Bir kişinin Yahudi kökenine dair bilincinden habersiz olduğu geçmişini, dramatik olaylar neticesinde keşfetmesi halinde neler olur? Peki bu keşif Holokost sırasında nasıl yaşanmıştı? Dr. Harry Legg yeni tamamladığı doktorasında bu sorulara cevap bulmayı amaçlamış. Tarihsel olarak çalışılmamış bir olgu olan yirminci yüzyılın başlarında Almanya ve Avusturya’da yaşanan keşif anlarını inceleyerek bu konuya dair daha fazla analiz yapılmasını sağlayacak bir alan açmış. Bu ayki yazımda, geçtiğimiz günlerde ilk akademik makalesini yayınlayan Dr. Legg’in bu çalışmasına beraberce bakalım istedim. Cambridge Üniversitesi Yayınları tarafından 5 Kasım 2024’te yayınlanan makale, ‘I Hid for Days in the Basement’: Moments of ‘Jewish’ Discovery in Pre-Holocaust Germany and Austria’ başlığını taşıyor.
Makale, o dönemde ‘Yahudi’ olmanın yarattığı dehşeti, Yahudi olduklarını henüz keşfetmemiş olan Yahudilerin, Yahudi toplumundan ne denli ayrılmış olduğunu ve Nazizm altında keşif anlarının nasıl daha yıkıcı hale geldiğini gözler önüne seriyor. Çalışmanın dört ampirik bölümü, bu keşif anlarını derinlemesine inceliyor: Yahudi olduklarını henüz keşfetmemiş ‘Yahudi’ler tarafından fark edilmeyen Yahudi kökenine işaret eden ipuçları; antisemitlerin, kendi nefret komplekslerinin nesnesi haline gelmeleri karşısındaki tepkileri; keşif anında hissedilen derin ümitsizlik ve bu ümitsizliği hafifletmek için alınabilecek önlemler ve nihayetinde bu kimlik keşfine olumlu tepki veren azınlık.
1. Görmezden Gelinen İpuçları
Birçok birey Yahudi kökenlerini öğrendiklerinde, geçmişte fark etmedikleri bazı ipuçlarını keşfeder. Bu ipuçları, çoğunlukla çocukken anlam veremedikleri semboller ya da ailedeki sessiz kabullerdi. Örneğin, Cordelia Edvardson’un çocukluk anılarında, ailesinin bir dostunun kendisine “Pis Yahudi çocuğu bizim eve getirdiğinizde ne olacağını sanıyorsunuz?” dediği anı anlatır. Edvardson, Yahudi kökenini öğrendiğinde bu olay, onun için bir keşif anına dönüşür. Benzer şekilde, genç bir çocuk olan Inge Hoberg, bir gün sınıf arkadaşlarının ona “Mischling” demesiyle şok geçirir. Bu söz, “yarı Yahudi” anlamına gelir ve Nazi Almanya’sında Yahudi kökenli bireyleri sınıflandıran bir terimdir. Hoberg’in ailesi, Yahudi kimliğini ondan saklamıştır, bu yüzden bu kelime onun için büyük bir bilinmezlikle doludur. Bu gibi anlar, yalnızca Yahudi kimliğinin ipuçlarını değil, aynı zamanda Nazi rejiminin Yahudi kimliğine yönelik artan baskısını da yansıtır.
2. Antisemitizmle Büyümek ve Kendini İnkar Etme
Keşif anları, özellikle Nazi Almanya’sının antisemit atmosferinde yetişen bireyler için yıkıcı bir kimlik krizine dönüşmüştür. Bu bireyler, Yahudi kimliklerinden habersiz bir şekilde antisemit düşüncelerle büyümüş, Yahudi olduklarını öğrendiklerinde ise bu nefretin hedefi haline gelmişlerdir. Örneğin, Friedrich Reuss, antisemit söylemlerle büyümüş ve Nazi rejimi altında antisemit düşünceler benimseyen biridir. Yahudi kimliğini öğrendiğinde, kendisi ve çevresi arasında bir kimlik çatışması yaşar. Rudolf Briske de Yahudi olduğunu öğrendiğinde bu gerçeği kabullenmemiş ve antisemit düşüncelerini değiştirmeyi reddetmiştir. Holokost öncesi dönemdeki antisemitizm Yahudi kimliklerini kabul etmelerini zorlaştırmış, hatta kimliklerini inkara yönelmelerine neden olmuştur. Nazi rejiminin getirdiği baskı, Yahudi kökeni keşfetmenin yıkıcı etkisini artırarak kimlik krizlerine yol açmıştır.
3. ‘Mischling’ Statüsü ve Holokost’un Tehlikesi
1935’te yürürlüğe giren Nürnberg Yasaları, Yahudi veya Yahudi kökenli bireyleri sınıflandırarak toplumdaki statülerini belirlemiş ve ayrımcı bir sistem yaratmıştı. ‘Mischling’ olarak adlandırılan ‘yarı Yahudi’ statüsündeki bireyler, toplumda düşük bir statüye itilmiş, ancak tam Yahudilere kıyasla daha az ayrımcılıkla karşılaşmışlardı. Bu sınıflandırma, ‘Mischling’ olan bireylerin kimliklerini daha derin bir şekilde sorgulamalarına yol açmıştı. Örneğin, Henry Leichter, ailesinden gizlenen Yahudi kimliğini, babasının siyasi bağlantıları sayesinde öğrenmişti. Ancak Holokost’un gölgesi altında, bu kimliği kabul etmek sadece ruhsal bir kriz değil, aynı zamanda fiziksel bir tehlike anlamına gelmektedir. Bilindiği gibi bu yasalar, Yahudi kimliğini toplumda bir tehlike kaynağı haline getirmiş, bireyleri zor bir seçim yapmaya itmiştir. Nürnberg Yasaları’nın baskısı altında, birçok Yahudi ve yarı Yahudi kimliklerini kabul ettiklerinde ölüm veya sürgün tehdidiyle karşı karşıya kalmıştı.
4. Modern Dönemde Keşif Anı: Travmadan Kabule
Geçmişte Yahudi kimliğinin keşfi çoğunlukla bir travma kaynağıyken, Holokost sonrası dönemde bu keşif, bazıları için bir kimlik bilinci ve mirası haline geldiği görülür. Holokost’un yarattığı büyük travmanın ardından gelen kuşaklar, Yahudi kimliğini onur ve sahip çıkılması gereken bir değer olarak kabul etmeye başlamıştır. Katka Reszke’nin Polonya’da gerçekleştirdiği modern dönem çalışmasında, Yahudi kökenlerini keşfeden bireylerin çoğu, bu gerçeği bir kimlik arayışı olarak görmüş ve kabul etmiştir. Ancak Holokost döneminde bu keşif anları, bireyleri kendilerini reddetmeye, kimliklerini inkara sürüklemiş ve çoğu zaman bir kimlik krizine dönüşmüştür. Örneğin, Dieter Bergmann, Yahudi olduğunu öğrenince ailesiyle çatışmalar yaşamış, kimliğini ancak yıllar sonra kabul edebilmiştir. Günümüzde ise Yahudi kimliğini keşfeden bireyler, bu süreci daha olumlu bir şekilde kabullenmekte, kimlikleriyle barış içinde yaşamaktadır.
Holokost Çalışmaları yüksek lisansında aynı sınıfı paylaştığım değerli dostum Dr. Harry Legg’in çalışması, Holokost’un bıraktığı mirasın Yahudi kimliğine nasıl yön verdiğini anlamamıza katkı sağlarken, tarihten çıkarılacak derslerin önemini de vurguluyor. Buraya çok kısa bir özetini alabildiğim makalenin tümünü okumak isteyenler için makalenin linkini yazının sonuna ekliyorum. Hepinize güzel bir kasım ayı dilerim.
Dr. Harry Legg, ‘I Hid for Days in the Basement’: Moments of ‘Jewish’ Discovery in Pre-Holocaust Germany and Austria, Contemporary European Studies, Cambirdge University Press: https://www.cambridge.org/core/journals/contemporary-european-history/article/i-hid-for-days-in-the-basement-moments-of-jewish-discovery-in-preholocaust-germany-and-austria/8809BD4A4C916CC15D2D626486BABB21
