Yaşıtlarım Profesör Nimbus adını hatırlayacaktır. Yumurta kafalı, tepesinde soru işareti şeklindeki tek tel saçı bulunan bu çizi-bant kahramanı 1950’lerden itibaren bazı yayın organlarımızda boy göstermişti. Komik miydi? Bence değil, fakat tipleme olarak başarılıydı ve dört karelik çizi-bantta konuşma balonu bulunmaması izlenmeyi kolaylaştırıyordu. Özetle, Profesör Nimbus bir dönem Fransa’daki kadar olmasa bile Türkiye’de sevilen bir çizi-bant olmuştu.
Doğum yeri Fransa’da ise durum farklı. Günümüz Fransızcasında “Profesör Nimbus” gündelik lisanda hiciv sıfatı olarak kullanılan bir klişedir; eksantrik, dikkatsiz, kuşkulu, aklı havada fakat biraz da muzip bilim insanlarını betimliyor. 21. yüzyıla adım atana kadar herhangi bir siyasi kimliği de yoktu, fakat bu konuya yazının sonunda değineceğim.
Profesör Nimbus’un öyküsü 1934 yılında başlıyor. Geçenlerde, karikatür sevdalısı bir arkadaşımın önermesiyle Fransa’da yeni çıkan bir kitabı bulup okudum. Profesör Nimbus’un Gölgesinde1 başlıklı eserde, bu çizi-bant kahramanının Fransız basınındaki yolculuğu anlatılırken, bir yandan da yaratıcılarının ilginç yaşam öyküleri gözler önüne seriliyor.
1930’ların başında yenilikçi Opera Mundi basın ajansını kuran Yahudi yayıncı Paul Winkler, Fransa’da o güne dek ABD’den iktibas edilen günlük çizi-bantlar yerine, ilk kez özgün bir Fransız çizi-bant yaratmaya karar verir. Bunun için İtalyan faşizminin sempatizanı olan çizgi roman sanatçısı André (Delachenal) Daix adındaki çizerle anlaşır. Bu anlaşmanın sonucu olarak Profesör Nimbus ilk kez 1934'te günlük Le Journal gazetesinde J. Darthel imzasıyla boy göstermeye başlar.
Ne var ki, birkaç yıl sonra savaş patlar ve Fransa’nın neredeye yüzde altmışı Almanlar tarafından işgal edilir. Winkler ABD'ye kaçar, ajansı Opera Mundi ise işgal edilmemiş bölgede faaliyetini sürdürür. Fakat aşırı sağın aktif destekçisi olan çizer André Daix, Profesör Nimbus’e yeni bir kimlik kazandırarak Vichy rejimiyle, dolayısıyla Nazilerle işbirliğine girer. Profesör Nimbus artık Le Matin gazetesinde Baron de Crésus olmuştur. Baron’un saçı dışında her şeyi Nimbus’tur. Şu farkla ki, Nimbus’un soru işareti şeklindeki tek telli saçı artık ortadan ayrılmış iki tele çıkmıştır.
1943 yılında Daix, Nazi rejiminin artan baskısından yararlanarak Profesör Nimbus’u yeniden çizerek Le Matin gazetesinde gün be gün yayınlattı. Savaşın sonlarına doğru, bir başka karikatürcü ve çizgi film yapımcısı Raymond Jeannin, Nazilerin zorlamasıyla Profesör Nimbus’u propaganda amaçlı olarak hazırlanan bir animasyon filminde kullandı. Nimbus Libéré (Kurtarılmış Nimbus) adlı iki buçuk dakikalık bu animasyon filminde Profesör Nimbus’un eşiyle küçük kızı da vardı. Filmde Nimbus, radyosunun frekansıyla oynarken aniden Londra radyosunu bulur. Mikrofondaki sunucu, Vichy rejimini kötüleyen koca burunlu, kıvırcık saçlı bilindik bir Yahudi stereotipidir. Yahudi aksanıyla “geliyoruz” diye haykırır. Ardından Fransa’yı bombalayan Amerikan uçakları ortaya çıkar. Bu uçakların pilotları tanınmış Amerikan çizgi roman kahramanlarıdır. Aralarında Temel Reis adıyla bildiğimiz Popeye, Kedi Felix, Walt Disney’in ünlüleri Donald, Mickey, Gufi gibi tiplemeler vardır. Temel Reis ıspanakla değil viskiyle beslenir. Donald, aşağıya bomba yağdırdıkça sevinçten havalara zıplar. Film Profesör Nimbus'un evinin bombalanmasıyla son bulur. Sunucu, “Burası Londra, yayınımız bitti” derken elindeki tırpanıyla beliren ölüm meleği yıkıntıların üzerindeki radyoyu kapatır.
Savaş sona erince Nazilerle işbirliği yapmakla suçlanan Daix, kimlik değiştirip önce Portekiz’e, ardından Latin Amerika’ya sığındı. 25 yıllık sürgünden sonra 1974'te aşırı sağcı bir dergide çalışmak üzere Fransa'ya döndü ve iki yıl sonra öldü.
Savaşın ardından Fransa’ya dönen ve Nimbus’un yayın haklarını elinde bulunduran Winkler ise, çok sayıda karikatürcünün katkısıyla bu sıra dışı kahramanını politikaya bulaştırmadan yıllar boyunca J. Darthel imzası altında hayatta tutmayı başardı. Karakter o kadar sevilip benimsendi ki, 1988 yılında popüler şarkıcı Chantal Goya kendisine bir şarkı bile adadı2.
Ve geliyoruz 2000’lere…
1994’te altmışıncı yaşını mütevazı birkaç küçük haberle kutlayan Profesör, her nasılsa yükselişteki aşırı sağın dikkatini çekti. İdeolojisini popüler kültürle kaynaştırmak ve gençlere yaymak arzusundaki Jean-Marie Le Pen’in bu çizi-banta el atması için iki geçer gerekçesi vardı. İlki, bantın yaratıcısı Daix’in faşizm yanlısı görüşleri… İkincisiyse kahramanımızın son çizeri olan Pierre Le Goff’un aslında bir Le Pen’ci olması. Böylelikle Profesör Nimbus’un yeni çizi-bant yaşamı, haftalık yayın organı National Hebdo’da, belirgin bir aşırı sağcı siyasi kimlik altında 2008 yılına dek sürdü.
Bitti mi? Kanımca Profesör Nimbus halen aramızda dolaşıyor. İvo Molinas’ın 17 Ocak tarihli yazısının bir bölümünü cımbızlayarak tamamlıyorum:
“Dünya çapında yapılan bir araştırmaya göre, insanların yüzde 16’sı küresel ısınmanın bir düzmece olduğuna, yüzde 37’si, kansere ilaç bulunduğuna ama ilaç firmalarının baskısıyla bunun sürekli ötelendiğine inanıyor. Yüzde 20, insanoğlunun aslında hiç Ay’a gitmemiş olduğunu düşünürken yüzde 2, dünyanın düz olduğuna, yüzde 4’ü de dünyanın insan görünümlü uzaylı sürüngenler tarafından yöneltildiğine inanıyor.
Komplo teorilerindeki bu çeşitlilik ve göreli yüksek sayısının, sadece cehalet ve bilgi arayışından uzak durmayla açıklanması pek mümkün değil. Bu koşulsuz, sorgusuz inancın ardında bireyin düşünce dünyasının etkisi da yatmakta. Zira dünyasını sorgulayabilecek hiçbir gerçeği görmek dahi istemiyor. Zira özgüven eksikliği söz konusu. Hayatına, zihninde hiçbir soru işareti bırakmadan devam etmek istiyor. Bir gün ise, inanmak istemediği gerçekler yüzünden duvara tosladığında, ‘faturayı’ yine kendisine değil de başkasına çıkarıyor. Ders almak istemiyor.”
Tıpkı Profesör Nimbus gibi! Fakat hiç değilse onun tepesinde her daim bir soru işareti mevcut.
----
(1) Dans l'ombre du Professeur Nimbus" (Profesör Nimbus’un Gölgesinde), Antoine Sausverd, éditions PLG
(2) Professeur Nimbus - Chanal Goya (beste ve söz Jean-Jacques Debout), Masq Editions 1988
