Naziler tarafından yıkılmasından ve Sovyetler tarafından yerle bir edilmesinden önce Litvanya Yahudileri için en eski ve en önemli yapı olan Büyük Vilna Sinagogu´nun bazı bölümleri, yapılan yeni bir kazıyla ortaya çıkarıldı.
Arkeologlar geçtiğimiz günlerde yaptıkları açıklamada; kırmızı, siyah ve beyaz çiçeklerle süslenmiş sinagogun zemini ile canlı kırmızı ve mavi renkleriyle boyanmış bir duvarın kalıntılarını bulduklarını belirtti. Ayrıca kadınlar bölümünün bir kısmını, mikve (dini banyo geleneği) için kullanılan su depolarını ve bir zamanlar bimah'ı (dua kürsüsü) çevreleyen, şimdi ise yan tarafına çökmüş büyük bir sütunu ortaya çıkardılar.
Söz konusu son kazı, 2015'te başlayan ve yer altı radarının ilk kez sinagogun kalıntılarını izlediği bir dizi kazının beşincisiydi. Daha önce yapılan kazılarda bimah, Tevrat sandığı ile Tevrat tomarı ve İbranice bir yazı ortaya çıkarılmıştı. Proje, İsrail Eski Eserler Kurumu, Litvanya Arkeoloji Derneği, Good Will Vakfı ve Litvanya Yahudi Cemaati öncülüğünde yürütülüyor.
İsrail Eski Eserler Kurumundan Dr. Jon Seligman ve Litvanya Arkeoloji Derneğinden Justinas Rakas, yaptıkları açıklamada, "Önceki kazı çalışmalarında ortaya çıkarılan sinagog bimah'ı ile bu çalışmada keşfettiğimiz muhteşem kalıntılar olan zemin ile duvarların renkli süslemeleri, kayıp ve hayat dolu bir topluluğun yaşamındaki anları canlandırıyor" dedi.
Litvanya'da Vilnius olarak bilinen Vilna Büyük Sinagogu, 17. yüzyılda Rönesans-Barok mimarisinde inşa edilmiş ve gelişen bir Yahudi yaşamının merkezini oluşturmuştu. Holokost'tan önce sinagog; 12 sinagog, araştırma meskenleri, kaşer et tezgahları, bir hamam ve II. Dünya Savaşı'nda yıkılmadan önce Doğu Avrupa'nın en önemli Yahudi kültür kurumlarından biri olan ünlü Strashun Kütüphanesi'ni de içeren Yahudi yaşamıyla dolu bir kompleksle çevriliydi.
Litvanya Yahudileri, kendi Yidiş dili de dahil olmak üzere belirgin bir kültüre sahipti ve Yahudi felsefesinin gelişmesinde etkili bir rol oynadılar. Vilnius, pek çok ünlü Yidiş yazar ve bilgininin ilgisini çekmişi bu nedenle kendisine ‘Kuzeyin Kudüs'ü lakabı takılmıştı.
Holokost sırasında Naziler Litvanya Yahudilerinin yüzde 90'ından fazlasını öldürdü ve Büyük Sinagogu yağmalayıp yaktı. Litvanya, Komünist kontrolüne girdikten sonra, Sovyet yetkilileri 1950'lerde sinagogun kalıntılarını yıktı ve yerine bir okul inşa etti.
1990'a kadar var olan Sovyet yönetimi, ülkenin Holokost tarihiyle, hem Nazilerin yol açtığı yıkımla hem de yerel işbirlikçilerin oynadığı rolle ilgili herhangi bir hesaplaşmayı erteledi. Ülke, yalnızca son birkaç yıldır Litvanya'daki Holokost'tan kurtulanlara bir fon ayırdı.
