Pesah sederi - Düzen

Tanrı’nın Yahudileri Mısır’dan kurtarışı, Yahudi hayatının odak noktasını oluşturur. On Emir’in birincisi, her gün okunan Şema’da, günlük dualarımızda, Kiduş’ta yer alan Mısır’dan Çıkış mucizesi yaşam boyu içimize işler, adeta bir parçamız olur. 3337 yıl önce Tanrı’nın açık mucizelerle Yahudileri 210 yıl süren Mısır esaretinden kurtarışını yaşamımızın her günü hatırlama mitsvasını (Mısır’dan Çıkış’ı hatırlamak ve anlatmak, Tora’dan gelen mitsvalarımızdandır) yerine getirerek Tanrı’nın bize sevgisinin ve her daim hayatımıza dâhil olduğunun farkındalığını, güvenini ve mutluluğunu içimizin derinliklerinde hissederiz.

Bu büyük ve mucizevi kurtuluşu her gün hatırlayıp anlatmaya ek olarak, Mısır’dan Çıkış olaylarının yıldönümünde (Kutsal Topraklar’da Pesah’ın ilk gecesi, diasporada Pesah’ın ilk iki gecesi) farklı nesillerin bir araya geldiği tüm büyük aile masanın etrafında Yahudilerin Mısır’dan Çıkış olaylarını belli bir Seder- düzene göre sanki kendileri Mısır’dan çıkmışçasına canlandırır. Bu düzenin içinde, Agada adlı kitap okunur, dört bardak şarap manevi amaçla içilir, Mısır esareti sırasında olanları canlandıran simgesel yiyecekler yenilir, şarkılar söylenir ve diğer Pesah gelenekleri yerine getirilir.

Anlatmaya atalarımız Avraam, Yitshak ve Yaakov’un hikâyeleriyle başlarız ve Yahudilerin Mısır’a inişini anlatır, çektikleri acı ve zulmü hatırlarız. Tanrı’nın Firavun ve Mısırlılara getirdiği on belayı anlatırken mutluluğu simgeleyen şarabımızdan eksiltir, düşmanımız bile olsalar, bize eziyet etmiş bile olsalar, başkalarının başına gelen felaketlere sevinmediğimizi belirtiriz. Yahudilerin Mısır'dan ayrılıp Kızıldeniz’i geçerken Tanrı’nın mucizesi ile suların yarılıp Yahudilerin geçmesine izin vermesine, sonra tekrar Mısırlıların üzerine kapanmasına tanıklık ederiz.

Yediğimiz acı yiyeceklerle atalarımızın çektiği acıları ve yoksulluğu deneyimler, sonrasında Mısır’dan Çıkış’ı ve özgür bir halk haline gelmemizi ziyafet ve kralların yaptığı gibi yastıkların üzerine yaslanarak ve maneviyatla dolu dört bardak şarap (veya üzüm suyu) içerek kutlarız.

Mısır’dan Çıkış, İsraeloğulları’nın hazırladıkları hamurun kabarmasını bile bekleyemeyecekleri bir hızla gerçekleşir. Matsalar bayramı-Hag AMatsot’ta bu mucizeyi anmak için mayalanmadan yapılmış matsa yeriz. Geleneksel olarak kereviz yaprağından oluşan karpas’ı tuzlu suya batırıp sallayarak İsraeloğulları’nın Mısır’da döktükleri gözyaşlarını, acı otlar, geleneksel olarak marul yiyerek de köleliğin acısını hatırlarız.

İsraeloğulları’nın esaretleri sırasında eziyet çekerken kullandıkları harcı sembolize etmek için geleneksel olarak elma, ceviz, hurma ve şaraptan yapılan haroset yeriz. Seder tabağında yer alan kuzu kolu-zeroa ile Bet Amikdaş’ta korban olarak sunulan kuzuyu, haşlanmış katı yumurta betsa ile Pesah, Şavuot ve Sukot bayramlarında Bet Amikdaş’ta sunulan bayram korbanı-Korban Hagiga’yı hatırlarız.

Pesah Sederindeki mitsvalar

Pesah Sederindeki mitsvalardan ilk ikisi direkt Tora’dan gelir. Diğer üçü ise rabiler tarafından uygulamaya konulmuştur.

1-Matsa yeme mitsvası

2-Mısır’dan Çıkış’ı anlatmak. Agada’nın okunuşu ve bu konuda gerçekleşen sohbetler ile yerine getirilir.

3-Dört kadeh Kaşer LePesah şarap içmek.

4-Maror-acı otlar (Marul) yemek.

5-Tanrı’ya övgüler içeren Alel duasını söylemek.

SEDER

12 Nisan Cumartesi akşamı Şabat bittikten sonra kadınlar “Baruh Amavdil ben Kodeş Lekodeş/ Kutsal ile Kutsalı birbirinden ayıran (Tanrı) Mübarektir” sözlerini söylerler ve sonra bayram sofrasını kurmaya başlarlar (Pesah Agadası s.15).

Mumlar-Pesah Bayram mumları: 12 Nisan Cumartesi akşamı Şabat bittikten sonra bir evvelki gün Şabat mumları yakılmadan hazırlanmış olan ve 48 saat yanacak mumdan faydalanılarak bayram mumları beraha ile yakılır. “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Şel Yom Tov/ Bizleri mitsvaları ile kutsayan ve bizlere Yom Tov mumlarının yakılması mitsvasını veren Evren’in Efendisi Tanrı’mız Sen Mübareksin.”

Şarap: Seder’de (ve Pesah süresince) sadece Kaşer Lepesah-Pesah’ta kullanmaya uygun şarap kullanılır.

Seder Tabağı/ Sembolik yiyeceklerin dizilişi

Masanın ortasına konulan Seder tabağı/tepsisinin üzerindeki sembolik yiyeceklerin her biri Mısır’dan Çıkış olayları ile ilgilidir. Tepsiye önce üç matsa, sonra sırasıyla zeroa- ateşte kızartılmış kuzu kolu, betsa-haşlanmış yumurta, maror-marul, haroset ve karpas-kereviz yaprakları yerleştirilir.

Bu sene Erev Pesah Şabat’a geldiği için: “Pesah gecesi Seder’de kullanılacak Haroset, pişmiş yumurta, ateşte yakılmış kuzu kolu, kereviz yaprağı ve marulun cuma gününden hazırlanmaları gerekir. Özellikle yeşilliklerin iyice yıkanıp böceklere karşı sıkı kontrol edilmesi ve bunun Cuma gününden gerçekleştirilmesi önemlidir” (Pesah Agadası s.15).

1.Matsa: Hiçbir kırığı olmayan üç adet matsa, üzeri örtülü olarak tepsiye yerleştirilir.

2.Karpas: Kereviz, maydanoz, turp yaprağı-ve tuzlu su veya Kaşer Lepesah sirke.

Dikkat! Kereviz, marul, maydanoz vb tarzı toprakta yetişen sebzelerin içlerindeki olası minik böceklerden tamamen temizlenebilmesi için  kaşer sirke veya tuzlu suda bekletilmeleri gerekir.

3.Maror: Acı otlar.

4.Haroset: Geleneksel olarak Ezilmiş elma, kuru üzüm, tarçın, hurma ve kırmızı şaraptan oluşan karışım.

5.Zeroa: Yanmış kuzu kolu.

6.Betsa: Haşlanmış katı yumurta.

Agada Kitabı-Anlatı: “O gün çocuğuna anlatacak, ‘Mısır’dan çıkışım sırasında, Tanrı benim için tüm mucizeleri işte bunun uğruna yaptı’ diyeceksin” (Şemot 13:8).

Anlatı anlamına gelen Agada, Tora’daki “Veigadta levinha/ Çocuğuna anlatacaksın” mitsvası gereğince, Pesah olaylarının anlatılmasından esinlenerek adlandırılmıştır.  

Agada’nın masa etrafındakilerin anlayacağı bir şekilde okunması, onun her daim güncel öğretilerinin de anlaşılmasına ve Agada’nın derin mesajları üzerine fikir alışverişi yapılabilmesine yardımcı olur.

Agada kitabı takip ederek Seder’in 15 adımı her adımla ilgili beraha/uygulamalar yerine getirilerek yapılır. (Agada KitabınınTamamı- yazdırılabilir şekil:http://www.sevivon.com/images/stories/kutuphane/kitaplar/agada.pdf )

Agada’nın en önemli öğeleri çocuklar ve sorulardır. Gelen soru olursa, ara verilir, soru cevaplandırılır, ondan sonra Agada’nın okunmasına devam edilir.

1.Kadeş-Kiduş berahası okunur. Birinci bardak şarap, sola yaslanarak içilir. İkinci bardak şarap doldurulur.

2.Urhats-Eller berahasız olarak (el yıkama duası yapmadan) yıkanır.

3.Karpas-Kereviz, maydanoz veya turp yaprağı gibi bir ot, tuzlu su/ Kaşer Lepesah sirkeye batırılıp Aadma-berahası söylendikten sonra çok az bir miktar yenir. (Ve beraha söylerken daha sonra yenecek marul da akılda tutulur)

4.Yahats-Üç matsadan ortada olanı bölünür, yarısı Afikoman-son lokma-için saklanır.

5.Magid-Mısır’dan çıkış öyküsünün anlatılması.

A Lahma Anya- Matsalara bakarken Mısır'daki olayları görsel bir şekilde hatırlarız. Magid’in sonunda, ikinci bardak şarap, sola yaslanarak içilir.

6.Rohtsa-Netilat Yadayim-Yemekten önce, eller, ‘dua edilerek’ yıkanır.

7.Motsi-Amotsi duası edilir.

8-Matsa-Matsa duası edilir ve sola yaslanarak matsa yenilir.

9-Maror-Harosetle birlikte marul yaprağı sola yaslanmadan yenir.

10.Koreh-Sandviç-matsa, otlar ve haroset bir sandviç haline getirilir, sola yaslanarak yenir.

11.Şulhan Oreh-Bayram yemeğinin yenmesi. Yemekte çoğunlukla yeni bir hayatı da sembolize eden yumurta yenilir.

 12.Tsafun-Ortadaki matsadan ayrılmış Afikoman’ın yenmesi. Afikoman, yoruma göre, Seder’de yenilen son yemek olan Pesah sunusunun anısına, sola yaslanarak yenir.

Bundan sonra artık son iki bardak şarap ve sudan başka bir şey yenilip içilmez.

13.Bareh-Birkat Amazon-Yemekten sonra, üçüncü kadeh şarapla şükür ve kutsama duası yapılır ve berahadan sonra, sola yaslanarak içilir. Dördüncü bardak şarap doldurulur. Beşinci bir bardak Peygamber Eliyau Anavi için Seder masasına yerleştirilir. Eliau Anavi’nin, Maşiah’ın geldiğini, bir Pesah akşamı anons edeceğine inanılır. Bu noktada Eliau Anavi’nin içeri girebilmesi için sokak kapısı açılır.

14.Allel-Şarkılar ve ilahiler eşliğinde dördüncü bardak şarap içilir.

15.Nirtsa- Kabul. Yapılanların Tanrı tarafından kabulü ve kurtuluşun başlangıcı olması dileğiyle dua ve ilahiler söylenir. Seder’in sonu.

Önemli hatırlatma: Omer saymaya-13 Nisan Pazar akşamı başlıyoruz.

Pesah'ın ikinci gecesinden başlayarak Şavuot’a kadar 49 gece boyunca gün gün Omer’i saymak, direkt olarak Tora'dan gelen mitsvalardandır. Şavuot’ta Tora’nın verilişine kadar devam eden bu 49 gün, kişinin her gün karakterinin, kişiliğinin farklı yönlerini geliştirdiği, ruhunu adım adım arındırdığı, kendini ilerlettiği ve bunun sonucunda en saf haline ulaşarak özü ile, içindeki Tanrısal kıvılcım ile bağlantıda olarak Tora’ya kavuştuğu süreci belirtir.

Bu yıl Omer sayımına 13 Nisan Pazar akşamı başlıyor ve Şavuot’a kadar her gece saymaya devam ediyoruz.

Omer Sayımının gün gün kişisel gelişim adımları, bize farklı bakış açıları kazandırabilecek ruhsal alıştırmalar, R.Simon Jacobson'ın "Omer Saymanın Manevi Kılavuzu-A Spiritual Guide to the Counting of the Omer” ile her gün güncellenen www.salom.com.tr’den takip edilebilir.

Nasıl Sayılır: Omer sayma kuralları ve duaları, Yazdırılabilir Gün Gün Omer Sayım Çizelgesi:

https://www.sevivon.com/images/stories/dokumanlar/omer_zaman_cizelgesi_2025.pdf

Pesah Seder Hazırlıkları, Hızlı Alışveriş Listesi, Pesah Seder Detayları Pesah Sederindeki Yiyeceklerin Simgeledikleri-Farklı Yorumlar: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1699:pesah-sederi&catid=46&Itemid=225

Agada KitabınınTamamı: http://www.sevivon.com/images/stories/kutuphane/kitaplar/agada.pdf

Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilen bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem Yayıncılık’tan Şemot, Pesah Agadası ve El Gid Para El Pratikante; ayrıca Every Person’s Guide to Passover; The Jonathan Sacks Haggada, And You Thought They Were Only Four, Explorations, The Night That Unites, A Passover Haggadah-Elie Wiesel; Redemeption, Then and Now- R.Benjamin Blech; kitaplarından ve www.aish.com, www.chabad.org, sevivon.com, ncsy.org, torah.org, https://ajws.org, https://www.haggadot.com, https://www.etzion.org.il sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır ve konu ile ilgili kitaplarda, internette bulunabilecek yorumlardan sadece sınırlı bir bölümünü kapsamaktadır. Cemaatlerin farklı gelenekleri, yorumlamaları ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.