımızın çektiği acıları ve yoksulluğu deneyimler, sonrasında Mısır’dan Çıkışı ve özgür bir halk haline gelmemizi ziyafet ve kralların yaptığı gibi yastıkların üzerine yaslanarak, maneviyatla dolu dört bardak şarap (veya üzüm suyu) içerek kutlarız.
Mısır’dan Çıkış, İsraeloğulları’nın hazırladıkları hamurun kabarmasını bile bekleyemeyecekleri bir hızla gerçekleşir. Matsalar bayramı/ Hag AMatsot’ta bu mucizeyi anmak için beş çeşit tahılın birinden ve mayalanmadan yapılmış matsa yeriz. Geleneksel olarak kereviz yaprağından oluşan karpas’ı tuzlu suya batırıp sallayarak İsraeloğulları’nın Mısır’da döktükleri gözyaşlarını, acı otlar, geleneksel olarak marul yiyerek de köleliğin acısını hatırlarız.
İsraeloğulları’nın esaretleri sırasında eziyet çekerken kullandıkları harcı sembolize eden elma, ceviz, hurma ve şaraptan yapılmış haroset yeriz. Seder tabağında yer alan kuzu kolu/zeroa ile Bet Amikdaş’ta korban olarak sunulan kuzuyu, haşlanmış katı yumurta betsa ile Pesah, Şavuot ve Sukot bayramlarında Bet Amikdaş’ta sunulan bayram korbanı/Korban Hagiga’yı hatırlarız.
SEDER
PESAH BAYRAM MUMLARI 22 Nisan Pazartesi akşamüstü güneş batmadan önce beraha söylenerek yakılır. “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Şel Yom Tov/Bizleri mitsvaları ile kutsayan ve bizlere Yomtov mumlarının yakılması mitsvasını veren Evren’in Efendisi Tanrı’mız Sen Mübareksin.”
ŞARAP: Seder’de (ve Pesah süresince) sadece Kaşer Lepesah /Pesah’ta kullanmaya uygun şarap kullanılır.
SEDER TABAĞI/ Sembolik yiyeceklerin dizilişi
Masanın ortasına konulan Seder tabağı/tepsisinin üzerindeki sembolik yiyeceklerin her biri Mısır’dan Çıkış olaylarıyla ilgilidir. Tepsiye önce üç matsa, sonra sırasıyla zeroa/ateşte kızartılmış kuzu kolu, betsa/haşlanmış yumurta, maror/marul, haroset ve karpas/kereviz yaprakları yerleştirilir.
Matsa: Hiç kırığı olmayan üç matsa, üzeri örtülü olarak tepsiye yerleştirilir.
Karpas: Kereviz, maydanoz, turp yaprağı-ve tuzlu su veya Kaşer Lepesah sirke.
Kereviz, marul, maydanoz vb tarzı toprakta yetişen sebzelerin içlerindeki olası minik böceklerden tamamen temizlenebilmesi için kaşer sirke veya tuzlu suda bekletilmeleri gerekir.
Maror: Acı otlar.
Haroset: Geleneksel olarak ezilmiş elma, kuru üzüm, tarçın, hurma ve kırmızı şaraptan oluşan karışım.
Zeroa: Yanmış kuzu kolu.
Betsa: Haşlanmış katı yumurta
Agada kitabı/Anlatı:
“O gün çocuğuna anlatacak, ‘Mısır’dan çıkışım sırasında, Tanrı benim için tüm mucizeleri işte bunun uğruna yaptı’ diyeceksin” (Şemot 13:8).
Anlatı anlamına gelen Agada, Tora’daki “Veigadta levinha/ Çocuğuna anlatacaksın” mitsvası gereğince, Pesah olaylarının anlatılmasından esinlenerek adlandırılmıştır.
Agada’nın masa etrafındakilerin anlayacağı bir şekilde okunması, her daim güncel öğretilerinin de anlaşılmasına ve Agada’nın derin mesajları üzerine fikir alışverişi yapılabilmesine yardımcı olacaktır.
Agada kitabı takip ederek Seder’in 15 adımı her adımla ilgili beraha/uygulamalar yerine getirilerek yapılır. (Agada KitabınınTamamı- yazdırılabilir şekil: http://www.sevivon.com/images/stories/kutuphane/kitaplar/agada.pdf )
Agada’nın en önemli öğeleri çocuklar ve sorulardır. Gelen soru olursa, ara verilir, soru cevaplandırılır, ondan sonra Agada’nın okunmasına devam edilir.
Kadeş: Kiduş berahası okunur. Birinci bardak şarap, sola yaslanarak içilir. İkinci bardak şarap doldurulur.
Urhats: Eller berahasız olarak (el yıkama duası yapmadan) yıkanır.
Karpas: Kereviz, maydanoz veya turp yaprağı gibi bir ot, tuzlu su/ Kaşer Lepesah sirkeye batırılıp Aadma berahası söylendikten sonra çok az bir miktar yenir. Ve beraha söylerken daha sonra yenecek marul da akılda tutulur.
Yahats: Üç matsadan ortada olanı bölünür, yarısı Afikoman-son lokma için saklanır.
Magid: Mısır’dan Çıkış öyküsünün anlatılması.
A Lahma Anya- matsalara bakarken Mısır'daki olayları görsel bir şekilde hatırlarız. Magid’in sonunda, ikinci bardak şarap, sola yaslanarak içilir.
Rohtsa-Netilat Yadayim: Yemekten önce, eller, ‘dua edilerek’ yıkanır.
Motsi: Amotsi duası edilir.
Burası, Pesah süresince matsa yemek zorunluluğunun olduğu zamandır. Ekmek berahasının neden matsa berahasından önce neden okunduğu konusunda birçok açıklama vardır. Talmud’a göre, “Her zaman yapılan, dönem dönem yapılandan önce gelir” (Berahot 51b). Bu nedenle, tüm ekmekler için söylenen Amotsi berahası, Pesah’a özgü olan özel matsa berahasından önce gelir.
Matsa: Matsa duası edilir, sola yaslanarak matsa yenilir.
Maror: Harosetle birlikte marul yaprağı sola yaslanmadan yenir.
Koreh: Sandviç-matsa, otlar ve haroset bir sandviç haline getirilir, sola yaslanarak yenir.
Şulhan Oreh: Bayram yemeğinin yenmesi. Yemekte çoğunlukla yeni bir hayatı sembolize eden yumurta yenilir.
Tsafun: Ortadaki matsadan ayrılmış Afikoman’ın yenmesi. Afikoman, yoruma göre, Seder’de yenilen son yemek olan Pesah sunusunun anısına, sola yaslanarak yenir. Bundan sonra artık son iki bardak şarap ve sudan başka bir şey yenilip içilmez.
Bareh-Birkat Amazon: Yemekten sonra, üçüncü kadeh şarapla şükür ve kutsama duası yapılır ve berahadan sonra, sola yaslanarak içilir. Dördüncü bardak şarap doldurulur. Beşinci bir bardak Peygamber Eliyau Anavi için Seder masasına yerleştirilir. Eliau Anavi’nin, Maşiah’ın geldiğini, bir Pesah akşamı anons edeceğine inanılır. Bu noktada Eliau Anavi’nin içeri girebilmesi için sokak kapısı açılır.
Allel: Şarkılar ve ilahiler eşliğinde dördüncü bardak şarap içilir.
Nirtsa: Kabul. Yapılanların Tanrı tarafından kabulü ve kurtuluşun başlangıcı olması dileğiyle dua ve ilahiler söylenir. Seder’in sonu.
HATIRLATMA: Omer saymaya 23 Nisan Salı akşamı başlıyoruz
Pesah’ın ikinci gecesinden başlayarak 49 gece boyunca Omer’i saymak, direkt Tora’dan gelen mitsvalardandır. Şavuot’ta Tora’nın verilişine kadar devam eden bu 49 gün, kişinin her gün karakterinin, kişiliğinin farklı yönlerini geliştirdiği, ruhunu adım adım arındırdığı, kendini ilerlettiği ve bunun sonucunda en saf haline ulaşarak özü ile, içindeki Tanrısal kıvılcım ile bağlantıda olarak Tora’ya kavuştuğu süreci belirtir.
Bu yıl Omer sayımına 23 Nisan Salı akşamı başlıyor ve Şavuot’a kadar her gece saymaya devam ediyoruz.
Omer sayımının gün gün Tanrı ile, başkalarıyla, kendimizle ilişkimize katabilecekleri, bize farklı bakış açıları kazandırabilecek ruhsal alıştırmalar, Rabi Yaacov Haber ve Rabi David Sedley’in -Sefiros- Omer Sayarken Ruhun Arındırılması Kılavuzu ile her gün güncellenen www.salom.com.tr’den takip edilebilir.
Nasıl sayılır? Omer sayma kuralları ve duaları, Yazdırılabilir Gün Gün Omer Sayım Çizelgesi: https://www.sevivon.com/images/stories/dokumanlar/omer_zaman_cizelgesi_2024.pdf
Pesah Seder Hazırlıkları, hızlı alışveriş listesi, Pesah seder detayları, Sederindeki yiyeceklerin simgeledikleri-farklı yorumlar: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1699:pesah-sederi&catid=46&Itemid=225
Agada KitabınınTamamı- yazdırılabilir şekil: http://www.sevivon.com/images/stories/kutuphane/kitaplar/agada.
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilen bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem Yayıncılık’tan Şemot, Pesah Agadası ve El Gid Para El Pratikante; ayrıca Every Person’s Guide to Passover, The Jonathan Sacks Haggada, And You Thought They Were Only Four, Explorations, The Night That Unites, A Passover Haggadah-Elie Wiesel, Redemeption, Then and Now- R.Benjamin Blech kitaplarından ve www.aish.com, www.chabad.org, sevivon.com, ncsy.org, torah.org, https://ajws.org, https://www.haggadot.com, https://www.etzion.org.il sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır ve konu ile ilgili kitaplarda, internette bulunabilecek yorumlardan sadece sınırlı bir bölümünü kapsamaktadır. Cemaatlerin farklı gelenekleri, yorumlamaları ve uygulamaları olabildiği için Özel Günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
