İkinci Pesah-Pesah Şeni, geçmişteki hataları düzeltebilmemizin mümkün olduğunu, eğer gerçekten istersek ve bunun için harekete geçersek geleceğin geçmişten çok farklı olabileceğini, Tanrı´nın bize her zaman ikinci bir şans verdiğini hatırlattığı için, umut dolu, neşeli bir gündür. Pesah Şeni bu yıl 22 Mayıs Çarşamba günü.
İkinci Pesah anlamına gelen Pesah Şeni, Yahudi takvimindeki İyar ayının 14. gününe, Pesah Bayramı arifesinden tam bir ay sonrasına denk gelir. Pesah Şeni, Yahudiliğin ana temellerinden biri olan çok önemli bir öğretiye dikkat çekerek bize geçmişte yapmış olduğumuz hataları düzeltebilmemizin ve Tanrı’nın bize ikinci bir şans vermesinin mümkün olduğu mesajını verir.
İkinci Pesah, Pesah kanunlarının geçerli olduğu bir bayram değildir: Pesah’ın ilk iki gecesinde yaptığımız Seder’i yapmayız, Mısır’dan Çıkış olaylarının anlatıldığı Agada’yı okumayız. Pesah Şeni günü geleneksel olarak matsa yeriz, ancak aynı zamanda Pesah süresince tüketilmesi yasak olan hamets de tüketebiliriz. Yom tov olmamasına ve Bet Amikdaş- Kutsal Tapınak kurulana kadar pratikte korban getirme mitsvasını yerine getiremiyor olmamıza rağmen, Pesah Şeni değerli hayat bilgileri veren neşeli bir gündür. İkinci Pesah-Pesah Şeni bu yıl 22 Mayıs Çarşamba günü.
Pesah Şeni nedir?
“Bene Yisrael’in Mısır’dan çıkışının ikinci yılında, ilk ayda Tanrı Moşe’ye Sina Çölünde konuşarak şöyle dedi: Bene Yisrael Pesah-korbanını zamanında yapsınlar. Onu bu ayın 14. gününde öğleden sonra, vaktinde yapın” (Bamidbar 9:1-3).
Mısır'dan Çıkış'tan bir yıl sonra (2449 yılında), Tanrı Yahudi halkına, Yahudi takviminde ayların başı, birinci ay olan Nisan ayının 14'üncü günü öğleden sonra Korban Pesah/ Pesah Korbanı’nı sunmaları talimatını verir.
Yahudiler, önceki yıl Mısır’dan çıkarken yaptıkları gibi, sunuları ateşte kızartacak ve o günün akşamı -Pesah Bayramı'nın ilk gecesi- Mısır'dan ayrılmadan önceki gece yaptıkları gibi matsa (mayalanmamış ekmek) ve maror (acı otlar) ile birlikte yiyeceklerdi.
Korban Pesah’ı yapamayanlar
“Ancak ölü nedeniyle tame olan bazı adamlar vardı. Bu kişiler Pesah Korbanı’nı o gün yapamayacaklardı” (Bamidbar 9:6).
Ölü nedeniyle (cenaze gibi) insan cesediyle temas ettikleri için ritüel olarak kirli -tame sayılan bazı kişiler vardı. Bu kişiler, 14 Nisan’da tame oldukları için Korban Pesah mitsvasını gerçekleştiremedi. Bu kişiler yanlış bir şey yaptıklarından veya ihmalkar davrandıklarından değil, ancak Tora’nın ritüel olarak kirli durumda olan birinin korban sunmasını yasaklaması nedeniyle bu mitsvayı gerektiği günde yerine getiremediler.
Bazı yorumlara göre Korban Pesah’ı yapamayan bu kişiler, Yahudilikte en önemli mitsvalardan olan met mistva/ ölüyü gömme mitsvasını yerine getirdikleri için ritüel olarak kirli hale gelmişti. Aynı anda başka bir mitsvayı yerine getiriyor olmaları, aslında onları Pesah Korbanı getirme mitsvasından muaf tutuyordu. “Aosek bamitsva patur mimitsva/ aynı zamanda yerine getirilmesi gereken iki mitsvadan birini yapan kişi, diğerinden muaf tutulur” prensibine göre, başka bir mitsva yerine getirirken tame olan, bu yüzden Pesah Korbanı getiremeyen bu kişilerin üzülecek ve dert edecek bir durumları yoktu, çünkü zaten eş zamanlı bu mitsvadan sorumlu değillerdi.
Neden eksik kalalım?
Fakat onlar, bu muafiyetten memnun değildi ve Pesah Korbanı mitsvasından mahrum kalmak istemediler. “Lama nigara/ neden mahrum kalalım” diyerek bir yol bulmaya çalıştılar. Onlar için bu, bir şekilde Yahudi milletinin doğuşunu simgeleyen, yaşam ile ölümü ayıran, özgürlüğe doğru yola çıkan İsrailoğulları ile kapıları Pesah kuzusunun kanıyla işaretlenmemiş ve dolayısıyla ölüme giden Mısırlıları ayıran, İsrailoğulları’nı birleştiren bir mitsvaydı.
Onların Korban Pesah’ı zamanında getirmelerine engel olan bu sıkıntılı duruma bir çözüm, böylesine önemli bir mitsvayı yerine getirmelerine olanak sağlayacak bir yol bulmayı o kadar çok istediler ki, Moşe Rabenu'ya gittiler ve şöyle dediler: “Biz ölü nedeniyle tameyiz. Neden Tanrı’nın korbanını Bene Yisrael ile birlikte vaktinde getiremeyip kayba uğrayalım?” (Bamidbar 9:7).
Bu kişiler aynı anda başka bir mitsva yaparken (ölü ile temastan dolayı) ritüel olarak kirlenmiş oldukları halde yine de Tanrı’ya korbanı diğer Yahudilerle birlikte doğru zamanda sunamadıkları için kendilerini eksik hissetti. Bu eksiklik maddiyatla veya egoları ile ilgili değildi, Tanrı hizmetinden eksik kalmak istememelerinden kaynaklanıyordu.
Mitsva yapma isteğinin gücü
Ritüel açıdan saf olmayan kişiler, neden korbanı diğer herkesle birlikte getiremeyeceklerini anlasa da Korban Pesah mitsvasını yerine getirme isteklerinden vazgeçmediler. Diğerleri gibi Korban Pesah emrini yerine getirerek Tanrı ile aynı bağlantıda olmayı hak edebilmeyi istediklerini, ritüel kirliliklerinin buna izin vermediğini bildikleri halde yine de bir yolunu bulup bu mitsvaya katılmakta ısrar ettiler.
“Moşe onlara ‘Bekleyin ve Tanrı’nın hakkınızda ne emredeceğini öğreneyim’ dedi.” (Bamidbar 9:8)
Tanrı’nın eklediği bir mitsva
Tanrı, Moşe Rabenu’ya şu mesajı iletir: “Sizden ya da sonraki tüm nesillerinizden herhangi bir kişi ölü nedeniyle tame ise veya uzak yoldaysa; Tanrı adına Pesah Korbanı’nı şu şekilde yapacaktır: Böyle kişiler, bu korbanı ikinci ayda, on dördüncü günde, öğleden sonra yapacaklar, onu matsa ve acı otlarla yiyeceklerdir” (Bamidbar-9:9-11).
Tanrı, mitsvadan muaf olmalarına rağmen bu kadar ısrarlı bir istek ve coşku ile Korban Pesah mistvasını yerine getirmek isteyip bunun için harekete geçen bu grup için şöyle bir çözüm sağlar: Elbette ki Tora’nın bir yasasını çiğnemelerine ve ritüel olarak kirliyken korban sunmalarına izin vermeyecekti, ancak yine de onlara kaçırdıkları fırsatı telafi etme şansını verecekti: bu durumda Korban Pesah’ı zamanında getiremeyen kişiler Pesah Korbanı’nı bir ay sonra 14 Iyar’da sunabileceklerdi.
Bu olay, yani mitsva aşkıyla hareket eden kişilerin haykırışı, Tanrı’yı Tora'ya bir yasa eklemeye yöneltir: Tanrı, Yahudi halkına ‘İkinci Pesah’ fırsatını verir; önemli bir mitsvayı yerine getirebilmeleri için ikinci bir fırsat günü oluşturur. Artık 14 Nisan'da Pesah sunusunu getiremeyenler, Pesah Korbanı’nı bir ay sonra, yani Iyar ayının 14'ünde sunabilecekti. Bu tarih, takvimde Pesah Şeni olarak yerini aldı.
İkinci şans
Pesah Şeni, bu nedenle ikinci bir şansı, kaybedilenleri telafi etme gücünü temsil eder. İyi bir eylemde bulunmak arzusunda olanlar için kaybedilen bir fırsattan bile yararlanmanın mümkün olabileceğini öğretir.
Kutsal Tapınak Bet Amikdaş henüz kurulmamış olduğu için günümüzde Nisan ayının 14'ünde Korban Pesah’ı yapmadığımız için, Pesah Şeni’de korban getirme ile ilgili mitsva bugün geçerli değil. Ancak İkinci Pesah Yahudiliğin temellerinden biri olan, geçmişteki hataları düzeltebilmemizin mümkün olduğunu, eğer gerçekten istersek ve bunun için harekete geçersek geleceğin geçmişten çok farklı olabileceğini ve Tanrı'nın bize her zaman ikinci bir şans verdiğini hatırlattığı için, umut dolu, neşeli bir gündür.
KISA KISA PESAH ŞENİ
İsmi: Şeni-ikinci, Pesah Şeni de İkinci Pesah anlamına gelir.
Çıkış yeri: Mısır’dan Çıkış’tan bir yıl sonra Tanrı Moşe Rabenu’ya İsrailoğulları’nın 14 Nisan’da Pesah Korbanı getirmelerini söyler. “Bene Yisrael’in Mısır’dan çıkışının ikinci yılında, ilk ayda Tanrı Moşe’ye Sina Çölünde konuşarak şöyle dedi: Bene Yisrael Pesah-korbanını zamanında yapsınlar. Onu bu ayın 14. gününde öğleden sonra, vaktinde yapın” (Bamidbar 9:1-3). Ancak bu tarihte ölü ile temastan dolayı ritüel olarak saf durumda olmayanlar, uzak yol nedeniyle Bet Amikdaş’a ulaşamayanlar gibi 14 Nisan’da Pesah Korbanı mitsvasını yerine getiremeyenlerin içten talebi üzerine Tanrı tam bir ay sonra, 14 İyar’da Pesah Korbanı getirebileceklerini söyler.
Nerede belirtilir? Ayların başı, birinci ay olan Nisan’ın 14’ünde korban getiremeyenlerin ikinci ayda korban getirebilecekleri direkt olarak Tora’da belirtilir. “Sizden ya da (sonraki tüm) nesillerinizden herhangi bir kişi ölü nedeniyle tame ise veya uzak yoldaysa; Tanrı adına Pesah-Korbanını (şu şekilde) yapacaktır: (Böyle kişiler, bu korbanı), ikinci ayda on dördüncü günde öğleden sonra yapacaklar, onu matsa ve acı otlarla yiyeceklerdir” (Bamidbar-9:10-11).
Neden bugün? Tora’da net olarak 14 Nisan’da korban getirememiş olanların ikinci ayda, ayın 14’ünde Pesah Korbanı getirebilecekleri belirtilir. Yahudi takviminde ayların başı Nisan ayı birinci ay, İyar ise ikinci aydır.
Bugün Korban Pesah’ı nasıl anıyoruz? Günümüzde Pesah Sederi büyük ölçüde Agada’ya odaklıdır. Ancak Bet Amikdaş zamanında Pesah’ın ana ritüeli Korban Pesah’tı. Korban Pesah getirebilmek ve ondan yiyebilmek için kişinin tame olmaması, ritüel olarak saf olması gerekiyordu. Bet Amikdaş’ın çok yakında kurulduğu ve tekrar Korban Pesah sunusunun yeniden getirileceği güne kadar, Korban Pesah, Seder’in Tsafun bölümünde yenen Afikomin tarafından sembolize edilir. Bunu da Afikomini yemeden önce söylediğimiz sözlerle ifade ederiz: “Zeher LeKorban Pesah Afikoman, Aneha Al Asova/Tok karnına yenen Afikomin/Korban Pesah’ın anısına.”
Pesah Şeni’de ne yapılır? Pesah’tan kalan bir parça matsa mezonot duası ile yenilir.
“Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam Bore Mine Mezonot/Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, yiyecek çeşitlerini yaratan.”
Pesah Şeni’nin bugün için mesajı: Rabi Shalom Arush’a göre Pesah Şeni’nin bugün için mesajı ratson'un, isteğin gücüdür. Bu bir umut mesajıdır. Çünkü bir mitsvayı yerine getiremedikleri için kendilerini eksik hisseden bir grup, bu mistvayı yerine getirmeyi o kadar çok isterler, o kadar çok arzu ederler ki, bunun için harekete geçerler ve içlerindeki mitsva yapma ateşi ile Moşe Rabenu’ya bu isteklerini iletirler. Moşe Rabenu onlar adına Tanrı’ya danışır ve Tanrı onların bu hevesinin sonucunda yeni bir mitsva, Pesah Şeni’de korban getirme mitsvasını ekler.
Rabi Arush’a göre istemeye devam edelim ve pes etmeyelim. Arush; Rebbe Nachman’ın, Likutei Moharan'da şunu yazdığını belirtir: “Bir kişi gerçekten ne isterse onu alır!”
Bu aynı zamanda düşük seviyede olduğunu düşünen herkes için de özel bir mesajdır. Kişi belki kendi kendine şöyle düşünebilir: “O kadar çok günah işledim ki, ruhen o kadar saf değilim ki…” Ancak en aşağı yerde olsan bile, nerede olursan ol, Tanrı’ya yaklaşabilirsin, her şeyi düzeltebilirsin.
Rabi Arush’a göre, “Bir insanın yaşayabileceği tek bir başarısızlık vardır. O da kişinin isteğini kaybetmesi, Tanrı Yolu’na dönme, Tora öğretilerini takip ederek kendisini daha ileriye götürme arzusunu kaybetmesi. Bir insan iradesine ve değişme arzusuna sahip çıkarsa onu hiçbir şey durduramaz!”
Pesah Şeni - Tarihçesi, Çıkış Yeri, İkinci Şans, Bugün Ne Yapılır:
Not 1: Yazıda kısa bir özet olarak verilen bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem’den El Gid Para El Pratikante, Bereşit, Bamidbar, Yahudilik Ansiklopedisi, ayrıca Every Person’s Guide to Passover, The Jewisk Book of Why, The Book of our Heritage, Inside Time, Chassidic Perspectives, Sefiros kitaplarından ve https://www.thetorah.com, https://jewishjournal.com, https://blog.ajudaica.com, https://blogs.timesofisrael.com, https://www.beithallel-israel.org, https://www.jewishtimes.com, https://www.morasha.com.br, www.chabad.org, www.aish.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
Not 2: Tora’da ele alınan olaylar hakkında sınırsız yorumlar bulunur. Yazıda bu yorumlardan sadece bazıları belirtilmiştir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
