Hassas dengeler: İsrail'de Karay olmak - 5

Yazı dizisinin neredeyse sonuna yaklaştığımız zamanlar içerisinde ben de araştırmalarımı genişletmeye ve aslında pek bilinmeyen cemaatle ilgili daha geniş bilgiler edinmeye çalışıyorum. Cemaat içindeki bazı kişiler de Karayların aslında kendilerini tanımadığını, çoğunun kendisini Sami soyundan sandığını, oysaki genelinin Türk olduğundan haberi bile olmadığını belirtiyorlar. Geçen yazı da bahsettiğimiz gibi İsrail’de de toplumun genelinin Karayları Müslümanlara ve hatta daha da özelleştirecek olursak Samiri Cemaatine benzetmesi oldukça manidar. Kültürel olarak neredeyse tamamen farklı olan ve hatta aynı inanç olsa dahi uygulamalar nedeniyle de Yahudilerden ayrılan Karaylarda özellikle de gençlerin kendi Yahudi arkadaş toplumu içinde -çoğu kez neden dışlandıklarını bile bilmeden- ayrıştırıldıkları görülüyor. Bu yüzden gençlerin, İsrail’de topluma karışmadan önce karşılaşacakları soruları cevaplandırmaları, toplumun genelinin kültürünü ve gelenek göreneklerini en iyi şekilde bilmelerini sağlayan bir ön hazırlık eğitimi cemaat önde gelenlerince veriliyor. Cemaat yetkilileri; gençlerin sosyal ortama karıştıkları anda onları tanımayan veya kültürlerine aşina olmayan diğer yaşıtları ve sosyal grup içindeki diğer üyelerin, aralarına yeni karışan Karaylara mensup gencin, hep alıştıkları Rabbani Yahudilik kültürü ve ananeleri dışında hareket ettiğini ve farklı, eksik ve/veya fazla şeyler yaptığını fark ettikleri anda kendisine bir sürü soru yöneltmeye başlayacaklarını vurguluyorlar, çünkü bu yoldan kendileri de zamanında geçmişler. Bu nedenle gençlerin, bu soruları en iyi şekilde cevaplandırmak ve üstlerine düşen ‘tanıtım görevini’ ve kendilerini başarıyla tamamlaması gerektiğini düşünüyorlar ve bu da Karay gencine büyük sorumluluk yüklüyor.

Zorunlu askerlik hizmetinin olduğu, ancak zorunluluktan öte askerliğin büyük bir sorumluluk ve vatani görev addedildiği İsrail’de Karay gençlerinin askere gitmeden önce aldıkları eğitim de buna benziyor.

Örnek vermek gerekirse askeri görevini yapmaya giden bir Karay genci arkadaşının ailesinin evinde veya ordu karargâhında Rabbani Yahudilerin ve Karayların Hamursuz Bayramı kutlaması arasındaki farkları bilmezse bu farklılıkların bir hatadan dolayı veya anlaşılmaz bir uygulama farklılığından dolayı olduğunu zannedecek ve dolayısıyla kimlik karmaşasına girecektir. Bu yüzden hem kendi evindeki bayram masasını hem de diğer gruptaki masayı tanıması ve farklılıklarını bilmesi gerekir. Örneğin, 5 Nisan 2023 tarihli Times of Israel’de Canaan Lidor’un yazısı bu farklılıklardan birine dikkat çekmeyi başarmış. Lidor, Bruce Brill isimli bir adamın, Kudüs (Yeruşalayim) surlarının dışında tek bir arpayı dikkatle ayıkladığını ve samanı titizlikle sıyırdıktan sonra hayal kırıklığı içinde başını salladığını belirterek haberine başlıyor. Haberin görselinde de çakır gözlü, beyaz saçlı, kara kuru bir adamcağız arpa başaklarının ardından objektife bakmış şekilde yer almakta. Lidor, adamın arpalara olan ilgisinin botanik bilimi veya tarımla hiçbir bağı olmadığını söylüyor. Bu uygulamanın baharın ve Hamursuz Bayramı’nın (Pesah) gelişini onaylamak için arpaların olgunlaşıp olgunlaşmadığının muhakkak kontrol edilmesi ile ilgili olduğunu belirtiyor. Ve bu uygulamanın da eskiden oldukça yaygın olduğunu, günümüzde ise sadece Karaylar tarafından yapıldığını söylüyor. Aynı yazıda Hamursuz Bayramı’nda Karayların, mayalı ekmeğe eşdeğer olarak yorumlandığı için Rabbani Yahudilikte kesinlikle yasak olan bira içtiklerini, çünkü Tevrat’ta (Torah) bira içmekle ilgili hiçbir yasağın veya ikazın yer almadığı ve bir matsa (mayasız ekmek) kadar mayasız olduğunu öne sürdükleri için Karayların makarna bile yedikleri yazıyor. Bilmeyenler için özet geçmeye çalışalım; Türkçede Hamursuz Bayramı olarak bilinen, İngilizcede Passover olarak karşımıza çıkan Pesah; hasat mevsiminin başlangıcını temsil ediyor. Pesah, Tapınak zamanında Yahudilerin, başarılı bir hasat için şükretmek ve bu bolluğun devamı için dua etmek amacıyla bahardaki arpa hasadının bir ölçüsünü tapınağa getirmeleri, burada yapılan törenle Yaratıcıya şükranların sunulması ile ilişkilendirilmektedir. Aynı zamanda Pesah, Yahudilerin Hz. Musa önderliğinde Mısır'dan çıkışlarını, esaretten kurtulmalarını ve çöldeki yolculuk sırasında mayasız ekmek (hamursuz deyimi de buradan gelir) yemelerinin anısına kutlanmaktadır.

Lidor’un haberi ve Bruce amcanın mutsuzluğu ölçüyü tutturamayan arpalara rağmen[1] (Pesah zamanı bahardaki arpa hasadının bir ölçüsü olan Omer ölçüsü miktarı) Pesah’ın kutlanması üzerine. Haberde İbrani takviminin doğal olarak insanlara, bayramları ne zaman kutlayacaklarını söylemesi gerektiği -ki bu Yahudi takviminde Nisan ayının 15. günü başlar- ancak Brill’in arpa incelemesi sonucu takvimle arpaların boy atmasının pek de birleşmediğini ve Karayların bu yüzden Yahudi takvimini hatalı bulup Tevrat'ın emrettiklerinden sapmaya yol açtığını öne sürdükleri için takvimi reddettikleri üzerine devam ediyor.

Konu biraz karışmış olsa da zorunlu askerlik görevleri nedeniyle Karay gençlerinin hem kendi kültür ve geleneklerine göre hem de toplumun genelinin yapısına göre cemaat içinde eğitim görmeleri takdire şayan. Araştırmalarımı yaparken Shlomo Gaver’in göstermiş olduğu, ancak bir kopyasını hâlâ temin edemediğim ve Haham Haim Weisberg’in yazdığı İsrail Savunma Kuvvetleri tarafından basılan ‘İsrail Savunma Kuvvetleri’ndeki Dinler ve Mezhepler’ kitabında Müslüman Araplar, Çerkesler, Bedevi Araplar, Rum Ortodokslar, Ermeniler ve Hz. Musa’nın ardından peygamber gelmeyeceğine inanan ve Rabbaniler ile Karayların benimsediği Kutsal Kitap’ın son iki bölümleri olan Nevim ve Ketuvim’i reddeden Samiriler vs. gibi, Karay Cemaati de kendine yer bulmuş.