Tanrı, Mısır Ülkesinde Moşe ve Aaron´a konuşarak şöyle dedi: “Bu ay sizin için ayların başı olacak. Yılın ayları açısından bu ay sizin için birincidir.” (Şemot 12:1-2) Bu yıl Şabat Ahodeş 29 Mart Cumartesi günüdür.
Bizi adım adım Pesah’a hazırlayan Dört Özel Şabat’ın dördüncüsü Ay’ın Şabat’ı/ Şabat Ahodeş ismiyle anılır. Şabat Ahodeş’te çıkarılan ek Sefer Tora’dan okunan Ahodeş peraşası, Yahudilere bir halk olarak verilen ilk mitsva olan Roş Hodeş’in (yeni başlayan Ay’ın) ilan edilmesi ve ayın hareketlerine paralel bir Yahudi takvimi oluşturulması, Nisan ayının ayların başı olması, Pesah korbanı getirilmesi, bunun matsa ve acı otlar ile yenilmesi ve yedi gün boyunca mayalı gıdalar tüketilmekten kaçınılması mitsvalarından bahseder.
Yeni başlayan ayın ilan edilmesi mitsvası eski zamanlarda ayın tamamen kaybolduktan sonra ilk olarak yeniden ortaya çıktığı ince gümüş halini gördüklerine dair şahitlik eden iki görgü tanığının ifadelerinden sonra Bet Din’in yeni ayın başladığını-Roş Hodeş’i resmen ilan etmesiyle gerçekleşirdi. Günümüzde ise bu mitsva Sefarad geleneklerine göre bu Şabat gibi, Roş Hodeş’ten önceki Şabat/Şabat Mevarhim sabah duası sırasında sinagoglarda ‘Yeni Ay İlanı Duası/Birkat Ahodeş ile yerine getirilir (Sidur kitabı s. 604). Bu duada, yeni başlayan ayın herkese sağlık, mutluluk, bereket, şifa, iyi haberler, korunma getirmesinin, Tanrı’nın İsteği-Yei Ratson olması dilekleri ifade edilir.
Roş Hodeş ve kadınlar
Yorumcular, ayın başı-Roş Hodeş’in ilan edilmesi mitsvası ile Tanrı’nın Yahudilere zaman üzerinde bir hâkimiyet verdiğine dikkat çeker. O andan itibaren, bayramların tarihsel döngüsü, takvim, ancak ‘Yeni Ay’ ilan edildikten sonra var olabilecekti.
Buna ek olarak Roş Hodeş, Yahudi kadınlar için özel bir bayram olarak kabul edilir. Bunun sebeplerinden biri, altın buzağı olayında, kadınlar bunun tamamen uygunsuz hatta günah olduğuna inandıkları için buna hiçbir şekilde iştirak etmez. Erkekler eşlerinden, altın takılarını vermelerini istediklerinde, kadınlar Tanrı’ya olan inançları ve Moşe Rabenu’ya olan bağlılıkları ile onlara takılarını vermezler, kendi takılarını veren erkeklerin bu davranışlarını da onaylamazlar. Kadınlar ayrıca altın buzağı yapıldıktan sonra, bunun uğruna yapılan şölen ve şenliklere de katılmazlar. Bu yüzden, Roş Hodeş’te çalışma yasağı olmamasına rağmen, geleneklere göre kadınlar bu günü bir bayram olarak kutlar ve iş yapmazlar.
“Tanrı, Mısır Ülkesi’nde Moşe ve Aaron’a konuşarak şöyle dedi: ‘Bu ay sizin için ayların başı olacak. Yılın ayları açısından bu ay sizin için birincidir” (Şemot 12:1-2).
Tora’da belirtildiği gibi Nisan ayı, ayların başıdır ve 1 Nisan da Yahudi takvimindeki dört yılbaşından biridir.
1 Tişri: Yedinci ay olan Tişri’nin 1.günü, “Roş Aşana-Yıl Başı-Yılların Başı”dır. 1 Tişri, Tanrı’nın dünyayı, özellikle insanı yaratmasının yıl dönümü, yaradılışın başı, Yılların Yıl Başıdır. 15 Şevat: Tu Bişvat- meyve ağaçları için Yıl Başı’dır. 1 Elul: Hayvanlarla ilgili ‘onda bir’ vergisinin başlaması için Yıl Başı’dır. 1 Nisan- Nisan ayı, Yahudi ‘zaman’ının doğuşunu simgeler ve Tora’da ‘Ayların Başı’ olarak belirtilir. Kralların saltanat döneminin başlangıcı ve Yahudi aylarının başlangıç noktasıdır.1 Nisan, birinci ayın başlangıcıdır ve diğer aylar Nisan’a göre sıralanır. Birinci ay Nisan, ikinci ay İyar, üçüncü ay Sivan… vb gibi.
Nisan ayı
1 Nisan’da, Mişkan Tanrı hizmetine açılır ve ayın başından itibaren her gün bir kabile başkanı Mişkan’a korban getirir ve bu günler de mutlulukla özel bayram günleri olarak kutlanırdı. Her kabile başkanı korbanını getirdikten sonra, 13. gün, Aaaron’un Menora’nın kandillerini yakması okunur, bundan sonra Pesah zamanı gelirdi. Pesah’ın bitiminden gelecek Roş Hodeş’e kadar çok kısa bir zaman kaldığı için Nisan ayının tamamına yakını mutlu günlerden oluşur. Bu şekilde takvimde tüm ay boyunca Tahanunim/yakarış duaları yapılmayan tek aydır.
Tora’da Hodeş Aviv-Bahar Ayı olarak adı geçen Nisan, baharı simgeler, senede bir kere yapılan ve sadece bu aya ait olan bir mitsva; Nisan ayında çiçek açan en az iki meyve ağacı görüldüğünde söylenir: “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam, Şelo Hiser Baolamo Kelum, Uvara Vo Beriyot Tovot, Veilanot Tovim, Leanot Baem Bene Adam/Kutsalsın Sen Tanrı’mız Evren’in Kralı, dünyasında hiçbir şeyi eksik etmeyen ve içinde insanoğlunun yarar sağlaması için güzel varlıklar ve faydalı ağaçlar yaratan.”
Kısa kısa ŞABAT AHODEŞ
İsmi: İbranice Hodeş-Ay, AHodeş-Ay’ın, Şabat Ahodeş de Ay’ın Şabat’ı anlamına gelir. Burada bahsedilen ay, herhangi bir ay değil, ayların başı olan Nisan ayıdır. Ay’ın Şabat’ı/ Şabat Ahodeş, bu yıl olduğu gibi Nisan ayından hemen önceki Şabat 29 Mart Cumartesi (veya başka senelerde Roş Hodeş Nisan Şabat ‘a rastladığında Şabat Roş Hodeş Nisan) günüdür.
Nerede bahsedilir? Tora’da, Şemot 12:1-20 bölümünde Nisan ayı için söylediği “Bu ay sizin için ayların başı olacak. Yılın ayları açısından bu ay sizin için birincidir” sözleri ile Tanrı, Nisan ayının ayların başı olduğunu belirtir.
Bugün ne yapılır? Bu Şabat okunacak normal haftanın peraşasına (bu yıl Pekude peraşasına) ek olarak ayrı bir Sefer Tora’dan Ahodeş Peraşası-(Şemot 12:1-20) okunur. Şabat Ahodeş’te okunan aftara Yehezkel 45.bölüm de Roş Hodeş, Nisan ayı, Pesah korbanı gibi Ahodeş peraşasına paralel konulardan bahseder.
Ahodeş Peraşası ne anlatır? Bu haftanın peraşasına (bu yıl Pekude peraşasına) ek olarak okunacak Ahodeş Peraşası,(Şemot 12:1-20); Tanrı’nın, Mısır’dan çıkıştan iki hafta önce Moşe ve Aaron’a söylediklerinden bahseder: Yahudi halkına verilen ilk mitsva olan Roş Hodeş/Yeni Ay konsepti ile oluşturulacak Yahudi takviminde Nisan ayının ‘ayların başı’ olarak kabul edilmesi, Nisan ayının 10’unda her ev halkının korbanlık, bir yaşında bir davar edinilmesi ve bu korbanlığın 14 Nisan’a kadar gözetimde tutulması, 14 Nisan akşamı korban olarak kesilip kanının kapı pervazlarına ve kirişlerine sürülmesi anlatılır. Buna ek olarak daha sonra kesilen korbanlığın matsa ve acı otlar ile Pesah korbanı olarak yenilmesi, kapı pervazlarına korban kanı sürülmüş olan evlerin, behorların ölümü belası sırasında atlanacağı, bu günün nesiller boyunca hatırlanacağı belirtilir. Bunun yanında yedi gün boyunca mayalı gıdalar tüketmekten kaçınılması ve bunun bir gün öncesinde evlerin mayadan tamamen temizlenmesi, yedi gün boyunca evlerde kesinlikle maya bulunmaması gerektiğinden söz edilir.
Şabat Ahodeş-Bugün için mesajı: Roş Hodeş, ayın küçülüp yok olduktan sonra, yeniden doğuşunun, yenilenmesinin, ebediliğin ve devamlılığın kutlanmasıdır. Yahudi milleti ne kadar küçülse ve hatta gözle görülemeyecek hale gelse de tarihimizde Sara, Miryam, Şifra, Pua, Hanna, Abigail, Hulda, Ester, Yeudit, Devora, Yael, Mısır’daki fedakâr İbrani kadınların ve daha nice Yahudi kadınların tarih boyunca yaptıklarının ve günümüzde yapmaya devam ettiklerinin gösterdiği gibi, Yahudi kadınının kararlılığı ve sarsılmaz inancı sayesinde her zaman yeniden doğacak, yenilenecek ve yükselişe geçecektir. Talmud, Yahudi halkının, Mısır esaretinden erdemli kadınların liyakati sayesinde kurtarıldıklarını yazar. Rav Menachem Mendel (Rebbe) ve Arizal da, yüzyıllar önce, gelecekteki son kurtuluşun yine Yahudi kadınları sayesinde gerçekleşeceğini önemle vurgulamışlardır.
*Dört Peraşa-
Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem’den Şemot, Vayikra, Yahudilik Ansiklopedisi, Sidur Kol Yaakov, Pirke Avot kitaplarından ve www.ou.org, www.sevivon.com, www.chabad.org, https://aish.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır ve konu hakkında farklı kaynaklardan bulunabilecek sayısız yorumdan sadece bazılarını içermektedir.
Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
