Rastlantıların arkasındaki mucizeler - PURIM

Takvimdeki en neşeli bayramlarımızın başında gelen Purim Bayramında, Kral Ahaşveroş’un veziri Aman'ın dolduruşlarıyla yürürlüğe koyduğu, tüm Yahudileri fiziksel olarak yok etme planından kurtuluşumuzu kutlarız.

O günlerde Pers Kralı Ahaşveroş'un egemenliği Hindistan'dan Etiyopya'ya kadar uzanmaktaydı. Yoruma göre Mordehay’ın onun önünde eğilmemesinden dolayı tüm Yahudilere karşı nefret besleyen başvezir Aman, genç, yaşlı, bebek, kadın bütün Yahudileri bir günde, öldürme ve yok etme planını, Kral Ahaşveroş’a onaylatmayı başarır.

Mordehay Yahudileri dua ve teşuvaya çağırırken, akrabası Kraliçe Esther, kralı ve Aman’ı davet ettiği ve özel yemeklerle ağırladığı gecelerde Aman’ın gerçek yüzünü ortaya çıkarmaya çalışır. Ahaşveroş, gerçekleri öğrendikten sonra, Aman ile ailesini astırır ve Yahudilere, onları yok etmeye çalışanlara karşı kendilerini savunma yetkisi veren ikinci bir ferman çıkarır. Aman’ın pur’u (‘kura’sı) sonucu seçilen gün olan 13 Adar'da, Yahudiler ile Aman'ın ilk fermanını uygulamaya çalışanlar arasında krallık sınırlarında çok sayıda savaş yaşanır. Yahudilerin yok olmaktan kurtuldukları ertesi gün, 14 Adar Yahudilerin onları ortadan kaldırmak isteyen düşmanlarına karşı zaferini kutlamak için bir şölen ve sevinç günü olarak kutlanmaya başlanır. Savaşın iki gün sürdüğü, surlarla çevrili Şuşan’da zafer bir gün sonra gerçekleştiği için, kutlaması da 15 Adar’da, bugün Şuşan Purim (veya Purim Şuşan) olarak andığımız günde gerçekleşir. Purim bu yıl 14 Mart Cuma günü kutlanıyor.

Rastlantı mı, mucize mi?

Rabi Aaron Lopiansky, Rabi Eliyahu Eliezer Dessler’in, İlahi Takdirin üç düzeyde algılandığını anlattığını belirtir. En çarpıcı olanı, İlahi iradenin açıkça ortaya çıktığı, tamamen doğaüstü, mucizevi olaylardır. Kızıldeniz’in yarılması, gökten man yağması ve benzeri mucizeleri okuruz, ancak bunları ilk elden deneyimlemeyiz. Rabi Dessler’e göre, mucizelerin gerçekleşmesine neden olmak da gücümüz dâhilinde değildir.

Diğer uçta, ‘doğa’ olarak tanımlanan olaylarda, İlahi etkiyi kolayca algılayamayabilir, bunları bir dizi yasa tarafından yönetilen tamamen kapalı bir neden - sonuç sistemi olarak görebiliriz. Bir tohumun meyve haline gelmesi, ürünlerin yetişmesi için gereken yağmur, rüzgâr, güneşin etkileri ve benzeri doğa olayları gibi.

Rabi Dessler, bir de ‘tesadüf’ veya ‘olasılık’ olarak tanımlanan üçüncü bir seviyede, tamamen doğal olarak algılanan, ancak meydana geldikleri sıra ve şekil çerçevesinde bu görünüşte doğal gibi görünen olaylar dizisinin aslında bunları Kendi İradesi ile Kendi istediği zaman ve ortamda gerçekleştiren üstün bir gücün varlığına işaret ettiğini belirtir.

Rabi Abraham Twerski’ye göre de Purim mucizesi doğaüstü bir olgu değildir. Yorumlara göre 9-14 yıl içinde gerçekleşen Purim olayları ilk bakışta normal bir saray politika ve entrikası gibi görülebilir. Gerçekte ise, her olay, en ince detaylarına kadar Tanrısal müdahaleler sonucu gerçekleşir. Bu da bize, doğal gibi görünen olayların her birinin aslında Tanrısal mucizeler olduğu mesajını vermektedir.

“Coincidence is God’s way of staying anonymous / Tesadüf, Tanrı’nın gizli kalma yöntemidir…” sözleriyle, Albert Einstein da şans, amaçsız tesadüf diye bir düşünce yapısının yanıltıcı olabileceğini ve bize, bu gerçeğin o zamanlarda olduğu gibi bu zamanlarda da aynen geçerli olduğunu gösteriyor.

Kısa kısa PURİM

İsmi: Aman’ın, Yahudileri yok etmek için en uygun tarihi bulmak için çektiği bir çeşit kura olan pur’a istinaden (Megilat Ester 3:7) Yahudilerin fiziksel yok oluştan kurtuldukları bu bayram Purim adıyla anılır.

Nerede bahsedilir?  Purim’den Megilat Ester’de bahsedilir. Farklı yorumlara göre 9-14 yıl arası bir süreçte gerçekleşen Purim olaylarını anlatan ve bizzat Ester ile Mordehay’ın yazdığı Megilat Ester/ Ester’in Kitabı; Tanah’ın Ketuvim/Kutsal Yazılar bölümünde yer alır. Purim; Hanuka gibi rabilerimizin eklediği önemli bir bayramımızdır ve hayata bakış açımızı geliştirmemize yardımcı olabilecek, her zamana uyabilecek güncel mesajlar içerir.

Ne yapılır? Dört Purim Mitsvası, Megilat Ester’i kurallarına göre okumak/dinlemek; Mişloah Manot, en az bir arkadaşa Purim günü ulaşacak şekilde yemeye hazır şekilde iki çeşit yiyecek hediye göndermek; Matanat LaEvyonim, en az iki ihtiyaç sahibine, Purim günü ulaşacak şekilde hediye vermek. Matanat LaEvyonim mitsvasını kurum ve sinagoglarımız vasıtasıyla da yerine getirebiliriz. Mişte- Tanrı’nın her zaman yanımızda olduğunun bilinci ve Tanrı’nın Koruması altında olmanın verdiği güven ve mutluluğu yansıtan Purim ziyafetine katılmak, yemek, içmek ve dualara Al Anisim/ mucizeler için bölümünü ekleyerek Tanrı’ya şükranlarımızı ifade etmek.

Neden bugün? Ahaşveroş’un krallığındaki Yahudilerin soykırımdan kurtuldukları günün 14 Adar olduğu Megila’da belirtilir (Megilat Ester 9:16-22). Biz de Purim’i 14 Adar’da -bu yıl 14 Mart Cuma- kutluyoruz. O zamanlarda surlarla kaplı şehirlerde kurtuluş bir gün sonra gerçekleştiği için 15 Adar’da da Şuşan Purim kutlanır (Bu yıl Şuşan Purim 15 Mart Cumartesi kutlanır).

Günümüzdeki anlamı: Bilgelerimiz, Maşiah geldiği zaman deneyimleyeceğimiz ışığın parlaklığı nedeniyle diğer bayramların ışığının gündüz aydınlığında açılan lambanın ışığı gibi soluk kalacağını, o yüzden kutlanmalarının bir anlamı olmayacağını, ancak Purim'in ebediyen kutlanmaya devam edeceğini öğretir (Midraş Mişle 9). Bunun çıkış yeri olarak da Megilat Ester'deki (9:28) ifade gösterilir: "Purim'in anısı onların soyundan asla yok olmayacak." Bilgelerimize göre bunun nedenlerinden biri, Megilat Ester’de Tanrı’nın İsmi’nin hiç geçmediği gibi, bazen hayatımızda da Tanrı’nın Varlığı’nın gizlenmiş gibi görünebileceği, ancak Tanrı’nın her zaman bizimle, yanımızda olduğu gerçeğidir. Belki Purim’in bu kadar mutlu bir bayram olmasının en büyük sebeplerinden biri de budur.

Purim gelenekleri: Purim gelenekleri arasında bol yemek içeren ve Tanrı’nın Gizli El’ini simgeleyen farklı kıyafetler giyilen Purim kutlamaları, kırmızı beyaz renkte ve çeşitli şekillerde yapılan Mavlaç şekeri ve ‘Amantaşen - Ozne Aman - Aman’ın kulakları’ adı verilen, Aman’ın üç köşeli şapkasını simgeleyen Purim’in geleneksel üç köşeli bisküvileri sayılabilir.

Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem’den Megilat Ester; El Gid Para El Pratikante, Kadıköy Hemdat İsrael Sinagogu Vakfı’nın Megilat Ester, Aaron Lopiansky’nin Time Pieces kitaplarından, www.sevivon.com, rabbisacks.org, sefaria.org, ou.org, www.chabad.org, https://ohr.edu, https://torah.org, https://njop.org sitelerinden derlenerek hazırlandı ve konu hakkındaki sayısız yorumlardan sadece bazılarını içermektedir.

Toplulukların farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.