“PİYANO NASIL HAZIRLANMIŞ OLDU”1
“1930’ların sonlarında Washingon Seattle’daki Cornish School’da modern dans derslerinde eşlikçi olarak çalışıyordum. Bu dersleri Martha Graham’ın topluluğunda çalışmış olan Bonnie Bird veriyordu. Öğrencileri arasında olağanüstü bir dansçı, daha sonraları New York’ta Katherine Dunham’la çalışan Syvilla Fort da vardı. Bacchanal adlı gösterisinden üç ya da dört gün önce Syvilla bu dansına müzik yazmamı istedi, Kabul ettim.
O sıralarda iki tür beste yapıyordum: piyano ve orkestra çalgıları için on iki ton müziği yazıyordum (Adolph Weiss ve Arnold Schönberg’den ders almıştım). Bunun yanı sıra üç, dört ya da altı. Müzisyen için vurmalı çalgı müzikleri yazıyordum.
Syvilla Fort’un dansını sahneleyeceği Cornish Tiyatrosunda sahne yanlarında yer yoktu. Orkestra çukuru da yoktu. Ancak, sahnenin önünde bir kenarda bir piyano duruyordu. Afrika’yı anımsatacağı için Syvilla’nın dansında vurmalı çalgılar kullanmam uygun olurdu ama o durumda Syvilla’ya dans edebilmesi için sahnede çok az yer kalacaktı. Piyano için parça yazmak zorundaydım.
Yaklaşık bir gün boyunca özenle bir Afrika on iki ton dizisi bulmaya çalıştım. Olmadı. Sorunun benden değil piyanodan kaynaklandığına karar verdim. Değiştirmeye karar verdim.
Weiss ve Schönberg’in yanı sıra Henry Cowell’la da çalışmıştım. Arada bir Cowell’ın kuyruklu bir piyanoyu parmakları ve elleriyle telleri çekerek ya da susturarak çalışına tanık olmuştum. Özellikle The Banshee parçasını çalarken dinlemeyi çok severdim. Bunu yaparken Henry Cowell önce pedalı arkadan bir takozla sıkıştırıp basılı tutuyordu (ya da bir yardımcısından, bazen benden, oturup pedala basmamızı istiyordu), ardından kendisi piyanonun arkasında durup parmaklarını ya da tırnaklarını bas tellerinin üzerinde boylamasına sürerek, avuçlarını bas tellerinin üzerinde enlemesine gezdirerek müzik yapıyordu.
Syvilla Fort’un Bacchanal’ına uygun bir müzik yapabilmek için piyanonun sesini değiştirmeye karar verdiğimden, mutfağa girip bir turta pişirme kalıbı aldım, oturma odasına getirip piyanonun tellerinin üzerine koydum. Bir kaç tuşa bastım. Piyanonun sesi değişmişti ama titreşimler nedeniyle turta kabı tellerin üzerinde oradan oraya dolaşıyordu ve değişen sesler bir süre sonra eski hallerine dönüyorlardı. Daha küçük bir şey deneyeyim deyip tellerin arasına çiviler yerleştirdim, bunlar da tellerin arasından ya da boylamasına kaydı. Vida ya da cıvataların yerinde duracağı geldi aklıma. Ve de öyle oldu. O arada sevinerek fark ettim ki tek bir hazırlamayla iki farklı ses elde etmek mümkündü. Bunlardan biri rezonanslı ve açıktı, diğeri sessiz ve susturulmuştu. Sessiz olanı yumuşak pedal kullanılınca duyuluyordu. Bu art arda buluşların heyecanıyla Bacchanal’ı çabucak yazıverdim”.
Yukarıdaki yazı John Cage’ın kendi kaleminden, müzikte çığır açmış olan buluşu Prepared Piano’nun nasıl doğduğundan bir alıntı. Ben Cage’i canlı olarak ilk defa, 1985 yılı 13. İstanbul Müzik Festivali’nde dinledim. Hayat arkadaşı, dansçı ve koreograf Merce Cunningham ile birlikte yaptıkları bu performans, seslerin kullanımı açısından benim için çok yeniydi. Bu performans uzun seneler sonra elektronik müzik okumama sebep oldu.
Bu önemli bestecinin etkisi sadece müzik alanında değil, aynı zamanda sanat ve felsefe dünyalarında da hissedildi. Görsel sanatlar, Zen anlayışı, ‘I Ching’ gibi çeşitli alanlarla, seslerin ve sessizliğin doğasına yaklaştı. Cage, müziği sadece notaların ötesinde bir deneyim olarak gördü ve çeşitli disiplinleri birleştirerek benzersiz eserler ortaya koydu. Aynı zamanda sesin, sessizliğin ve tesadüflerin bir sanat formu olarak kabul edilmesine öncülük etti. Müzikteki sıra dışı yaklaşımları, sanat dünyasında yeni kapılar açarak birçok sanatçıyı etkiledi.
Haftaya Cage’in yaşam öyküsünü, çok önemli besteciler olan Stravinsky ve Schönberg gibi hocalarının yaşam öyküleri ve devrimsel bir yaklaşımla müzikte açtıkları yeni kapıları anlattığım bir dizi yazıya başlayarak Cage’in dünyasını yansıtmaya çalışacağım. Aşağıya eklediğim ‘dream’ adlı eseriyle, sizleri şimdilik Cage ile baş başa bırakıyorum.
https://www.youtube.com/watch?v=prseyHGgsVs
Jeanne Kirstein, piano “In a Landscape:Piano Music of John Cage
1 John Cage Seçme Yazılar / Semih Fırıncıoğlu
