Roş Aşana´nın her iki akşamı, bu yıl 2 Ekim Çarşamba akşamı ile 3 Ekim Perşembe akşamları kurulan sofra, yeni yıl için dilekleri simgeleyen yiyeceklerle donatılır ve her iki gecede de yemek ve dualar belli bir düzen-seder- çerçevesinde gerçekleşir. “Şimdi ki alametlerin önemli olduğunu belirttin, kişi her zaman yılın başında (Roş Aşana´da) kabak, börülce, pırasa, pazı ve hurma yemeyi adet haline getirmelidir” (Talmud Bavli, Orayot 12a).
Geleneklerimize göre dünyanın yaratıldığı, ilk insanın yaratıldığı, tüm insanların yargılandığı gün olan Yılın Başı Roş Aşana, semboller bakımından çok renkli bir bayramımızdır. Elul ayından itibaren çalınan Şofar, ‘büyük bayramlar’ımızın öncesinde bizleri içimize dönmeye ve hayatımızı sorgulamaya teşvik ederken, Roş Aşana Sederi’ndeki simgesel yiyecekler de yeni başlayan yıl ile ilgili umut ve dileklerimizi ifade etmemize yardımcı olur.
Seder kelimesi ilk bakışta Pesah Bayramını çağrıştırsa da, aslında seder -düzen, gelenekleri çerçevesinde yaşanan bayramlarımızdan biri de Roş Aşana’dır. Roş Aşana Sederi’nin özü 2000 yıllık bir geleneğe dayanır. Bu geleneğe göre Roş Aşana’nın her iki gecesindeki simgesel yiyecekler, yeni yıl için dualar ve iyi dilekler eşliğinde, belli bir düzen çerçevesinde yenilir.
Roş Aşana Seder geleneğinin kökü Talmud zamanlarından kaynaklanır. Abaye der ki: “Şimdi ki alametlerin önemli olduğunu belirttin, kişi her zaman yılın başında (Roş Aşana’da) kabak, börülce, pırasa, pazı ve hurmaya bakmayı/yemeyi adet haline getirmelidir” (Talmud Bavli, Orayot 12a).
Yahudi tarihi geliştikçe ve Yahudiler dünyadaki çeşitli topluluklara yayıldıkça, çeşitli farklı gelenekler ortaya çıktı ve ‘seder’e kutsamalar, dilekler ve umutlarla tamamlanan ek sembolik yiyecekler eklendi. Bunlar Roş Aşana Simanim (semboller veya işaretler) olarak bilinmeye başlandı.
Sene boyunca uyguladığımız farklı ‘seder’ler, bayramın dokusuna uygun şekilde, bayramı bütün duyularımızla deneyimlememize ve bu bayramların özünün içimize işlemesine yardımcı olur. Tu Bişvat sederinde Tanrı’nın yarattığı ve bizim sürekli faydalandığımız ürünler için Tanrı’ya şükrederiz. Pesah Sederi’nde atalarımızın Mısır’da çektiği acıları hatırlayıp, sıkıntıyla başlayıp, özgür, mutlu ve krallar gibi yana kaykılarak Mısır’dan çıkış sürecini kendimiz yaşıyormuşçasına sembolik yiyeceklerle canlandırırız. Roş Aşana Sederi’nde ise masadaki sembolik yiyecekler ile yeni başlayan seneye dair dilek ve umutlarımızı dile getiririz. Bu dileklerden bazıları yiyeceğin sembolik doğasına veya şekline dayanır (örneğin bal tatlıdır, narların birçok tanesi vardır vb.); diğerleri yemeğin adının anımsattığı kelime oyunlarıdır. Başlangıçta, bu kelime oyunları, yiyeceklerin İbranice veya Aramca adlarına dayanıyordu, ancak yerel topluluklar zamanla yerel dil ve lehçelerine göre yeni kelime oyunları bulmaya devam ettiler.
Dünyanın farklı ülkelerindeki Yahudiler Roş Aşana’nın her iki gecesi yeni seneye Talmud'da bahsedilen ve kendi geleneklerinde uygun yiyeceklerin de bulunduğu Roş Aşana Sederi’nde yeni yıl için dua ve dileklerle birlikte yenilen simgesel yiyecekler ile mutlu ve umutlu bir şekilde başlar.
Roş Aşana’nın her iki akşamı, bu yıl 2 Ekim Çarşamba akşamı ile 3 Ekim Perşembe akşamları kurulan sofra, yeni yıl için dilekleri simgeleyen yiyeceklerle donatılır ve her iki gecede de yemek ve dualar bir düzen çerçevesinde gerçekleşir.
Roş Aşana bayramı onuruna mumlar, 2 Ekim Çarşamba güneş batmadan önce yakılır: “Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu leadlik Ner Şel Yom Tov /Bizleri Mitsvaları ile Kutsayan ve bizlere Yom Tov Mumlarını Yakma Mitsvasını Veren Evren’in Efendisi Sen Tanrı’mız Mübareksin.”
Tören
Bu iki gecedeki küçük törende, topluluklar arası farklılıklar görülse de, İstanbul geleneklerine göre tören, aşağıdaki gibidir:
Kiduş
Bayramın her iki gecesinde; bu yıl 2 Ekim Çarşamba akşamı ile 3 Ekim Perşembe akşamları sinagogdan eve gelindiğinde kaşer kırmızı şarap veya kaşer üzüm suyu eşliğinde Kiduş yapılır.
(Şabat olmadığı için) ‘Savri Maranan!’ ile başlanır ve devam edilir:
“Savri Maranan! Lehayim!
Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam Bore Peri Agefen.(Amen)
Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam,Aşer Bahar Banu Mikol Am,Veromemanu Mikol Laşon, Vekideşanu Bemitsvotav. Vatiten Lanu,Ad.Elo-enu, Beaava, Et Yom Azikaron Aze, Et Yom Tov Mikra Kodeş Aze, Yom Terua, Mikra Kodeş, Zeher Litsiyat Mitsrayim, Udvareha, Malkenu, Emet Vekayam Laad.
Baruh Ata Ad. Meleh Al Kol Aarets Mekadeş Yisrael Veyom Azikaron. (Amen)”
Şeeheyanu
Her iki gece de Kiduş’ta ‘Şeeheyanu’ berahası (şükür duası) söylenir.
“Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam, Şeeheyanu Vekiyemanu Veigianu Lazeman Aze.(Amen)/Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Bizi Yaşatan, Ayakta Tutan ve Bu Günlere Eriştiren.”
*Roş Aşana’nın ikinci akşamı Şeeheyanu berahasını söylerken masaya nar getirmek adettir. Bulunamıyorsa yeni bir kıyafet, yeni bir gömlek, takım elbise vb üzerine de söylenebilir. Onlar yoksa da Şeeheyanu berahası söylenir.
Netilat Yadayim
Kiduş’tan sonra Netilat Yadayim ritüeline uygun şekilde eller yıkanır.
Bu pasuğu söylemeyi adet edinmiş kişiler, Netilat Yadayim berahasından önce bu pasuğu söyler:
“Seu Yedehem Kodeş Uvarehu Et Ad.
Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav,Vetsivanu Al Netilat Yadayim/Ellerinizi Kutsal’a (Tanrı’ya) Doğru Yükseltin ve Tanrı’yı Kutsayın: Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Bizleri Mitsvalarıyla Kutsayan ve Bize Ellerimizi Yıkama Mitsvasını Veren.”
Amotsi
Roş Aşana için halla, yuvarlak olarak yapılır. Yuvarlak şekil, yaşam döngüsünü ve kesintisiz mutluluk ve bereket dileklerimizi simgeler.İki bütün ekmek üzerine beraha söylenir. Amotsi berahasını söylemeden şu cümleyi okumak adettir:
“Ene Kol Eleha Yesaberu, Veata Noten laem Et Ohlam Beito
Poteah El Yadeha, Umasbia Lehol Hay Ratson
Baruh Mekadeş Yisrael Veyom Azikaron/ Herkes Umutla Gözlerini Sana Doğru Çevirir ve Sen Onlara Gıdalarını Zamanında Verirsin.
Elini Açıp Tüm Canlıları İsteklerine göre doyurasın.
Kutsaldır İsrailoğullarını ve Anımsama Günü’nü Kutsayan.”
Ekmek kesilir ve Türk Sefarad Cemaatinde şekere veya bala batırılır. Bunun amacı, yeni yılın şeker ve bal gibi tatlı geçmesini dilemektir.
“Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Amotsi Lehem Min Aarets/ Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Ekmeği Topraktan Çıkaran.”
SİMGESEL YİYECEKLER
Sofradaki her simgesel yiyecek, onunla ilgili ‘Yei Ratson’ duası söylendikten sonra yenir. Sofrada bu yiyeceklerden herhangi biri (ya da hiçbiri) yoksa bile, Yei Ratson’lar okunmalıdır. ‘Yei Ratson’, ‘Sen’in isteğin şöyle olsun ki...’ anlamını taşır ve ardından yenilen yiyeceğe uygun bir cümle okunur.
Elma tatlısı
Ekmek yendikten sonra bir parça elma bala batırılır veya elma tatlısı alınarak ilk Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şetithadeş Alenu Şana Tova Umtuka, Mereşit Aşana Vead Aharit Aşana/Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Yeni Yılın Başından Sonuna Kadar İyi ve Tatlı Bir Yıl Olması Sen’in İsteğin Olsun.”
Ardından elma tatlısı yenilir. Bu şekilde, başından sonuna kadar yeni ve tatlı olacak bir seneye başlama dileği ifade edilir.
Pırasa
İbranicede pırasa, ‘karti’dir. Bu kelime, düşmanların içlerinde var olan kötülük için söylenen ‘şeyikaretu- (içlerindeki kötülükler) yok olsunlar’ ile benzeşir. Aynı şekilde günahlarımızın da yok olması isteğini dile getirir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyikaretu Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu.Tarum Yadeha Al Tsareha Vehol Oyeveha Yikaretu/Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin- İçindeki Kötülüğün- Yok Olması Sen’in İsteğin Olsun. Kolunu Kaldırıp, Sana Karşı Gelenlerin-İçindeki Kötülüğü- Yok Et.”
Ardından pırasa ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.
Pazı
İbranice pazı, ‘salka’dır. Bu kelime, yine düşmanlar için söylenen ‘şeyistaleku-uzaklaşsınlar’ ile aynı kökten gelir. Aynı şekilde günahların da bizden uzaklaşması dileğini ifade eder. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad.Elo-enu Veloe Avotenu Şeyistaleku Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu.
Suru Mimeni Kol Poale Aven Ki Şama Ad. Kol Bihyi, Suru Suru Tseu Mişam Tame Al Tigau Tseu Mitoha İbaru Nosee Kele Ad/Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin Uzaklaşmaları Sen’in İsteğin Olsun. Kötülük Yapanlar, Benden Uzaklaşsın! Çünkü Ad. Ağlayışımı Duydu. Çekilin! Çekilin! Oradan Ayrılın! Ritüel Olarak Temiz Olmayan Nesnelere Dokunmayın! Oradan Çıkıp Temizlenin, (Siz) Ad.’ın Eşyalarını Taşıyanlar.” Ardından pazı ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.
Hurma
İbranicede hurma, ‘tamar’dır. Bu kelime, düşmanların içindeki kötülükler için söylenen, ‘şeyitamu- (içlerindeki kötülükler) sona ersinler’ ile benzeşir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyitamu Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu. Yitamu Hataim Min Aarets Urşaim Od Enam Barehi Nafşi Et Ad.
Uvhasdeha Tatsmit Oyevay Veaavadta Kol Tsorere Nafşi Ki Ani Avdeha/
Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin-İçlerindeki Kötülüğün- Tükenmiş Olması Sen’in İsteğin Olsun. Günah ve Kötülük Yeryüzünden Silinsin. Ruhum, Ad.’ı Kutsa. Tanrı’yı Övün. Ve Tanrı’m Sonsuz İyiliğinle, Düşmanlarımı ve Ruhuma Eziyet Edenlerin –İçindeki Kötülüğü- Yok Et. Çünkü ben, Kulunum.” Ve birer hurma yenilir.
Kabak
İbranicede kabak, ‘kara’dır. Bu kelime, hem hakkımızda verilmiş olabilecek olumsuz kararlar için söylediğimiz ‘şetikra-yırtılsın’ sözcüğünü çağrıştırır, hem de hak ettiğimiz iyilikler için söylediğimiz ‘veyikareu-okunsunlar’ ile aynı kökten gelir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şetikra Roa Gezar Dinenu, Veyikareu Lefaneha Zahiyotenu/Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Bizimle İlgili Olumsuz Kararların Yırtılması ve Sen’in Önünde Sadece Sevaplarımızın Okunması, Sen’in İsteğin Olsun.”
Ardından kabak ağırlıklı bir yiyecek yenir.
Balık (bazıları börülce yer)
Balık, bereketi ve çoğalmayı simgeler. Bazı ailelerde, İbranicesi ‘rubya’ olup, ‘rav-çok’ kelimesini çağrıştıran börülce yeme adeti vardır. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyirbu Zahiyotenu/
Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, İyi Davranışlarımızın Balıklar (börülce) Gibi Çoğalması, Sen’in İsteğin Olsun.” Ardından bir parça balık ve/veya börülce yenir.
Kuzu başı, yoksa balık başı
İbranicede baş, ‘roş’tur. Bunun amacı, daima baş olmamız ve kuyruk olmamamız için dilekte bulunmaktır. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad.Elo-enu Veloe Avotenu, Şeniye Leroş Velo Lezanav/Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Daima Baş Olmamız ve Kuyruk Olmamamız Sen’in İsteğin Olsun.” Ardından baş kısmından bir parça yenilir.
İkinci gece; ek olarak Pri Hadaş-Yeni Meyve Nar
İkinci gece de Şeeheyanu berahasını söyleyebilmek için, sofrada o zamana kadar yenmemiş olan yeni bir meyve bulundurulur. Bazıları için bu meyvenin nar olması adettir. İkinci gece Kiduş’ta Şeeheyanu berahası söylenirken akılda bu yeni meyve bulundurulur.
Nar yemeden ilgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyirbu Zahiyotenu Karimon/Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Sevaplarımızın Nar (ın taneleri gibi çoğalması) Sen’in İsteğin Olsun.” Ardından nar yenir.
*Kutsal Topraklar’da yetişen yedi meyveden biri olan nar, (diğerleri buğday, arpa, üzüm, incir, zeytin ve hurma) geleneksel olarak bereket, verimlilik ve sevgiyi (Şir Aşirim 4:3, 8:2) simgeler. Narı yerken gelen yeni senenin de narın simgelediği şekilde bereketli, verimli ve sevgi dolu olmasını dileriz.
Roş Aşana Sederi: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1587:ros-asana-sederi&catid=19:ros-asana-nasil-kutlanir&Itemid=205
Uygulamalı Roş Aşana Sederi Videosu:
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla El Gid Para El Pratikante (Gözlem), Roş Aşana (Gözlem), Rosh Hashanah-It’s Significance,Laws and Prayers, Every Person’s Guide to High Holy Days kitaplarından ve www.chabad.org, www.jewfaq.org, https://reformjudaism.org, https://jewishunpacked.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
Yazı, konu hakkında bulunabilecek sayısız değerli yorumdan sadece sınırlı bir bölümü içermektedir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
