Amerika’nın en köklü haber ajanslarından The Associated Press’in (AP) Nazi Almanya’sında görev yaptığı yıllar hayli ilginç. Her ne kadar konuya hızlı giriş yapmak istesem de bir-iki cümleyle ajansın tarihine bakalım. AP, 1846 yılında kuruldu ve bugüne kadar 56 Pulitzer Ödülü aldı. Bunların 34’ü fotoğrafçılık dalında. Bu açıdan düşünüldüğünde AP dünyanın hafıza merkezlerinden biri. 20. yüzyılın tüm önemli olaylarının görsel arşivlerinin önemli bir bölümünü oluşturuyor. Nazi Almanya’sı ve II. Dünya Savaşı bu olayların başında geliyor. Alman tarihçi Harriet Scharnberg tarafından yakın zamanda yazılan bir makale, 1931-45 yılları arasında Almanya'daki AP haber bürosu ve ona bağlı fotoğraf servisinin çalışmalarının kapsamlı bir incelemesini ortaya koyuyor. Sonuçlar hayli ilginç.
Scharnberg, AP'nin 1933-1941 arasında Almanya'da kalmayı tercih ederek, haber fotoğraflarının düzenlenmesini zoraki de olsa Nazi propagandacılarına devrettiğini ortaya koyuyor. Dahası, dönemin Nazi kontrolündeki yayınlarını inceleyip örnekler ortaya koyuyor. Buna göre AP fotoğraflarının Nazi propaganda uzmanları tarafından Almanya'daki kullanımlarında değiştirildiği netlik kazanıyor. Daha açık ifade etmek gerekirse, AP’ye ait bir fotoğraf Almanya içinde oynanmış hali ve farklı bir fotoğraf altı yazısıyla yayınlanırken, dünyanın geri kalanında farklı servis ediliyor. Diğer taraftan, Scharnberg, AP’nin Almanya'daki haberleri doğrudan ve olabildiğince bağımsız bir şekilde, izleyicilerinin ve dünyanın yararına olacak şekilde toplama misyonunu yerine getirdiğine dikkat çekiyor. Olayın tarihsel gelişimine bakmak önemli.
The Associated Press, 1931’de İngiltere ve Almanya'da şubeler kurarak küresel pazarlara yayılmaya başladığında, Almanya’nın Adolf Hitler'in Nasyonal Sosyalistleri tarafından devralınan karanlık bir totalitarizm çağına sürükleneceği henüz belli değildi. 1932’den itibaren AP için özgür basın değerlerini korumak ve tarihin en baskıcı rejimlerinden biri altında doğru bilgi peşinde koşmak günlük bir mücadele haline geldi.
Tüm baskıcı rejimler gibi Naziler de basına müdahalede gecikmedi. Hiçbir muhalif söylemi kabul etmeyip istedikleri zaman tutuklama, işkence yapma ve infaz etme yetkisini ellerinde tutuyorlardı. Alman medya kuruluşları gibi AP de tamamen Nazi yasalarına tabi olmuştu. Almanya’da kayıtlı yeni fotoğraf kuruluşu AP GmbH’de çalışan Alman personeli için zorluklar giderek artıyordu. 1935’te Nazi kanunları, tüm haber ajanlarında olduğu gibi AP’de de haber fotoğrafçılarının Alman vatandaşı olmasını zorunlu tuttu. Öyle ki, AP’nin bazı fotoğrafçıları, II. Dünya Savaşı başladıktan sonra Nazi askeri propaganda birimlerine dahil edildi ya da askere alındılar. Kimileri bu görevlerindeyken de AP'nin maaş bordrosunda ya kadrolu ya da serbest olarak, çalışmaya devam etti.
Savaş öncesi Almanya’dan gelen fotoğraflar ABD’de büyük talep görüyor, AP’nin fotoğrafları 1400’den fazla Amerikan gazetesinde basılıyordu. Uzunca bir süre AP, Berlin ve Londra’daki ofislerinin fotoğraf servisini propagandadan uzak tutmayı başardı. Ancak Almanya’da faaliyette kalmanın bedeli, Nazi yasalarına uymaktı. AP'de çalışan Yahudi gazeteciler – ajans iki yıl direndikten sonra - 1935'te, güvenli bir çıkış sağlanması karşılığında işlerinden çıkarıldı. Ajans, Yahudi çalışanlarının diğer ülkelere güvenli bir şekilde yerleşmelerine yardımcı olarak Holokost’tan kurtulmalarını sağladı.
Almanya’nın ABD’ye savaş ilan etmesiyle işler iyice karıştı. 11 Aralık 1941’de AP’nin Berlin’deki haber ofisi aniden kapatıldı. Amerikan personel tutuklanarak beş yıl hapis cezasına çarptırılıp aylar sonra esir mübadelesiyle sınır dışı edildiler. Bu arada AP GmbH fotoğraf servisine de el konmuş, Alman Dışişleri Bakanlığı’na devredilmişti. Başına Helmut Laux adında bir SS fotoğrafçı getirildi. Ajansın Almanya fotoğraf servisi AP adını kullansa da artık Nazi yönetimince işletilen bir propaganda merkezine dönmüştü. Bu dönemde AP, Avrupa'nın Nazi kontrolündeki bölgelerinden fotoğraflar elde etmeye devam etmek için, bir zamanlar kendisine ait fotoğraf servisinin başındaki Laux ile anlaşarak, Almanlardan sansürlü fotoğrafları almaya başladı. Amerika’nın savaşa girmesiyle bu sefer Amerikan sansürü devreye girdi. Dünyanın geri kalanından Almanya’ya gönderilen AP fotoğrafları, ABD savaş zamanı sansürüne tabi tutuldu ve hiçbir hassas ABD askeri bilgisine ait fotoğraf servis edilmedi.
AP tarafından Almanya’dan alınan bu sansürlü fotoğraflar, İngiliz ve Amerikalı uzmanlar tarafından incelendi; sansürlenmiş oldukları kesinlik kazansa da savaşın başka türlü elde edilebilecek olandan çok daha eksiksiz bir aktarımını verdiğinden halka servisine karar verildi. Zamanla bunlara Rus cephesinden gelen çatışmalarla, Alman şehirlerinin bombalanmasına dair kareler de eklendi. Almanlar, Laux’un kopyalayıp üst düzey Nazi liderlerine verdiği ve yayınlanmak üzere Alman gazete ve dergilerine sunduğu AP fotoğraflarını kullanadursun, müttefiklerin ilerlemelerini doğru bir şekilde yansıtan fotoğraflar Alman gazetelerinin editörlerinin ilgisini çekmiyordu. Nazi Almanya’sının propagandası zafer temalıydı ve bu temayı baltalayan kareler savaşı kaybetmek üzere olan Alman halkına sunulmadı.
Konu uzun ve detaylı. Başka bir yazıda devam etmek üzere.
