Tişa BeAv orucu bu yıl 12 Ağustos Pazartesi gün batımıyla başlar, ertesi gün 13 Ağustos Salı akşamı yıldızlar çıkınca sona erer. “Dördüncü, beşinci, yedinci ve onuncu ayların oruçları, Yahudi halkı için sevinç, coşku dolu bayramlar olacak. Bu nedenle gerçeği ve barışı sevin.” (Zeharya 8:19)
Av ayının 9’u anlamına gelen Tişa BeAv, Şiva Asar BeTamuz’da altın buzağı günahı ve On Emir tabletlerinin kırılması gibi tarih boyunca bu dönemde gerçekleşen trajik olaylarla başlayan üç haftalık hüzünlü dönemin doruk noktasını oluşturur.
Tanrı’nın Varlığı-Şehina’yı barındıran Kutsal Tapınak Bet Amikdaş’ın farklı yıllarda aynı dönemde yıkılması, Kutsal Topraklara girmeden önce kabile liderlerinin bu topraklar hakkında yanlış algı yaratan sözleriyle halkın umutsuzluk içinde ağlamaları ve Tanrı’nın bu nesilden -toprakların Tanrı’nın söz verdiği şekilde fethedilebileceğini savunan Kalev ve Yeoşua haricinde- hiç kimsenin Kutsal Topraklara giremeyeceği hükmünü vermesi de bu döneme denk gelir.
Tarih boyunca bu zamanda meydana gelen acı olaylar bu dönemin dikkat edilmesi gereken bir dönem olduğunu gösterir. Bu yüzden bu dönemde evlilik gibi yeni başlangıçlar yapılmaz.
Tişa BeAv orucu bu yıl 12 Ağustos Pazartesi gün batımıyla başlar, ertesi gün 13 Ağustos Salı akşamı yıldızlar çıkınca sona erer.
Tişa BeAv ve Vaethanan peraşası
Bayramlar ve özel günlerimize yakın Şabat günlerinde okuduğumuz Tora bölümleri -peraşalar- bu özel günlerin derin mesajları hakkında ek bilgi sağlar. Tişa BeAv haftası okuyacağımız Vaethanan peraşası ile Tişa BeAv arasındaki bağlantıyı, torahinmotion.org şöyle yorumluyor:
“Tişa BeAv'ın çıkış yeri, Yahudi halkının topraklara girme arzusundan yoksun olduğu, casusların günahı olan het hameraglim'den kaynaklanır. Kutsal toprakları keşfe giden on iki casustan on tanesinin verdiği negatif raporu duyduklarında; ‘Tüm cemaat sesini yükseltip sızlandı. Halk o gece ağladı’ (Bamidbar 14:1). Onların 9 Av günü bir hiç için ağlamaları, geleneklerimize göre bu günün, ağlanacak gerçek nedenlerin olduğu bir gün olarak takvimde yerini almasına sebep olur (Talmud-Ta'anit 29a).
9 Av - Tişa BeAv'dan önceki Şabat’ta okuduğumuz Devarim peraşasında Moşe Rabenu, Yahudi halkı bir kez daha ‘ülke’ye girmenin eşiğindeyken, nesiller önce atalarımızın yapmış olduğu bu hatayı hatırlatmakta fayda görür.
Tişa BeAv haftasında okuduğumuz Vaethanan peraşası ile Tişa BeAv arasındaki en önemli bağlantı ise şu pasukta yatıyor: ‘Tanrı’nın gözünde dürüst ve iyi olanı yap. Bu, senin iyiliğine olacak ve gelip, Tanrı’nın, (hakkında) atalarına yemin etmiş olduğu iyi ‘ülke’yi miras alacaksın’ (Devarim 6:18).
Lifnim meshurat hadin doğrultusunda hareket etme yükümlülüğümüz olduğunu öğreten de bu pasuktur. ‘Lifnim meshurat hadin’, terimin içeriğini tam tamına ifade etmese de kanun hükmünün de ötesinde hareket etme ve kanunun ruhunu içerme fikrini bünyesinde barındıran bir kavram. Tora’daki bu pasuk, kanunun ötesine geçme uygulaması ile toprağın miras olarak alınmasını birbirine bağlar. Rav Yohanan'ın dediği gibi ‘Yeruşalayim sadece insanlar yasanın katı bir şekilde uygulanmasında ısrar ettikleri ve lifnim meshurat hadin'i uygulamadıkları için yok edildi’ (Baba Metziah 30b).
Ramban'ın açıkladığı gibi Tora’nın tüm insan etkileşimlerini kelime kelime yasalaştırabilmesi mümkün olmayabilir. Tora’da iftira, intikam alma, haksızlıklar karşısında sessiz kalma, sövme gibi çeşitli yasakların yanı sıra, büyüklere hürmet, sadaka verme, yabancılara karşı hassasiyet gösterme gibi yükümlülüklerden bahsedilir ve Tora'nın söylediklerinin ötesine geçmek, bunun devamında genel bir kural olarak gelir. Ramban, bir örnek olarak, arazi satan kişinin kendisine teklif edilen fiyatı ilk olarak komşusuna teklif etmesi gerektiğini, ancak komşusu araziyi bu fiyata almayı reddettikten sonra diğer alıcıya satması gerektiğini belirten bar mestra yasasını gösterir. Tora, kişinin hemen bitişiğindeki mülk için genellikle daha fazla bir tutar ödeyeceği gerçeğinden yararlanılmasına izin vermez.
Bu, Ramban'ın ‘kutsal olma’ yükümlülüğü (“Kutsal olmalısınız; çünkü Ben-Tanrı’nız Aşem- Kutsal’ım” -Vayikra 19:2) konusunda ifade ettiği benzer duyguyu yansıtır. Ramban, kişinin Tora'nın her teknik detayını takip etmesine rağmen yine de alçak bir kişilik olmasının mümkün olabileceğini belirtir. Kutsal olmak Tanrı ile ilişkimizle ilgiliyken, ‘doğruyu ve iyiyi’ yapma mitsvası kişiler arası ilişkilerimizle bağlantılıdır.
Tek başına sadece kanun kişiyi daha iyi bir insan yapmaz ve hiçbir kanun temel insani ahlakı her durum için sağlayamaz. En önemli ‘yasalar’ doğrudan belirtilmeyenlerdir. Talmud (Yoma 86a); haftanın peraşasındaki başka bir pasuk; ‘Tanrı’n Aşem’i tüm kalbinle, tüm canınla ve tüm varlığınla sev’ (Devarim 6:4), hakkında yorum yaparken, Tora öğrenen, Tora öğrencilerine değer veren ancak iş ilişkilerinde dürüst olmayan ve başkalarına karşı nezaketle davranmayan birinden bahseder. Talmud'a göre böyle bir kişinin ‘Tora’sı aslında Tanrı’nın İsmi’ne karşı bir saygısızlıktır. Bu tür insanların Tora çalışmasına veya uygulamalarına dâhil bile olmamaları daha iyidir, aksi takdirde etrafındaki insanlar ritüellere uymak ile etik olmayan davranışlarda bulunmak arasında yanlış bir bağlantı kurabilir.”
Tişa BeAv’da kendi içimize dönmeyi seçtiğimizde, iç muhasebemizi yaptığımızda, Tanrı Yolunda nerede olduğumuzu sorguladığımızda, bugünden başlayarak kendimiz, etrafımız ve Tanrı ile ilişkimizde ilerlemeye niyet ettiğimizde ve bu yönde harekete geçtiğimizde, oruç günlerinin bayram günlerine dönüşmesinde bize düşeni yapmaya başlamak için ilk adımları atmış oluruz.
Kısa kısa Tişa BeAv
İsmi: Tişa= 9, BeAv=Av ayının, Tişa BeAv = Av ayının 9’u anlamına gelir.
Çıkış yeri: Mişna Taanit 4:6, bu gün İsrailoğulları’nın başına gelmiş beş trajedi nedeniyle oruç tuttuğumuzu açıklar. Casusların Vaat Edilen Topraklar hakkında verdikleri manipülatif rapora inanan İsrailoğulları’nın Kutsal Topraklara girmeyecekleri hükmü verilir. I. Bet Amikdaş, Babil Kralı Nevuhadnetsar tarafından ateşe verilip yıkılır. II. Bet Amikdaş Romalılar tarafından tahrip edilir. Yahudi direnişinin son kalesi olan Betar, Romalıların eline geçer. Bet Amikdaş ve Yeruşalayim Romalılar tarafından bir tarla gibi dümdüz edilir ve Aelia Capitolina adında putperest bir şehir haline getirilir.
Nerede belirtilir? Neviim/ Peygamberler kitabında, Zeharya Peygamber şöyle der: “Dördüncü, beşinci, yedinci ve onuncu ayların oruçları, Yahudi halkı için sevinç, coşku dolu bayramlar olacak. Bu nedenle gerçeği ve barışı sevin” (Zeharya 8:19). Tora’da ayların başı olarak belirtilen Nisan ayından sonra beşinci ay Av ayı, beşinci ayın orucu da Tişa BeAv orucudur.
Ne yapılır? Tişa BeAv orucu (bu yıl) 12 Ağustos Pazartesi gün batımıyla başlar, 13 Ağustos Salı akşamı yıldızlar çıkınca sona erer.
Tişa BeAv’da Bet Amikdaş’ın yıkılması, Tişa BeAv ile ilgili bölümler, Musar (Yahudi ahlak kuralları), Kinot (Ağıtlar) okunabilir.
Geleneksel olarak Megilat Eha okunur.
Tefilin ve Tallit 13 Ağustos Salı öğleden sonra Minha duasında takılır.
Ne Yapılmaz? Oruç kurallarına ek olarak sabah tefilin ve tallit takılmaz. Tora öğrenilmez. Deri ayakkabı giyilmez. Duş alınmaz, ferahlatıcı krem sürülmez.
Bugün için mesajı: R. Monique Mayer, geleneklerimize göre, İkinci Tapınağın yıkılmasının temel nedeninin sinat hinam, yani temelsiz, nedensiz nefret olduğunu belirtir (BT Yoma 9b:8). R.Mayer’e göre Sinat hinam, başkasının incinmesi veya gücenmesi sonucu oluşmaz. Kişinin kendi çıkarlarını her şeyin üstünde tutmasının, herkesten daha iyi bildiğini düşünmesinin ve böylece diğerinin fikir veya eylemlerinin yalnızca kişinin kendi konumuna veya dengelerine yönelik potansiyel bir tehdit olarak görmesinin bir sonucu olarak oluşabilir. Bilgelerimiz, İkinci Tapınak döneminde insanların Tora çalıştığını, Tanrı’ya ibadet ettiğini ve gerekli nezaket eylemlerini gerçekleştirdiklerini, ancak kendileriyle aynı fikirde olmayan birey ve gruplara sinat hinam ile davranmalarının, Tanrı'nın evinin yıkılışına götürdüğünü öğretir.
“Topluluk içinde birbirimize nasıl davrandığımız ve birbirimize karşılık verdiğimiz, nihayetinde bir topluluğun kurulabileceğini, devam edebileceğini veya yıkılabileceğini belirleyebilir. Kendi tarafımızı, fikirlerimizi ve ilkelerimizi başkalarının pahasına savunabiliriz. Veya başka bir bakış açısı ile kendimizi aklımıza gelmemiş olabilecek olasılıklara ve fikirlere açabiliriz. Kin besleyebilir ve bizimle aynı fikirde olmayanları olumsuz bir ışık altında değerlendirebiliriz. Veya farklılıklarımızı kucaklayabilir, kişisel ve toplumsal anlaşmazlıklara barışçıl çözümler bulmayı deneyebiliriz.
Rabi Abraham Isaac Kook’un dediği gibi, “Eğer biz ve bizimle birlikte dünya da sebepsiz nefret yüzünden yok edildiyse, o zaman kendimizi ve bizimle birlikte dünyayı da sebepsiz sevgiyle/ ahavat hinam ile yeniden inşa edeceğiz” (Orot HaKodesh cilt III, s. 324).
Normal hayat akışında Sinat hinam'a, ahavat hinam'la karşılık vermeliyiz. Bunu nasıl yapabiliriz? İlkelerimize bağlı kalmaya devam ederken aynı zamanda karşıt görüşlü olduğumuz kesimlerle köprü kurmaya çalışarak, birbirimizi gerçekten dinlemeye çalışarak, yıkmak değil, inşa etme niyetiyle yola çıkarak.
ŞABAT HAZON- 10 Ağustos Cumartesi
Tişa BeAv’dan önceki Şabat (bu yıl 10 Ağustos Cumartesi), Şabat Hazon/Vizyon Şabat’ı adıyla anılır. Bu isimle anılmasının bir sebebi, Tişa BeAv’dan önceki Şabat’ta okunan Devarim peraşasının aftarasının ‘Hazon Yeşayau/Yeşayau’nun gördüğü vizyon’ kelimeleriyle başlamasıdır (Yeşayau 1:1-27).
Bu hafta okunacak Hazon Yeşayau aftarası, Şiva Asar BeTamuz ile Tişa BeAv arasında okunan ve Keder/Felaket Üçlüsü-Telata Depuranuta olarak adlandırılan aftaraların üçüncü ve sonuncusudur.
Aftara’nın giriş bölümünden itibaren peygamber Yeşayau, Tanrı’nın sözlerini Yahudi halkına aktarır. Tanrı, halkı akla gelebilecek en sert şekilde eleştirir ve O’nun Adına yapılan korbanların temel amacının kişiyi teşuva yapmaya, hatasını anlamaya ve bundan vazgeçmeye, Tanrı’ya dönmeye teşvik etmek olduğunu söyler. Tanrı, açık şekilde teşuva ile bağlantısı olmayarak yapılan korbanların O’nun Gözü’nde iğrenç olduğunu belirtir (Yeşayau 1: 13-14).
Birkaç pasuk sonra Tanrı’nın asıl istediğinin kalpleri teşuvaya açmanın yanında, hayatımızın her alanında davranışlarımızı iyilik ve adaletle yönlendirmemiz, haksızlığa uğrayanların, dulların, yetimlerin haklarını için mücadele etmemiz olduğunu görürüz (Yeşayau 1:17, 23).
“İstediğim oruç bu mu sanıyorsunuz?”
Tişa BeAv’dan önceki Şabat’ta okunan Hazon Yeşayau aftarası, 12 Ağustos Pazartesi gün batımında tutmaya başlayacağımız orucun nasıl olması gerektiği konusunda değerli ipuçları verir. 25 saat boyunca bir şey yiyip içmediğimizde, orucun sadece en alt seviyesini yerine getirmiş oluruz. Orucun asıl amacı, durup düşünmek, hayatımızı, yaptıklarımızı gözden geçirmek, Tanrı’nın benzeyişini hayatımızın hangi alanlarında yansıtıp nerelerde eksik kaldığımızı fark etmek ve eksikliklerimizin bilincine varıp bunları tamamlamaya niyet etmeye yoğunlaşmamızı sağlamaktır. Bunları yapmadan sadece bir şey yemeyip içmememizin, Tanrı Gözü’nde bir anlamı olmayacağını, Şabat Hazon’da okunan aftarada Peygamber Yeşayau’nun ilettiği sözlerde açıkça görebiliyoruz.
Yeşayau Peygamber, Yeşayau kitabının ileriki bölümlerinde Tanrı’nın istediği şekil orucu, Tanrı’nın Sözleri ile daha detaylı olarak tarif ediyor: “Bugünkü gibi oruç tutmakla sesinizi yükseklere duyuramazsınız. İstediğim oruç bu mu sanıyorsunuz? İnsanların isteklerini denetlemesi gereken gün böyle mi olmalı? Kamış gibi baş eğip çul ve kül üzerine mi oturmalı? Siz buna mı oruç, Tanrı’yı hoşnut eden gün diyorsunuz? Benim istediğim oruç… ezilenleri özgürlüğe kavuşturmak, yiyeceğinizi açla paylaşmak değil mi? Barınaksız yoksulları evinize alır, çıplak gördüğünüzü giydirir, yakınlarınızdan yardımlarınızı esirgemezseniz, ışığınız tan gibi ağaracak, çabucak şifa bulacaksınız. O zaman Tanrı yardım çağrılarınızı yanıtlayacak, O’nu çağırdığınızda ‘İşte Buradayım’ diyecek.” (Yeşayau 58:4-9)
**************************************************************************
*Tişa BeAv’da Neler Olmuştu, Tişa BeAv’da Yapılmaması Gerekenler:
http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=64&Itemid=238
Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Kutsal Kitap, Gözlem Yayınevinden Vayikra, Bamidbar, Devarim, El Gid Para El Pratikante, Teilim kitapları ve aish.com, www.chabad.org, www.ou.org, thekotel.org, www.liberaljudaism.org, www.meaningfullife.com, www.torah.org, njop.org, torahinmotion.org, sefaria.org, hebrewcollege.edu, assets.torahtidbits.com, www.ozs.org, myjewishlearning.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için, bayramlar ve özel günler hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
Yazı, konu hakkında sayısız yorumlardan sadece bazılarını kapsamaktadır.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
