Tanrı'nın çoğaltan etkisi: HANUKA

Işıklar ve mucizeler bayramı Hanuka, Kislev ayının 25’inde başlayıp sekiz gün boyunca artan ışıklarla devam eder. Hanuka Bayramı’nda da diğer bayram ve önemli günlerde olduğu gibi çocuklarımızla ve ailelerimizle paylaşabilmek için bayram ile ilgili yeni bilgiler edinmeye çalışır, o zamanda atalarımızın yaşadıklarının bize bugün ne anlatmak istediği ve bu öğretileri kendi hayatımıza nasıl uygulayabileceğimiz üzerine düşünür, fikir alışverişinde bulunuruz.

Aydınlatmak için kullanamadığımız, sadece bakabildiğimiz Hanuka mumlarının ışıklarının derinliklerine bakarken, bayramın bu sene, hayatımızın bu döneminde bize nasıl bir mesaj vermeye çalıştığını, Tanrı’nın çoğaltan etkisini, spiritüel saflığın önemini, Tapınağın yeniden Tanrı Hizmeti’ne adanması gibi bizim de kendimizi Tanrı Yolu’nda yürümeye nasıl adayabileceğimiz üzerine düşünürüz.

Sekiz gece boyunca her gece bir mum arttırarak ailemizle dualar eşliğinde Hanuka Bayramı mumlarımızı yakmaya bu yıl 25 Aralık Çarşamba akşamı başlıyoruz.

Hanuka: Umut ve iyimserlik ve az sayıdaki kişilerin gücü

Güney Afrika Başhahamı Rabi Warren Goldstein, az sayıda olanların gücüne olan inancın Hanuka olaylarından çok daha öncesinde karşımıza çıktığını belirtir. “Birkaç hafta önce okuduğumuz Tora bölümü Vayera’da, Avraam’ın Sedom ve Amora şehirlerini kurtarmak için Tanrı ile bıkıp usanmadan yaptığı pazarlıkları okuduk. Birkaç tur müzakerenin ardından Tanrı, 10 dürüst insan bulunursa onları kurtarmayı kabul eder. Burada 10 kişilik küçük bir grubun bile fark yaratabilme gücünü görüyoruz; bu Yahudi inancının temel bir prensibidir.” Rabi Goldstein Hanuka’nın da bu prensibin güçlü bir örneğini oluşturduğunu belirtir.

“O dönemde bilinen dünyanın çoğunu fethetmiş güçlü Yunan İmparatorluğu, Kutsal Toprakları işgal etmişti ve toplumu tüm Tora yaşamından uzaklaştırma kampanyasını (Sünnet, Şabat, Roş Hodeş uygulamalarını ve Tora öğrenimini yasaklamayı) durmaksızın sürdürmekteydi. Durum umutsuz görünüyordu. O dönemde, varoluşsal tehditler ve Yunan toplumunun cezbedici ‘modernliği’ nedeniyle inançlarından vazgeçen birçok Yahudi vardı. İşte bu noktada, Matatyau ve kardeşlerinden oluşan küçük bir grup bir araya geldi ve bu duruma karşı bir şeyler yapmaya çalıştı. Basit bir meydan okuma eylemi olarak başlayan, güçlü Yunan ordusunun mucizevi bir şekilde askeri yenilgisine dönüştü. Bu zafer, Yahudi halkının topraklarını, Tora’yı ve Kutsal Tapınağı geri kazanmalarını sağladı.

Hanuka’nın her günü okuduğumuz, büyük mucizelerini anlatan duada, Tanrı’nın "sayıca çok olanları az sayıda olanların eline teslim ettiğini-verabim beyad meatim*" okuyoruz. Gerçekten de Yahudi halkının, sayıları bu kadar az olmasına rağmen dünya üzerinde gerçekleştirdikleri büyük başarılar, aslında Yahudi tarihinin hikâyesinin özünü oluşturur.”

*Sidur kol Yaakov- s.138,272,340,428,578,630,696,750

Hanuka’yı tanımlayan ana mucize-yağ

“Hanuka hikâyesinde ve sayıca az bu halkın tarih boyunca defalarca yarattıkları muazzam başarılarda gördüğümüz, aslında onların yaptıklarının etkilerinin, Tanrı’nın müdahalesiyle nasıl kat kat artmış olduğudur.

Bu düşünce, Hanuka’yı tanımlayan ana mucize ile sembolize edilir: Makabiler, Tapınağı yeniden ele geçirdiklerinde buldukları, sadece bir gün yanmaya yetecek kadar (özel olarak hazırlanmış) saf yağ olmasına rağmen, bu yağ sekiz gün boyunca yanmaya devam eder. Bizler de bu nedenle Hanuka’yı sekiz gün boyunca mum ve kandiller yakarak kutluyoruz.”

Tanrı’nın çoğaltan etkisi

Rabi Goldstein, askeri güçleri çok sınırlı Makabilerin güçlü Yunan İmparatorluğu'na karşı kazandıkları büyük zafer çok daha dikkat çekici olmasına rağmen, neden sekiz gün yanan yağ mucizesinin Hanuka Bayramı’nın merkezinde yer aldığını sorgular.

“Bunun nedeni, yağın beklenenden daha uzun süre yanma mucizesinin diğer tüm mucizeleri kapsamasıdır. Bu da tam olarak Tanrı’nın çoğaltan etkisini, insanların yaptıklarının etkilerinin Tanrı’nın Yardımıyla nasıl kat kat çoğaldığını sembolize eder. Ve sadece bir gün yanması beklenen yağ da işte bu şekilde sekiz gün boyunca yanmaya devam edebilir.”

Tanrı’nın çoğaltan etkisini Tanah’ta bahsedilen ve Peygamber Elişa’nın dul bir kadının borçlarını ödeyebilmesi için onun evindeki azıcık yağı, bulabildikleri tüm kapları dolduracak şekilde çoğaltması olayında da görebiliyoruz (2.Krallar 4:1-7).

Fiziksel olasılıkları aşmanın gerçek sırrı-Spiritüel saflık

Rabi Aharon Kotler, Kutsak Tapınak’taki saf yağa sekiz gün yanarak fiziksel sınırlarını aşma gücünü kazandıranın, onun spiritüel saflığı olduğuna dikkat çeker. Benzer şekilde, Makabilerin doğruluğu ve dürüstlüğü, onların büyük Yunan ordusunu yenmelerini mümkün kılmıştır. Bulunan yağ da bir avuç olan Makabiler de fiziksel miktar olarak küçük, ancak spiritüel olarak güçlüdür.

Ve bu, Hanuka’nın Yahudi halkına verdiği çok önemli bir mesajdır; sayılarımız ne olursa olsun, Tanrısal mirasımıza sadık ve dürüst kalırsak, dimdik ayakta durmaya ve ilerlemeye, gelişmeye devam edebiliriz. Azınlığın çoğunluğa üstünlüğü, Tanrı’nın çoğaltan etkisiyle yaptıklarımızın etkilerini arttırması, Yahudi tarihinin hikâyesidir.

Spiritüel saflık da çabalarımızın kabarmasını, artmasını sağlayan mayadır. Bu, yaptığımız işlere koyduğumuz gücün ve niyetin saflığıyla ilgilidir. Spiritüel saflık; samimiyet, nezaket, merhamet, insanlık, maneviyat, Tanrı’ya inanç, O’nun İradesi’ne, Tora’sına bağlılık ve bu yolda yürümek demektir. Bununla gerçekten büyük, doğaüstü şeyler başarabiliriz. Sayıların ötesine geçebiliriz.

Hanuka’nın bu temel mesajı, İlahi çoğaltan etkisi, kişisel yaşamlarımız için de geçerlidir. Spiritüel bir saflıkla yapacağımız küçük bir iyilik, küçük bir güzel davranış, küçük bir adım, vereceğimiz küçük bir tsedaka Tanrı’nın çoğaltan etkisiyle artacak ve dünyadaki iyilik terazisinde fark yaratabilecek yerini alacaktır.

Hanuka’da, küçük bir grup dürüst insan, güçlü bir orduyu ve medeniyeti alt ederek Yahudi tarihinde büyük bir fark yarattı. Eğer Tanrı Yolunda yürüyen dürüst insanlar, saf kalpler ve samimi niyetlerle bir araya gelirlerse, sayıları ne kadar küçük olursa olsun, dünyaya ışık ve bereket getirebilir. Tanrı’nın bereketle çoğaltan etkisi, sınırlı fiziksel dünyanın etkisini, bir günlük yağın sekiz gün boyunca yanmaya devam etmesi gibi, kat kat arttırabilir ve dünyaya kat kat daha fazla ışık yayabilir. İşte bu, Hanuka’nın umut ve iyimserlik mesajıdır.”

Kısa kısa Hanuka

İsmi: Hanuka-Hanuh yeniden adama anlamına gelir. Makabilerin Kutsal Tapınağı putlardan temizleyip tekrar Tanrı hizmetine adamalarını simgeler.

Hanuka Bayramı: Hanuka da Purim gibi Rabilerimiz tarafından uygulamaya konan önemli bir bayramımızdır.

Hanuka-Purim farkı: Baş vezir Aman, Pers İmparatorluğu sınırlarındaki tüm Yahudileri tamamen yok etmek istiyordu. Bu yüzden Purim’de Yahudilerin fiziksel yok oluştan kurtulmaları kutlanır. 4. Antiyohus ise Yahudileri değil, onların kültürel değerlerini, Tanrı’ya ve Tora’ya inanç ve bağlılıklarını yok etmek istiyordu. Bu nedenle Hanuka’da Yahudilerin manevi, kültürel yok oluştan kurtulmaları kutlanır.

Hanuka gelenekleri-Yağda kızarmış yiyecekler: Tapınak kurtarılıp temizlendiğinde yıkıntılar arasında bulunan, bir gün yetecek miktardaki yağın mucize eseri sekiz gün yanmasını hatırlamak için yağda kızarmış yiyecekler, geleneksel olarak patatesten yapılan latke ve bir çeşit ponçik olan sufganiya yenilir.

Hanuka ve kadınlar: Bazı geleneklere göre Hanuka’da sütlü yiyecekler ve peynir yenilir. Haşmonaylar’dan dul Yeudit, komutan Holofernes’e kendi yaptığı peynirden hatırı sayılır bir miktarda yedirip susamasını sağlar, susuzluğunu da bol şarapla giderir. Bu şekilde sızıp kalan komutanın kılıcını alıp onu öldürür. Başlarında komutanları olmayınca şaşkına dönen Selevkos orduları, bu şekilde kolayca bozguna uğratılır. Bu kahraman Yahudi kadının hatırasına Hanuka’da sütlü tatlılar ve özellikle peynir yenilir.

Kadınlara doğal olarak gösterilmesi gereken saygıya dikkat çekmek için Rabinik yasalar kitabı Şulhan Aruh, Hanuka kandilleri yandığı sürece kadınların iş yapmamaları kuralını getirir.

Çocuklara hediye: Hanuka’da ayrıca çocuklara Hanuka parası (Hanuka gelt) verilir, bunun bir kısmını Tsedaka (bağış) olarak vermeleri öğretilir ve/veya hediyelerle bayram coşkusunu hissetmeleri, bayram hakkında her birinin anlayacağı şekilde bilgilendirerek bayramın onların hafızalarında yer etmesi sağlanır.

Hanuka’nın simgesi topaç ve Tora eğitimi: 4. Antiyohus’un yönetimindeki Selevkos askerleri Tora öğrenimi yasaklar. Yahudiler, kültür ve geleneklerini devam ettirebilmek için Tora öğrenimini, askerlerin dikkatini çekmeyecek şekilde sürdürür. Bir araya gelip Tora üzerinde çalışırlarken, aniden bir baskın olduğunda, hemen yazıları saklayıp, yanlarındaki topaçları çevirirler. Bu şekilde, askerler onların topaç oynamak için bir araya geldiklerini zanneder ve onları rahat bırakırlar. Burada şartlar ne kadar zorlayıcı olursa olsun, iş, sosyal hayat, yorgunluk, vakitsizlik, artan sorumluluklara rağmen Tora öğrenimine devam etmenin önemi vurgulanır. Bunu başarabilen ve Tora’yı devam etmesine katkıda bulunan kahraman öğretmen ve çocukların anısına Hanuka’da topaç çevrilir.

Sevivon, Dreidel isimleriyle de anılan Hanuka topacının özelliği, dört kenarındaki İbranice harflerdir. Nun, Gimel, He, Şin harfleri, Nes Gadol Haya Sham- Orada Büyük Bir Mucize Gerçekleşti sözlerinin baş harflerinden oluşur. İsrail’deki sevivonlarda ise Nun, Gimel, He, Pe bulunur. ‘Pe’ harfi po/burada anlamında ve Nes Gadol Haya Po/Burada Büyük Bir Mucize Gerçekleşti cümlesini ifade eder.

Hanuka’nın mesajı: Rabi Warren Goldstein, Hanuka’nın bugünkü mesajını şöyle açıklıyor.

“Yunanlılar, kendilerinden sonra gelen Romalılardan farklı olarak Kutsal Tapınağı yakıp yıkmak yerine, Tapınağa putlar yerleştirdi ve Tapınağı kendi pagan ibadetleri için kullandılar.

Buna karşı koyan Makabiler öncülüğündeki Yahudi halkı, kendi girişimleri ve Tanrı’nın yardımıyla Yunan İmparatorluğu'nu yenip Kutsal Topraklara spiritüel özgürlüğünü geri kazandırdıklarında yaptıkları ilk işlerden biri Tapınağı arındırmak ve tekrar Tanrı Hizmeti’ne adamak oldu.

Menoranın yakılması ve yeni sunağın adanması, yalnızca Tapınağın kutsal hizmete dönüşünü sağlamakla kalmadı, aynı zamanda Yahudi toplumunun da yeniden spiritüel olarak Tanrı Yolu’na adanmasını sağladı. Bu nedenle Hanuka, yıkımdan sonra yeniden adanmayı ve spiritüel olarak karanlık dönemlerin ardından kendimizi Tanrı’nın bu dünyadaki temsilcileri olmaya yeniden adamamızı simgeler.

Bugün de Hanuka’yı kutlarken ve mumlarını yakarken, aslında kendimizi maneviyata ve Tanrısal bir yaşam sürmeye yeniden adadığımızı ifade etmiş oluyoruz.

Yahudi halkı tarih boyunca Hanuka’nın ışığından güç alarak kendisini yenilemeye, kendini Tanrı Yolu’na yeniden adamaya devam etti. Başka hiçbir ulus bu kadar zor koşullar altında hayatta kalmayı, değerlerini, kimliğini ve geleceğe dair vizyonunu bozulmadan koruyarak günümüze taşımayı başaramadı.

İnsan olarak, hata yapmaya meyilli olabiliriz. Ancak istediğimizde ve bunun için bir adım attığımızda, kendimizi bu dünyayı iyileştirme görevimize geri dönmeye, yeniden başlamaya ve hayatlarımızı yenilemeye tekrar adama yeteneğine sahibiz. İşte Hanuka’nın mesajı budur.”

Şabat günü Hanuka mumlarının yakılması: Bu yıl 27 Aralık Cuma günü önce Hanuka mumları yakılır. Ondan sonra Şabat mumları 17.28’den önce olacak şekilde yakılır. Hanukiya mumlarının veya yağının, akşam olduktan sonra yarım saat daha yanacak şekilde ayarlanması gerekir.

Hanuka Felsefesi, Hanuka Mumlarını Yakma Sırası ve Duaları, Geleneksel Hanuka Tatlıları ve Tarifleri, Hanuka Videoları ve Gerekli tüm bilgiler: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=29&Itemid=107

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem’den Sidur kol Yaakov, Bereşit kitaplarından ve sevivon.com, rabbisacks.org, www.aish.com, www.jpost.com, www.abc.net.au, www.yutorah.org ve blogs.timesofisrael.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır.

Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

Yazıda konu hakkında farklı kaynaklardan bulunabilecek sayısız yorumdan sadece bazılarına yer verilmiştir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.