İzmir Yahudi Toplumu içinde 2019 yılından bu yana ´Despertar İzmir´ adıyla yürüttüğümüz çalışmalar kapsamında, başta Avrupa Birliği olmak üzere çeşitli uluslararası kuruluşların destekleriyle birçok proje gerçekleştirdik. Bu süreçte gerçekten bir fayda sağlayabildik mi ya da kelime anlamı "uyanış, uyandırmak" olan Despertar ile kimleri ne kadar uyandırabildik, emin değilim. Ancak geçtiğimiz altı yıl, benim için toplumu ve kültürü yakından tanımak açısından önemli bir okuldu. Bu okulu yarıda bırakmayı düşündüğüm zamanlar da oldu, okulda çok fazla soru sorduğum için kapının gösterildiği zamanlar da... Tüm iniş çıkışlarına rağmen, bu süreç İzmir Yahudi Toplumu´na olan akademik ilgimi her geçen gün daha da artırdı.
Projelerin çerçevesini oluştururken sıkça kullandığım bir yöntem olan kelime gruplarını analiz ederek başlıklara ayırma tekniğini, Despertar İzmir çalışmalarında da uyguladım. İzmir Musevi Cemaati Vakfı’nı İzmir, Musevi, Cemaat ve Vakıf olmak üzere dört ayrı başlıkta ele alarak detaylı şekilde inceleyip araştırdıkça, her bir başlık ayrı bir dünyanın kapısını açtı. Kendilerine özgü sorular, ihtiyaçlar ve hedef kitleleri ortaya çıktı. Örneğin, ‘cemaat vakfı’ kavramının ne anlama geldiğini bu çalışmalara başlamadan önce bilmiyordum. Bu süreçte, Türkiye’nin yanı sıra farklı ülkelerde düzenlenen eğitim programlarına katılma fırsatım oldu. Son iki yıldır da Şalom Gazetesi’nde ArtıOnsekiz köşesinde, bu seyahatlerimden ve edindiğim deneyimlerden notlar paylaşıyorum.
Despertar İzmir’den Un Libro Avierto’ya
2024 yılı boyunca Şalom Gazetesi’nde yayımladığım yazılarda, Despertar İzmir’den Despertar EDU’ya geçiş yapmaya çalışıyordum. Örneğin, 3 Nisan 2024 tarihli yazımın başlığı ‘Despertar EDU: Yapay Zeka Çağında Çoğulcu Yahudi Olmak’ idi. Çalışmaları yakından takip eden ekip arkadaşlarımla yaptığımız görüşmelerde fark ettim ki, her şeyi tek bir platformda toplamaya çalışmak hem kafa karışıklığı yaratıyor hem de hedef kitle açısından etkisini azaltıyordu. Bu yüzden projeleri daha belirgin bir yapıya oturtmaya karar verdik. 24 Temmuz 2024 tarihli ‘Despertar Söyleşileri’ ve 11 Aralık 2024 tarihli ‘Jewish101.net: Yahudilikle İlgili Dijital Kaynaklara Kolay Erişim’ başlıklı yazılarımda bu yeni yapılanmaya dair örnekler paylaştım.
Özetlemek gerekirse, izmirjcc.org (despertarizmir.org üzerinden de erişilebilir) web sitesi altında İzmir Yahudileri ile ilgili bilgi ve belge çalışmalarına devam edip, Despertar Söyleşileri’ni yine bu site ve YouTube kanalı üzerinden sürdürürken, İngilizce içerikli çalışmaları jewish101.net başta olmak üzere farklı mecralarda yürüteceğiz.
Peki, Un Libro Avierto bu tabloda nerede yer alıyor? Bu yazıda bahsedeceğim çalışma, Şalom Gazetesi’nde 3 Temmuz 2024 tarihinde yayımlanan ‘Hrant Dink Vakfı - Azınlık Hakları Akademisinden Notlar’ yazısı ile 24 Temmuz 2024 tarihli ‘İsveç’teki Paideia Programından Notlar’ başlıklı yazıda bahsettiğim iki programın doğrudan bir sonucu olarak ortaya çıktı.
Un Libro Avierto nedir ve neden böyle bir isme sahip?
Un Libro Avierto, Hrant Dink Vakfı’nın Avrupa Birliği desteğiyle yürüttüğü Azınlık Hakları Akademisi kapsamında geliştirdiğimiz bir proje. Çalışmayı Sivil ve Ekolojik Haklar Derneği (SEHAK) çatısı altında yürüteceğiz. Sekiz ay sürecek bu proje kapsamında, Yahudi Çalışmaları ve Yahudilik üzerine Türkçe akademik kaynak eksikliğini gidermeye yönelik adımlar atmayı amaçlıyoruz. Bir kitap yazılacak, eğitim materyalleri üretilecek ve avierto.net üzerinden erişilecek bir web sitesi oluşturulacak.
Projenin ismi de bu fikri destekleyen bir mesaj taşıyor. Un Libro Avierto, Ladino’da “Açık Kitap” anlamına geliyor. Ancak, Ladino’da bazı kelimelerin yazımı bölgeden bölgeye değişiklik gösteriyor. B yerine V kullanımı, bazı yerlerde ‘livro’, bazı yerlerde ‘libro’ tercih edilmesi gibi farklılıklar mevcut. Günümüz İspanyolcasında “Un Libro Abierto” açık fikirli olmak veya şeffaf bir şekilde hareket etmek anlamında kullanılıyor.
‘Abierto’ yerine ‘avierto’ kelimesini seçmemizin sebebine gelirsek… Bu seçimin, dildeki çeşitliliğe ve akademik yaklaşımdaki açıklığa vurgu yapmasının yanında mizahi bir yanı da var. Akademik kaynakların güvenilirliği ve kayıt altına alınması kadar, otoriteden bağımsız bir çalışma yürütme çabamızı da yansıtıyor. Bu çalışmaya katkı sağlayanlar için ‘aviertocular’ ifadesi kullanılabilir.
Türkiye’de Yahudilik üzerine Türkçe yeni bir çalışma yapmaya neden ihtiyaç duyuyoruz?
Günümüzde dünya genelinde Yahudilik üzerine yapılan akademik çalışmaların büyük çoğunluğu İngilizce, Fransızca, Almanca ve İbranice dillerinde yürütülüyor. Yapay zeka araçları dil engelini bir miktar aşmayı kolaylaştırsa da, Türkiye’deki birçok öğrenci ve araştırmacı için bu kaynaklara erişim hâlâ büyük bir sorun.
Türkçeye çevrilmiş çeşitli eserler olsa da bu konudaki kaynakların sayısı oldukça sınırlı. Çoğu akademik kitap ya yüksek fiyatlı ya da sadece fiziksel kütüphanelerde az sayıda nüshaya sahip durumda. İnternet üzerinden ulaşılabilen Türkçe içeriklerin büyük bir kısmı akademik kaynakça sunmuyor. Yeni çıkan kitap ve makalelerin duyurulduğu, takip edilebileceği bir mecra yok. Yahudilikle ilgili Google aramalarında, sıklıkla komplo teorileri ve spekülatif içeriklerin ön planda çıkması, akademik bilgiye erişimin ne kadar kritik olduğunu gösteriyor. Eksik ve yanlış bilgiler, toplumdaki önyargıları pekiştiriyor ve yeni dezenformasyon alanları yaratıyor.
Bu bilgi kirliliğinden biraz da olsa sıyrılmak isteyenlere, akademik bilgiye erişimi kolaylaştırmak ve güvenilir kaynakları daha görünür hale getirmek için ana amaçlarımız arasında. Sadece yeni bir kitap hazırlamak değil, Türkçe olarak Yahudi Çalışmaları konusunda araştırma yapmak isteyenlerin hangi kaynaklara nasıl erişebileceğini de göstermek istiyoruz. Bu proje, uzun vadede Türkiye’de bu alanda akademik çalışmaların artırılması yolunda bir adım olarak da görülebilir.
Bu projenin hedef kitlesi kimler?
Un Libro Avierto, Türkiye’deki Yahudi toplumu için özel olarak geliştirilen bir çalışma değil. Proje, onların ihtiyaçlarına göre tasarlanmadı; ancak elbette Yahudi gençler ve topluluk üyeleri de projeden faydalanabilir ve birçok yeni bilgi edinebilir. Asıl hedef kitle, Yahudi Çalışmaları’na akademik ilgi duyan üniversite öğrencileri, lise öğrencileri, öğretmenler, sivil toplum çalışanları ve kültürel çeşitlilik üzerine araştırma yapanlar... Buna ek olarak sosyal medya ve alternatif medya platformlarında bu konularda içerik geliştirenler de hedef kitlemiz arasında yer alıyor.
Türkiye’de Yahudilikle ilgili güvenilir Türkçe kaynakların sınırlı olması, bu alanda ilerlemek isteyenler için büyük bir engel oluşturuyor. Mevcut akademik çalışmalar genellikle belirli bir çevrenin içinde kalıyor ve geniş kitlelere ulaşmakta zorlanıyor. Üniversitelerde Yahudi Çalışmaları üzerine kapsamlı bölümler bulunmadığı için, araştırmacılar dağınık ve sınırlı kaynaklarla ilerlemek durumunda kalıyor. Bu çalışmalar ile bu eksikliği gidererek akademik bilgiye erişimi kolaylaştırmayı, nitelikli kaynaklara yönlendirmeyi ve Türkiye’de bu alandaki araştırmaları teşvik etmeyi hedefliyoruz.
Un Libro Avierto’nun temel çıktıları neler olacak?
Türkiye’deki öğrencilerden topladığımız soruları da içerecek şekilde, Yahudi dünyasının günümüzdeki çeşitliliğini merkeze alan kapsamlı bir kitap oluşturmak, projenin temelini oluşturuyor. Yahudi toplulukları, tarih boyunca farklı coğrafyalarda kendilerine özgü kültürel, dini ve sosyal yapılar geliştirerek büyük bir çeşitlilik oluşturdu. Bu kitap, Yahudi topluluklarının günümüzdeki çok sesliliğini, tarihsel bağlamlarını ve kimliklerini ele alırken, akademik kaynakçalar da sunarak güvenilir bir referans noktası oluşturacak. Kitap, herkesin erişimine açık bir e-kitap olarak yayınlanacak. Proje tamamlandıktan sonra, belirli sayıda fiziksel kopya basılarak önemli kütüphanelere, araştırmacılara ve ilgili kuruluşlara hediye edilmesi planlanıyor. Böylece uzun vadede akademik dünyada kalıcı bir kaynak oluşturulması hedefleniyor.
Kitabın içeriğine paralel olarak, proje sürecinde katılımcılarla birlikte dört örnek eğitim modülü geliştirilecek. Yaygın öğrenme metotlarıyla harmanlanacak bu modüller, kitapta ele alınan bazı konuların eğitim ortamlarında daha etkili bir şekilde işlenmesini sağlayacak.
Proje kapsamında oluşturulacağımız avierto.net platformu, kitabın dijital versiyonuna ve eğitim modüllerine erişim sağlayarak bilgi paylaşımını sürdürecek. Proje tamamlandıktan sonra da bu platform üzerinden yeni içerikler ve kaynaklar paylaşılmaya devam edecek. Ayrıca, kullanıcıların doğru bilgilere daha hızlı ulaşmasını sağlamak amacıyla, yapay zeka araçlarının bu alanda nasıl kullanılabileceğini açıklayan bir rehber kitapçık da hazırlanacak.
İstanbul ve İzmir’de yüz yüze atölyeler düzenleyerek, proje kapsamında ele alınan konuların daha geniş bir kitleyle tartışılması sağlanacak.
Kitapta ele alınacak konulara bir örnek vermek gerekirse...
Yahudi toplulukları, tarih boyunca farklı coğrafyalarda yaşarken dilleri de bulundukları yerlerin kültürel ve sosyal yapılarıyla etkileşime girdi. Kutsal metinlerin dili olarak kullanılan Klasik İbranice, günümüzde akademik ve dini çevrelerde varlığını sürdürürken, Modern İbranice 19. yüzyıldaki canlandırma hareketiyle birlikte günlük hayatta yeniden yaygınlaşarak İsrail’in resmi dili haline geldi. Aramice, tarih boyunca geniş bir Yahudi nüfusuna ev sahipliği yapmış ve Talmud’un temel dillerinden biri olarak önemli bir yere sahip olmaya devam ediyor. Bunların yanı sıra, Ladino, Yidiş, Judeo-Arapça gibi onlarca dil, Yahudilerin yaşadıkları toplumlarla kurdukları bağları ve göç yollarını anlamak için değerli ipuçları sunuyor. Her biri, farklı dönemlerde farklı kültürel kimlikleri şekillendirmiş, edebi eserlerden günlük konuşma diline kadar geniş bir kullanım alanı bulmuş diller.
Bu proje kapsamında, Yahudi dillerini kısaca tanıtarak, bu alanda yapılan akademik çalışmalara, öne çıkan araştırma merkezlerine ve ilgili üniversitelere ışık tutacağız. Alanla ilgilenen araştırmacı ve öğrenciler için güvenilir kaynakları derleyerek, bu dillerin geçmişine ve bugününe dair kapsamlı bir bilgi sunmayı amaçlıyoruz.
Bu çalışmaya öğrenci ve araştırmacılar nasıl dahil olabilir?
Proje kapsamında Yahudi Çalışmaları alanında ilgisi olan öğrenci ve araştırmacılar için açık bir öğrenme ve paylaşım ortamı oluşturmayı hedefliyoruz. Bu amaçla, dijital bir topluluk da oluşturulacak. Bu topluluk, proje sürecinde içerik üretimine katkı sağlamak, eğitim modüllerine dair geri bildirim vermek ve akademik tartışmalara katılmak isteyen herkes için bir alan sunacak.
Dijital topluluk, Yahudi Çalışmaları üzerine çalışan veya bu alana ilgi duyan kişilerin bir araya gelmesini, bilgi alışverişinde bulunmasını ve ortak çalışmalar yürütmesini mümkün kılacak. Katılımcılar, atölyelere dahil olabilir, dijital platformda içerik önerileri sunabilir ve akademik kaynaklara dair tartışmalara katkıda bulunabilir.
Bu sürece katılmak isteyenler için ilerleyen haftalarda topluluk katılımına dair detaylar paylaşılacak. Proje ile ilgili soruları olanlar [email protected] mail adresinden bizlere ulaşabilirler.
