Geçtiğimiz ay Şalom Gazetesi´nde, Yahudi kutsal metinlerine ve bu metinlerin tercüme ve yorumlarına ücretsiz erişim sağlayan dijital platform Sefaria.org hakkında bir yazı yazdım. Yazıya gelen geri dönüşler ve Yahudilikle ilgili bilgilere nasıl erişilebileceğine dair gelen sorular, bir süredir birkaç arkadaşımla amatör bir girişim olarak yürüttüğümüz jewish101.net çalışmasını Şalom okurlarıyla da paylaşma fikrini gündeme getirdi.
Günümüzde ‘akıllı’ cihazlar ve ‘yapay’ zekâların desteğiyle bilgiye ulaşmak her zamankinden daha kolay gibi görünüyor. Bu araçlar sayesinde yalnızca birkaç saniyede birçok soruya cevap bulabiliyoruz. Ancak mesele doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmak olduğunda işler karmaşıklaşıyor. Güvenilir kurumlar ve sağlam içerik sağlayıcılar bu noktada devreye giriyor. Bilgi teknolojilerinin tarihi de bir anlamda bu zorluğun hikâyesidir. Altavista ve Yahoo gibi ilk arama motorları, bilgiye erişimin ilk adımlarıydı. Google, bilgiyi daha hızlı ve erişilebilir hale getirerek bu süreci dönüştürdü. Şimdi ise yapay zekâ tabanlı araçlar, bilgiye ulaşmanın sınırlarını yeniden şekillendiriyor.
ChatGPT, Claude ve Perplexity gibi yapay zekâ araçları, bilgiyi yalnızca sunmakla kalmıyor, kişiselleştirilmiş cevaplar da üretiyor. Ancak bu teknolojilerin bir yan etkisi de var: bilginin hızla yayılmasına paralel olarak, yanlış bilgiler de aynı hızla dolaşıma giriyor. Yuval Noah Harari’nin Neksus: Taş Devri’nden Yapay Zekaya Bilgi Ağlarının Kısa Tarihi kitabında belirttiği gibi, her bilgi devrimi fırsatlar kadar riskleri de beraberinde getiriyor. Harari, matbaa ve yapay zekâyı bilgiye erişim açısından iki büyük dönüşüm olarak tanımlar. Matbaa, bilgiyi kitlesel hale getirdi, ancak aynı zamanda yanlış bilginin yayılmasına da neden oldu. Yapay zekâ ise bilgiyi sadece yaymakla kalmıyor; toplumsal yapıları dönüştürebilecek kararlar alabilme gücüne sahip. Ancak bu teknolojilerin bizi yönlendirdiği kadar bizim de bu araçları yönlendirmemiz ve nitelikli içeriklerle desteklememiz çok önemli.
Jewish101.net ile neyi amaçlıyoruz?
Yahudilikle ilgili kaynaklara erişim hem kişisel ilgimi hem de akademik çalışmalarımı destekleyen temel bir ihtiyaç. Benzer bir motivasyona sahip birkaç arkadaşla birlikte, Yahudi kurumlarının web sitelerini, dijital platformları ve özellikle kitapları bir araya getiren jewish101.net adlı bir site oluşturduk. Bu site, sade tasarımıyla dikkat çekiyor ve görsellikten çok işlevselliği ön planda tutarak Yahudilikle ilgili nitelikli bilgi arayanlar için bir kaynakça işlevi görüyor.
Jewish101.net, bireysel kullanıcıların ihtiyaçlarına odaklanmaktan çok, öğrenme topluluklarına katkı sağlamak amacıyla tasarlandı. Örneğin, bir üniversite sınıfı ya da sinagogda bir çalışma grubu, sitedeki kitap önerilerini ve bağlantıları ders materyali ya da tartışma konusu olarak kullanabilir. Ancak, yönlendirilen sayfalardaki içeriklerin büyük çoğunluğunun İngilizce olduğunu belirtmekte fayda var. Kitaplarla ilgili çalışmamız da tamamen İngilizce. Neyse ki ChatGPT, Claude, Gemini ve DeepL gibi araçlar sayesinde dil bariyerini aşmak giderek kolaylaşıyor.
Bu site, hibe destekli bir proje ya da planlı, resmi bir girişimin ürünü değil; bu nedenle içerik üzerinde tamamen bağımsız kararlar alabiliyoruz. Arka planda sofistike bir metodolojiye dayanmıyor, tamamen kişisel deneyimlerimize dayanarak listelediğimiz kaynaklardan oluşuyor. Özellikle kitap önerileri, telif hakları açısından hassas bir alan olduğu için dikkatle ele alıyoruz. Ayrıca sayfalarımızı arama motorlarında endekslemeyerek, platformun geniş kitlelere yayılmasını bilinçli olarak engelliyoruz.
Oluşturduğumuz arşiv, yapay zekâ araçlarıyla gerçekleştirdiğimiz deneysel içerik üretimi çalışmalarında işlevsel bir altyapı sağlıyor. Nihai amacımız, 1990’ların web sitelerini anımsatan bir ara yüzle nostalji yaratmak ya da korsan kitap paylaşımına aracı olmak değil. Aksine, yapay zekâ araçlarının yakın gelecekte Yahudilikle ilgili bilgi üretiminde daha nitelikli bir şekilde kullanılmasına katkıda bulunmak. Burada paylaştığım çalışma da bu vizyonun küçük, basit bir parçası.
Yahudi ibadeti ve ilahi ezgiler için yeni bir dijital rehber: Shema Koleinu
Bu ayki yazımı, sizlere jewish101.net’teki kaynaklardan biri olan Shema Koleinu platformunu tanıtarak tamamlamak istiyorum. Masortiprayer.org.ukadresinden erişebileceğiniz bu site, İngiltere’deki Masorti Yahudi Toplumu tarafından hayata geçirilmiş bir web platformu. Sinagog ibadetleri, ev ritüelleri ve yaşam döngüsü etkinlikleri için zengin bir içerik sunmayı hedefliyor.
Platform, Britanya Yahudiliğinin 400 yıllık müzikal ve litürjik mirasını dijital ortamda erişime açıyor. İspanya, Almanya, Polonya, Kuzey Afrika ve Ortadoğu’dan gelen göçmen toplulukların geleneklerinin Britanya’da harmanlanmasıyla oluşan bu miras, farklı nesiller arasında manevi bağları güçlendiren bir köprü işlevi görüyor.
Sitede özellikle Şabat duaları geniş bir şekilde ele alınmış. Cuma akşamı ibadetlerinden Cumartesi boyunca süren ritüellere kadar, metinler ve ezgiler kapsamlı bir şekilde sunuluyor. Duaların seslendirilmesinde yer alan isimlerden biri olan Ayala Gottlieb Alter’in, Stockholm’de düzenlediği Şabat duaları ve ezgileri atölyesine geçtiğimiz haftalarda katılma şansı buldum. Atölyede hem geleneksel ezgileri öğrenme hem de yeni melodiler keşfetme fırsatı yakaladım. Kendisinin projeleri ve platformla ilgili geleceğe dair planlarını konu alan bir söyleşiyi yakında Şalom Gazetesi aracılığıyla sizlerle paylaşmayı umuyorum.
Masorti Prayer, topluluk liderleri ve bireyler için dualar ve ritüeller konusunda bilgi ve becerileri geliştirmeyi amaçlıyor. İçeriklerin, manevi bağ kurmayı desteklemesi ve topluluk içinde aidiyet hissi yaratması hedefleniyor. Platform, modern yaşamın yoğun temposunda, bireylerin ritüelleri daha anlamlı kılmasını sağlamak için dijital rehberlik sunuyor.
Bu gibi platform ve kaynaklarla ilgileniyorsanız ya da önerileriniz varsa, bana cekihazan.com üzerinden ulaşabilirsiniz.
