Bir finansçı olarak uzun zamandır ilgimi çekmekte olan kripto paralara halen şüpheyle yaklaşıyorum. Şüpheyle beraber korku da var; bilmediğim işlere girip para kaptırmak hatta dolandırılıp rezil olma korkusu. Yine de merakım galip geliyor ve öğrenmek istiyorum.
Şu anda 12 bini aşkın kripto para çeşidi ve bunların alınıp satıldığı 400’ü aşkın pazaryeri (exchange) var. Blokzincir teknolojisi üzerinde kurulan sanal paralar dünyasına giriş yapabilmek için önce kumbaraya para atmak gerekiyor. Eskiden işyerlerinde plastikten kırmızı ve yeşil ‘markalar’ vardı; çaycı kaç çay, kaç kahve bırakırsa ona göre marka alırdı kutudan. İşyeri sahibi de ara ara gidip markaları satın alırdı kahvehaneden… Kripto para dünyasında o markalara her gün yenileri ekleniyor. İsimlerini hatırlamak mümkün değil, sanki Game of Thrones dizisinden çıkma tuhaf bir lisan kullanıyorlar. Markaları satın almak için Binance, Paribu veya Chiliz gibi platformlarda hesap açıp oraya gerçek para göndermeniz gerekiyor. Kripto paraların toplam piyasa değeri bugün 2 trilyon doları geçmiş durumda. Ancak, bunlardan Bitcoin ve Etherium ikilisi diğer tüm paraların toplamının iki katı kadar değer ediyor.
Bugünlerde herkesin etrafında kripto para ile ilgilenen bir tanıdığı var. Şu kadar koymuş beşe katlamış, şu kadar koymuş ona katlamış türünden kıskandıran birçok hikayeler duyuyoruz. Thodex gibi dolandırıcılık hikayeleri olsa da bunlar küçük paralarla havadan büyük servetler yaratma hayallerini yok edecek cinsten değil.
Kripto para dünyasındaki karmaşıklığı anlayabilmem zor. Fiyatları neden iniyor neden çıkıyor belli değil. Kim olduğu belli olmayan, büyük ihtimalle bir kamu denetimine tabi olmayan aracı kurumlara para yolluyorsun. Karşılığında sana neye yaradığı belli olmayan dijital bir marka veriyorlar. Sen de başkaları aynı markaya benden fazla para verip benden alsın diye bekliyorsun. Veya onlarla başka dijital varlıklar alıyorsun.
Bu girişten sonra esas konumuza gelelim: Alexander Dreyfus adında Fransız bir girişimci 2018 yılında Chiliz adını verdiği bir kripto para icat ediyor ($CHZ). Binlerce alt coinden biri. İyi bir gözlemci olan Dreyfus bununla kalmıyor. Bakıyor ki, bir tarafta heyecan arayan futbol taraftarları, diğer tarafta, sürekli açık veren ve paraya susamış futbol kulüpleri. Bu ikisini bir araya getiren fan token iş modelini geliştiriyor ve Socios.com’u kuruyor.
Socios (İspanyolcadaki anlamı ‘ortaklar’) özünde bir halka arz platformu. Aralarında Galatasaray, İstanbul Başakşehir, Fenerbahçe ve Trabzonspor gibi Türk takımlarının da bulunduğu 75 kadar önemli takım bu platformdan kripto fan tokenlerini halka arz etmiş durumda. Sene sonundan önce 25 takımın daha fan token arz etmesi bekleniyor. Paris St. Germain ve İnter gibi önemli isimler de pandemi döneminde bu kaynaktan yararlanmış.
Sistem şöyle çalışıyor: Socios kulüplere gidiyor: Size özgün fan token çıkarıp sizin taraftarlara satayım; siz de bu markaları ibraz edenlere bazı ayrıcalıklar tanıyın. Geri ödeme filan yok, aldığınız paraları direkt gelir yazın. Ne gibi ayrıcalıklar mesela? Takımı taşıyan otobüsün adı ne olsun; son transfer edilen futbolcunun sırt numarası kaç olsun; yeni forma tasarımında o mu olsun bu mu olsun gibi kararlarda kripto para sahibi taraftarlara söz hakkı verin. Bir çeşit imtiyazlı anket modeli. Her şey cep telefonu uygulaması üzerinden çalışıyor. Bazı kulüpler taraftara oy hakkı kullandırırken küçük de olsa taraftarın elindeki kripto paradan bir miktar ücret alıyor. Ücret almanın kripto lisanındaki karşılığı ‘yakmak’. Tokenler yakıldıkça sirkülasyondaki miktar azalıyor, dolayısı ile kalanların değeri artıyor.
Fan token alabilmek için önceden $CHZ rumuzlu kripto paradan edinmeniz gerekiyor. Socios sadece $CHZ kabul ediyor. Bu da ChiliZ’in kendi sitesinden veya bazı diğer exchangelerden alınıyor. Eskiden devletler altın rezervi karşılığında para basarlardı. Sonra mertlik bozuldu, karşılıksız para basar oldular ve doların üzerine “In God We Trust” yani Tanrı’ya güveniriz yazdılar. Kripto para yaratanlar da yarattıkları dijital paraların üzerine “In Greed We Trust” yani İnsan’ın Açgözlülüğüne güveniriz, diye yazsalar yanlış olmaz.
Fantokenstats.com sitesinden bir bilgi ile sistemi daha iyi anlatmaya çalışayım: Örneğin, Galatasaray 1 Nisan 2020 tarihinde her biri 10 TL değerden 10 milyon adet $GAL tokeni ihraç ediyor. Daha önceden $CHZ kripto parasından almış olan ‘yatırımcılar’ ellerindeki $CHZ varlıkları karşılığında $GAL tokenlerini Socios.com uygulamasından kolaylıkla alabiliyorlar ve bilahare bu tokenleri tekrar $CHZ’ye çevirebiliyorlar. $GAL tokenlerinin fiyatı açıldığı gün 70 TL civarına çıkmış; bugünlerde 75 TL civarında. Fenerbahçe ve Trabzonspor fan tokenleri de ilk çıkış tarihinden oldukça yukarıda alınıp satılıyor. Talep çok arz kısıtlı olunca tokenlerin fiyatı artıyor; böylece bir sonraki halka arza daha yüksek talep gelmesi sağlanıyor.
Görüleceği üzere, Dreyfus gerçekten çok uyanık bir girişimci. Önce size gerçek para karşılığında $CHZ satıyor, sonra onları taraftarı olduğunuz kulübün tokenlerine tahvil ediyor ve geri verdiğiniz $CHZ’leri yakıyor ve kendi komisyonunu düştükten sonra paranızı kulübünüze transfer ediyor. Siz elinizdeki fan tokenler ile etliye sütlüye dokunmayan konularda oy verdikçe, fan tokenleriniz yakılıyor ama kalanların değeri artıyor. Kulüplere de pek yükümlülük getirmeyen bir şekilde taze para giriyor. Tokenlerinin değeri artan taraftar mutlu, parayı alan kulüp mutlu, komisyonlarını alan Dreyfus ise hepsinden mutlu. Sistem ne Ticaret Kanunu’na ne Borçlar Kanunu’na ne de Sermaye Piyasası Kurumu’nun halka arz düzenlemelerine değmeden sanal dünyada yer alan Socios platformunda tıkır tıkır büyüyor.
Con Ahmet’in devr-i daim makinası kadar olmasa da buyrun size dahiyane bir iş modeli.
