ŞEKALİM VE PURİM
Gemara Taanit 29/A'da Rav adlı Talmud bilgesinin sözlerine yer verir: “Rav Şemuel bar Şilat'ın oğlu Rav Yeuda Rav'ın adı ile aktararak şöyle dedi: Av ayının girmesinden itibaren neşenin azaltılması gibi aynı şekilde Adar ayının girmesinden itibaren neşe arttırılır.”
Bu iki kaynağı okuduktan sonra ciddi sorular sormak gerekir. Öncelikle Mişna'nın Taanit bölümü oruçları ve bunların sebeplerini anlatır. Şiva Asar BeTamuz ve Tişa BeAv nedenlerinin burada işlenmesi, Av ayının girişi ile neşenin azaltılmasının belirtilmesi son derece doğaldır. Ancak burada Adar ayı ve Purim ile alakalı neler öğrenilebilir?
‘Av ayının girmesinden itibaren’ ifadesi bizlere neler öğretmektedir? Bu ayın girişi ile azaltılması gereken neşenin Adar ayının girmesiyle arttırılması arasında bir bağlantı kurmak mümkün müdür?
Normal şartlar altında bayram neşesi sadece o bayram süresince arttırılır veya vardır. Ayın başından itibaren bu sevincin arttırılmasının nedeni ne olabilir?
Bu karmaşık sorulara yanıt ararken öncelikle Av ve Adar ayları arasındaki bağlantıyı bununla paralel olarak da Bet Amikdaş ile Purim arasındaki bağlantıyı bulmaya çalışacağız.
Öncelikle bazı Yahudi cemaatlerindeki bir âdete bakalım. Evin bir bölümünün sıvanmadan yıkıma uğramış gibi bir görüntüde bırakılma geleneğinin mevcudiyeti birçoğumuz tarafından bilinir. “Adar ayı girdiğinde neşe arttırılır” sözü bir tabela yaptırılarak bu sıvanmamış kısmın üzerine asılır. Yalkut Avraam adlı kaynağa göre bu hem yıkımın verdiği acıyı hatırlamak hem de bu acının üzerini Adar ayının neşesiyle kapatmak geleneği bir arada görülmektedir.
Yukarıdaki bağlantıyı anlamak için önce Şemot kitabında Ki Tisa peraşasının giriş bölümüne aynı zamanda Şekalim peraşasına bakacağız. Burada sözü edilen ‘mahatsit aşekel - yarım şekel - bağışlama’ mitsvasıdır. “Canlarınızın bağışlanması amacıyla Tanrı adına verilen bu bağışı verirken ne zengin olan bu yarım şekelden fazlasını ne de fakir olan bu yarım şekelden eksiğini verebilir. Bu bağışlanma parasını bene Yisrael’den alıp ‘Buluşma Çadırı’nın yapım işine aktaracaksın. Böylece canlarınızın bağışlanması için Tanrı’nın huzurunda Bene Yisrael adına bir hatırlatıcı olacaktır.”
Yarım şekel mitsvası Yisrael’e mensup herkesi, Bet Amikdaş’ın var olduğu dönemlerde her yıl toplumsal korbanların alımı için yarımşar şekel bağışta bulunmakta yükümlü kılan tüm nesillere verilmiş olan bir mitsvadır. Korbanları Roş Hodeş Nisan’dan itibaren toplanmış olan yeni şekellerle satın alırlardı. Bu nedenle şekellerin toplanacağına dair duyuru Mişna’nın Şekalim faslında belirtildiği gibi Roş Hodeş Adar’da yapılırdı.
“Beehad beAdar maşmiin al aşekalim / Bir Adar’da Şekalim için duyuru yapılır.”
Mişkan bilindiği gibi Nisan ayında açılışa hazır duruma gelir. Bu bağış hakkındaki duyuru da ona bitişik olan hemen önceki ay yani Adar’da yapılmaktadır. Bu bağışın Bene Yisrael arasında büyük bir mutluluk ve sevinç yarattığı bilinmektedir. Bu hazırlıklar beraberinde sınırsız bir neşeyi de getirir. Bir anlamda neşenin bolluğu kutsal mekânın varlığına bağlıdır. Kutsal mekânın inşası bu yol ile her sene tekrardan hatırlatılmaktadır.
Yıkımdan sonra bu mitsva Şekalim peraşasının okunmasıyla anılmaktadır. Bu nedenle Yisrael toplumu Tora’dan Şekalim peraşasını okudukları zaman Adar ayının neşesi Yisrael toplumunun Mişkan’a yaptığı bağışların neşesiyle birleşmektedir. Rabiler bu amaçla bu iki neşeyi birleştirmişlerdir bu yüzden Purim Bayramına ilişkin sevinç daha Adar ayının başından itibaren başlamaktadır.
Rav Yeuda’nın sözlerini şimdi daha iyi anlamaktayız. Nasıl ki yıkım nedeniyle Av ayının girişinden itibaren neşe azaltılıyorsa aynı şekilde Adar ayının girmesiyle inşaat teması Bet Amikdaş’a yönelik hazırlıklar açısından güçlenmeye başlamakta ve neşe arttırılmaktadır.
Rabiler “Vermekten kaynaklanan neşe kadar derin bir neşe yoktur” ifadesini kullanırlar. Aynı zamanda ‘birliği kuvvetlendirmek için de yarım şekeli vermekten daha yüce bir verme şeklinin olmadığını’ öğretirler. Çünkü bu veriş Bene Yisrael’i ortak bir amaç için birleştirmektedir. Zenginin ve fakirin aynı miktarı vermesi burada bir ‘eşitlik’ kavramını da ortaya koymaktadır. Şimdi Yisrael halkının, hakkındaki ağır kararlardan kurtulmasının kefilleri olan verme ve birlik-beraberlik temalarıyla aynı doğrultuda Reş Lakiş’in Yalkut Şimoni’deki sözlerini okuyalım:
“İleride Aman’ın Yisrael’e karşı şekellerce gümüş tartacağı, Tanrı’nın huzurunda açıkça biliniyordu. Bu nedenle Yisrael’in şekellerini Aman’ın şekellerine öncelikli kılmıştı. Öğrendiğimiz gibi bir Adar’da Şekalim için duyuru yapılır.”
Bene Yisrael’in her yıl bağışlamakla yükümlü olduğu yarım şekel bir bakıma Aman’ın on bir kikar gümüş karşılığında onlara karşı yok etme fermanı çıkarması karşılığında toplumu kurtarma amacı taşımaktadır.
Sefat Emet adlı kaynak Av ayının girişinde azaltılan sevincin sebebinin yıkım, Adar girişi ile çoğaltılan neşenin de Mişkan’ın inşası olduğu iddiasını kanıtlar yönde görüş bildirir: “Ve bu nedenle Bene Yisrael içindeki sevgi duygularını depreştirmek için Mişloah manot ve matanot laevyonim mitsvalarını tesis etmişlerdir. Ve ikinci Bet Amikdaş’ın temeli buydu. Ve bu nedenle de sebepsiz nefret yüzünden yıkılmıştır çünkü ikinci Bet Amikdaş’ın temeli ‘aavat Yisrael’ sayesinde atılmıştı.”
