Arba Peraşiyot-1 Dört özel Şabat-Dört özel peraşa - Şekeller Şabatı/Şabat Şekalim

Şabat günü sinagoga gittiğimizde, özenle dizilmiş kitaplıktan iki farklı kitap alarak yerimize geçeriz. Bunlardan biri, duaların olduğu kahverengi kitap ‘Sidur kol Yaakov’, diğeri ise her hafta okunan Tora bölümleri-peraşalar ile Peygamberler Kitabı’ndan okunan bölümleri-aftaraları içeren beyaz kitap.

Genelde her Şabat Tora rulolarını muhafaza eden Ehal Akodeş’ten iki Sefer Tora rulosu çıkarılır ve o haftaya ait Tora bölümü - peraşa ve arkasından o Tora bölümüyle bağlantılı Peygamberler Kitabı bölümü -aftara okunur. Bayramlarda, özel günlerde, ayın başı Roş Hodeş’te bunlara ek olarak bir Sefer Tora daha çıkarılarak o özel güne ait Tora bölümü de okunur.

Dört Özel Şabat-Dört Özel Peraşa serisi, bir bayrama, Roş Hodeş’e, Hanuka, Purim’e denk gelmeseler bile bu günlerde ek bir Sefer Tora daha çıkarılır ve her Şabat okunan haftanın peraşasına ek olarak o Özel Şabat’ın peraşası da okunur.

Şekeller Şabat’ı/Şabat Şekalim, Adar ayından başlayarak içerdikleri derin mesajlarla Purim ve Pesah yolunda bizi bu bayramlara spiritüel olarak hazırlayan Arba Peraşiyot - Dört Özel Peraşa serisinin birincisidir.

Roş Hodeş Adar’dan hemen önceki Şabat (veya bu sene olduğu gibi Şabat Roş Hodeş Adar) başlayan bu Dört Özel Peraşa sırasıyla Şabat Şekalim, Şabat Zahor, Şabat Para ve Şabat Ahodeş olarak anılır.

Dört Özel Şabat’ın birincisi Şabat Şekalim bu yıl 1 Mart Cumartesi günüdür.

Şabat Şekalim nedir?

Şabat Şekalim, Şekeller Şabat’ı anlamına gelir. Şekalim, Şekel’in çoğul şeklidir. Şekel, Moşe Rabenu’nun o dönemde standart para birimi olarak belirlediği gümüşün ağırlığıdır. Nüfus sayımı ve Mişkan’ın masraflarını karşılamak için kişi başı yarım şekel toplanması, Tora’da yazılı bir mitsvadır. “Sayımdan geçen herkes şunu vermelidir. Tanrı Adı’na yapılacak bağış, bu miktara göre yarım şekeldir” (Şemot 30:13). Yarım şekel bugünün yaklaşık 10 gr. gümüşüne tekabül eder.

Şabat Şekalim ve Teruma Peraşası

Bayramlar ve özel günlerin aktarmak istediği derin mesajlardan faydalanabilmek için bunlar hakkında farklı kaynakları, yorumları okumaya çalışır, bunları günlük hayatımızın içine nasıl entegre edebileceğimiz üzerine düşünürüz. Bayramların ve özel günlerin denk geldiği peraşalar, dikkatimizi çektikleri bağlantılarla bize bu günler hakkında ek bir bakış açısı, ek bir bilgi verebilen çok değerli kaynaklarımızdan biridir.

Şabat Şekalim, Mişkan’ın masraflarını karşılamak üzere zengin fakir bakmaksızın her kişinin yarım şekel katkıda bulunması gereken Mahatsit Aşekel / yarım şekel mitsvasından bahseder. Şabat Şekalim Roş Hodeş Adar’dan hemen önceki Şabat (veya tam Şabat Roş Hodeş Adar’da) okunur. Başlayan Adar ayı, takvimdeki en mutlu aylarımızdan biridir. Gemara’ya göre, “Adar ayına girilince mutluluk artar/Mişenihnas Adar, Marbim Besimha” (Taanit 29a).

Rabi Raphi Mandelstam, Adar ayındaki mutluluğun kaynağını sorgular. Yahudilerin yok olmaktan kurtulmaları 14 Adar/ Purim’de gerçekleşir. Ancak R. Mandelstam buna ek olarak bu haftanın peraşası Teruma’daki bir pasuk ile Adar ayının mutluluğunun sebebi arasında ek bir bağlantıdan bahseder.

‘Sefat Emet’*, Masehet Taanit 29a’da bahsedilen Adar ayındaki sevincin sadece Purim ile sınırlı kalmayıp, ek sebepler de olabileceğinden bahseder.

Sefat Emet, Adar ayının Teruma peraşası ile başladığını vurgular. Bu peraşada, Mişkan’ın inşası için gerekli, farklı malzemelerden oluşabilecek bağışların toplanması anlatılır. Benzer şekilde, Adar ayında Bet Din elçileri de Yahudi topluluklarını dolaşarak herkese, Bet Amikdaş’ta yerine getirilecek toplumsal kurbanların finansmanı için toplanan yıllık yarım şekel bağışını yapma mitsvasını hatırlatırlardı. Bu yüzden, Roş Hodeş Adar’dan önceki Şabat’ta Şekalim peraşası okunur ve halka yarım şekel mitsvası anımsatılır.

‘Sefat Emet’e göre Adar ayındaki sevinç, yalnızca Purim ile sınırlı değildir. Bu sevinç, Yahudi halkının Mişkan ve Bet Amikdaş’a katkıda bulunmak için hevesli motivasyonundan kaynaklanır.

Bu bağışlar, yalnızca maddi bir destek değil, aynı zamanda Şehina’nın (Tanrı’nın Kutsal Varlığı’nın) aramızda kalmasını sağlamanın bir yolu olarak görülür. Tıpkı çölde İsraeloğulları’nın büyük bir heyecan ve istekle Mişkan’ın inşasına katkıda bulunmaları gibi, Adar ayında da yerine getirdikleri yarım şekel bağışıyla bu heyecan yeniden canlanır. Bu, aslında Tanrı’nın halkı ile bağını güçlendiren bir eylemdir.

Dolayısıyla, Adar ayının getirdiği sevinç, yalnızca Purim’in kurtuluş sevincinden değil, toplumsal birlik, ruhsal yükseliş ve Tanrı’nın Kutsal Varlığı’nın aramızda yaşamaya devam etmesi için yapılan çabaların verdiği içsel mutluluktur.

Burada gördüğümüz, her şeyi Tanrı’dan beklemeyip, her birimiz fiziksel ve spiritüel anlamda payımıza düşeni yaptığımızda, sorumluluk aldığımızda, bir el verdiğimizde ortaya çıkacak bütünde bizim de bir katkımız olduğu için birlik, bütünlük ve aidiyet duygusunun mutluluğunu içlerimizde hissedebileceğimiz ve birbirimizle bağlantıda olarak bu bütünlük duygusunu yaşadığımızda Tanrı’nın Kutsal Varlığı’nı da aramızda hissedebileceğimizdir.   

Kısa kısa Şabat Şekalim

İsmi: Şabat Şekalim, Şekeller Şabat’ı anlamına gelir.

Nerede bahsedilir? Şemot kitabı, Ki Tisa peraşası (30:12-13) Şekalim mitsvasını açıklar. Bu düzenleme Mişna’da da belirtilir: “Adar'ın ilk gününde Şekel’ler… konusunda halka duyuru yapılır” (Mişna Şekalim 1:1).

Şekalim mitsvasından 2. Krallar kitabında da bahsedilir: “Tanrı’nın Tapınağı için yapılan bağışları: Nüfus sayımından elde edilen geliri, kişi başına düşen vergiyi, ve halkın gönüllü olarak Tanrı’nın Tapınağı’na sunduğu paraları toplayın… Tapınağın neresinde yıkık bir yer varsa onarılsın” (2.Krallar 12:5-6).

Neden gerekliydi? Tora, Yahudilerin bilinen şekilde kişi başı sayılmalarını yasaklar. Nüfus sayımı gerektiğinde insanların her biri bir nesne bağışlar, daha sonra bağışlanan bu nesneler sayılarak nüfus sayımı gerçekleşirdi. Şemot kitabında da böyle bir sayımda zengin fakir gözetmeksizin her yetişkin erkeğin Mişkan’ın yapımı ve bakımı için yarımşar şekel bağışta bulunması mitsvasından bahsedilir (Şemot 30:13).

Yarım Şekel Mitsvasının işlevi: Bu mitsvanın iki temel işlevi; nüfus sayımı olarak savaşa uygun olan tüm yetişkin erkekleri saymak ve Mişkan’ın (çölde kurulan geçici Tapınak) korban, bakım, hizmetler ve diğer masraflarını karşılamak için bir fon oluşturmaktı.

Neden bugün? Mişkan ve Bet Amikdaş zamanında, Tora’da ayların başı olarak belirtilen Nisan ayında Mişkan’ın masrafları için toplanan bütçe hazır olurdu. Bundan tam bir ay önce, Adar ayının başı /Roş Hodeş Adar’dan hemen önceki Şabat (veya bu yıl olduğu gibi Roş Hodeş Adar Şabat’a gelirse o gün) herkesin yarım şekel getirmesi gerektiği, halka ilan edilirdi (toplumun çoğunluğu Şabat günü bir arada bulunduğu için).

Bugün ne yapılır? Tora’da belirtilen yarım şekel mitsvasının anısına- ‘Zeher Lemahatsit Aşekel’ Adar ayının başlangıcından Purim’de Megillat Ester’in okunuşuna kadar bu amaçla yapılan bağışlar toplanır. Geleneklerimize göre ailedeki her birey için, yarım gümüş şekel değerinde (yaklaşık 10 gr. gümüş) karşılığı bir bağış verilir. Bunun nasıl yapılacağı konusunda Rabilerden bilgi alınabilir.

Şabat Şekalim-Purim: Şekalim bölümünün okunması, yaklaşan Purim bayramı (14 Adar) ile yakından ilgilidir. Talmud’a göre, Aman’ın İsraeloğulları’nı ortadan kaldırma planları, mahatsit aşekel/yarım şekel mitsvası sayesinde geri teper. Şekalim toplandıktan yıllarca sonra Aman, Yahudileri yok etmek için Kral Ahaşveroş’a büyük miktarda ‘gümüş’ teklif ettiğinde, her bir Yahudi’nin; Mişkan’ın yapımı ve bakımı için, eşit olarak katkıda bulunduğu yarım gümüş şekeller sayesinde Yahudiler kurtulur, Aman ve ailesi ise yok olur (Talmud Megilla 13b :21).

Günümüz için mesajı: Şabat Şekalim, Mişkan’ın işleyişindeki gereklilikleri karşılamak için verilen yarım şekel mitsvasından bahseder. Günümüzde Bet Amikdaş kurulana kadar bu mitsva hakkındaki bölümü okuyup bilgi sahibi olduğumuzda, sembolik olarak bu mitsvanın anısına Rabilerimizin belirlediği miktarda bağış yaptığımızda, aslında içimizdeki, evimizdeki, etrafımızdaki kutsal alanı-Tanrı’nın Varlığı’nı barındıran Bet Amikdaş’ı kurmaya, bu yolda adım atmaya niyetli olduğumuzu ifade etmiş oluyoruz. Bu haftaki Teruma peraşasında yazdığı gibi: “Benim Adıma bir Kutsal Mekan yapsınlar; böylece içlerinde barınacağım” (Şemot: 25:8).

Rabbi Dr Warren Goldstein bu pasuğu şöyle yorumluyor. “Samson Raphael Hirsch (1808-1888), burada bahsedilenin sadece fiziksel bir yapı olmadığını, pasukta aynı zamanda kendi hayatlarımızda bir Mikdaş, bir kutsallık alanı inşa etmemiz gerektiğinin anlatıldığını ifade eder.

Kendi kutsallık alanımızı oluşturmayı da, Tora’nın ilkelerine uygun kutsiyet ve iyilikle dolu bir hayat sürerek, Tora öğretilerini günlük hayatımızın her alanında uygulayarak ve yaşatarak başarabiliriz. Rabi Hirsch’e göre, iyilik ve merhametle, Tora’dan gelen bilgelik ve spiritüellikle, mitsvaları titizlikle yerine getirmekle Tanrı’nın İlahi Varlığı- Şehina’ya içlerimizde, yaşamlarımızın içinde barınacağı bir yer sağlayabiliriz.”

*Sefat Emet: Hasidik düşüncenin en büyük yorumcularından biri olan Rebbe Yehuda Leib Alter’in (1847-1905) Tora yorumu ‘Sefat Emet’, Hasidik literatürün en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilir.

*Dört Peraşa-

http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=540:dort-perasa&catid=42&Itemid=222

Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem’den El Gid Para El Pratikante, Şemot kitaplarından, The Jewish Study Bible ve https://www.chabad.org, https://www.berotbatayin.org/, https://breslev.com, www. sevivon.com, https://www.chiefrabbi.co.za, https://images.shulcloud.com, https://www.eretzhemdah.org, https://www.koltorah.org,   sefaria.org sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. 

Yazıda konu ile ilgili araştırılıp bulunabilecek sayısız yorumdan sadece bazıları ifade edilmiştir.

Toplumların farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, toplumların kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.